اخبار

آگاهان در میان محققان رشته رجال حدیث شیعی به خوبی می دانند که فهرست های نجاشی و شیخ طوسی بر اساس فهارس قدیمتر شیعی نوشته شده است. این مطلب را مرحوم بهبودی و نویسنده این سطور و آقای احمد پاکتچی و برخی دیگر گفته اند. اما در این میان یک مطلب که باید روشن شود این است که نجاشی و شیخ در تألیف فهارس خود صرفاً ناقل نبودند بلکه خود در اصلاح فهارس قبلی و کنار هم گذاشتن و یکپارچه سازی اطلاعات و گزینش منابع قبلی سهم مهمی داشتند.

مرحوم محقق طباطبايي در اواخر عمر طبع دوم فهرست منتجب الدين را به نويسنده اين سطور واگذار کردند و من نيز متن کتاب و تعلیقات را باری ديگر با دست نوشته های اوليه محقق طباطبايی مقابله کردم . هم در مقدمه و هم در متن و حواشی کتاب به موارد زيادی برخوردم که از چاپ نخست افتاده بود. تعليقات و اصلاحاتی هم بود که در حاشیه دو یا سه نسخه چاپی از کتاب بعداً اضافه کرده بودند که به خط آن مرحوم برای مدتی در اختیار من قرار گرفت و نويسنده اين سطور به تزريق آنها در داخل تحقيق جديد مبادرت کرد.

آگاهان در میان محققان رشته رجال حدیث شیعی به خوبی می دانند که فهرست های نجاشی و شیخ طوسی بر اساس فهارس قدیمتر شیعی نوشته شده است. این مطلب را مرحوم بهبودی و نویسنده این سطور و آقای احمد پاکتچی و برخی دیگر گفته اند. اما در این میان یک مطلب که باید روشن شود این است که نجاشی و شیخ در تألیف فهارس خود صرفاً ناقل نبودند بلکه خود در اصلاح فهارس قبلی و کنار هم گذاشتن و یکپارچه سازی اطلاعات و گزینش منابع قبلی سهم مهمی داشتند.

درباره نسبت میان دو کتاب الملخص و الذخیره پیش از این از نویسنده این سطور یادداشتی منتشر شد. آنجا اشاره ای داشتم به کتاب تمهید الأصول شیخ طوسی به عنوان سندی مهم در این رابطه. اینجا تفصیلاً این سند را مورد بررسی قرار می دهیم: در چند جای این کتاب از هر دو متن الملخص و الذخیره یاد شده است.

عربستان سعودی از همان هنگام که به عنوان یک پادشاهی شکل گرفت برای بخشی از کسانی که آن زمان در پی احیاء گری اسلامی و اصالت مآبی سلفی بودند دلربایی کرد. محمد رشید رضا یکی از نخستین متفکرانی بود که دل به ملک عبد العزیز داد. اما همان زمان نه تنها متفکران جریان اصلاح طلبی دینی و تجدد خواهان اقبالی به آن نشان ندادند بلکه گروه زیادی از متفکران احیایی هم مانند گروهای اخوان المسلمین و برخی دیگر موافقتی با رويكرد وهابى نداشتند.

نجاشی در رجال خود (ص ۳۰۷) کتابی با عنوان کتاب محنة الاسلام را به فضل بن شاذان نسبت می دهد. در اثری جدید که در قم درباره ابن شاذان چاپ شده (چاپ مؤسسه کتاب شیعه) نویسنده احتمالات غریبی درباره ماهیت این کتاب پیشنهاد می کند و از آن جمله اینکه این کتاب محتملاً درباره واقعه محنه بوده است؛ یعنی درباره ماجرای تفتیش عقایدی که مأمون در خصوص اعتقاد به خلق قرآن راه انداخت و در آن از عده ای از عالمان و محدثان و از جمله احمد بن حنبل خواست تا با او در این زمینه هم عقیده شوند.

منوچهر دین پرست: اسلام شناسی در غرب دارای سنت دیرینه ای است که شناخت و بررسی آن می تواند موضوع بسیار خوب و مناسبی برای یک تحقیق جامع باشد اما از آنجایی که ما در نظر داریم در این بحث بیشتر به وضعیت حاضر اسلام شناسی در غرب بپردازیم سئوال ابتدای من از شما این است که شما به خوبی می دانید که دو سنت اسلام شناسی در غرب هم اکنون در جریان است. یکی بر اساس همان سنت دیرینه و قدمایی خود حرکت می کند که دارای ویژگی های خاص خود نیز هست و من تمایل دارم که شما مختصرا آن سنت را نیز توضیح دهید و یکی سنت اسلام شناسی در دنیای معاصر است که بیشتر به مناسبات اسلام و غرب می پردازد و تا حدودی هم می توان گفت که سنت اسلام سیاسی را بیشتر مد نظر دارد.

در یادداشتی دیگر که پیشتر منتشر شد اندر اهمیت اطلاعات مربوط به سماعات و اجازات و گواهی های تملک در نسخه های خطی اندکی مطالبی عرض شد. در اینجا توجه می دهم به اهمیت توجه به اطلاعات و یادداشت های پشت نسخه ای در معنای عام آن که خوب شامل موارد زیادی می شود: از اطلاعات مربوط به تواریخ تولد و وفات عالمان و مشاهیر گرفته تا ثبت حوادث تاریخی و یا قطعات اشعار شاعران و همچنین گواهی های وقف و تملک و انتقال و خرید کتابها و نسخه ها و یا اطلاعات درباره فهرست نسخه های موجود در کتابخانه های شخصی اعصار قدیم و همچنین نقل فوائد از کتابهای دیگری که همینک از میان رفته اند و حکایات و امثال و غیره و غیره.

حسن انصاری پژوهشگر حوزه علم کلام و فلسفه اسلامی در دانشگاه آزاد برلين (انستيتوی مطالعات اسلامی) و مدرس اصول فقه و تاريخ علم کلام در اين دانشگاه است. گفتگوی ایشان با میراث مکتوب را می توانید در این بخش بخوانید...

حسن انصاری را می توان یکی از به روز ترین محققان ایرانی دانست. تارنمای وی در سایت حلقه کاتبان هر هفته یک یا دو مقاله یا یادداشت دارد و یافته‌های خود را به راحتی به محققان ارائه می‌ دهد. دکتر حسن انصاری پژوهشگر حوزه علم کلام و فلسفه اسلامی در دانشگاه آزاد برلین (انستیتوی مطالعات اسلامی) و مدرس اصول فقه و تاریخ علم کلام در این دانشگاه است. وی همچنین عضو وابسته مرکز ملی پژوهشهای علمی فرانسه (بخش مطالعات ادیان کتاب) و نیز عضو انجمن بین المللی تاریخ علوم و فلسفه عربی و اسلامی (پاریس) است.