اخبار

از مجموع مطالب باقی‌مانده از خوارج از یک طرف و پاسخهای حضرت مولی(ع) از سوی دیگر استنباط می‌شود که خوارج دارای یک اندیشه سیاسی بوده‌اند که البته به‌تدریج در طول زمان شکل گرفته است. اندیشه سیاسی آنان «خداسالاری» بوده است؛ ولی نوعی خداسالاری که به مردم‌سالاری منتهی می‌شود. آنان می‌گفتند که حاکم اصلی بر بشر خداست، ولی خداوند آن را به ملت واگذار کرده است؛ نظیر مالکیت که مالک حقیقی خداوند است «ولله ملک السموات و الارض»؛ ولی خداوند اجازه تصرف در اشیای جهان را از طرق خاص و مشروعی به بشر واگذار کرده است. حکومت هم چنین است که به اعضای جامعه واگذار شده و آنان با بیعت حقی را که خدا به انسانها داده، به شخص و یا اشخاصی واگذار می‌کنند.

اشاره: آنچه در پی می آید، درس تفسیر استاد محقق داماد است که در شب نوزدهم ماه رمضان جاری در مرکز نشر علوم اسلامی ایراد شده است. «إنما المؤمنون الذین آمنوا بالله و رسوله ثم لم یرتابوا و جاهدوا بأموالهم و أنفسهم فی‏ سبیل الله أولئک هم الصادقون» (حجراتر۱۵) «ایمان» نه با «اسلام» مترادف است و نه با «اعتقاد». این سه مفهوم کاملاً از یکدیگر متفاوتند. ۱ـ اسلام امری که با قول و گفتار به اثبات می‌رسد و ربطی به قلب وعمل ندارد. قولوا اسلمنا. درحالی‌که ایمان با عمل به اثبات می‌رسد و جاهدوا باموالهم و انفسهم.