اخبار

ایران باستان، خاستگاه آیین ها و دین های بزرگ بوده است. پیدایش این آیین ها نشانه ی اندیشه ی والا و فرهنگ متعالی ایران در آن زمان بود که امروز بیانگر فرهنگ و تمدن ایران باستان است. یکی از این آیین ها که پیشینه ی آن به حدود 3000 سال پیش از میلاد باز می گردد، «آیین مهر» است. این آیین در ایران باستان پیش از زرتشت مورد احترام و ستایش گسترده ی اقوام ایرانی بود، به طوری که از مرزهای جغرافیایی ایران هم فراتر رفت و کشورهای همجوار را درنوردید و تا یونان و روم را فرا گرفت.

برای همۀ آشنایان ادبیات پارسی، روشن است که ردپای فرهنگ و اسطوره های ایران باستان، در آثار گوناگون سخن گویان پارسی، با کمی ژرف نگری قابل مشاهده است. «مهر» یا «میترا»، یکی از مهمترین آیین ها و اساطیری است که تأثیر شگرف آن را بر سخن گویان پارسی از جمله «نظامی»، نمی توان نادیده گرفت؛ به ویژه وجود بسیاری از آیین های مهر در «هفت پیکر» یا «اسکندرنامه» که بسیاری از پژوهندگان به آن پرداخته اند.

در جهان‌بینی ایرانی فرزان روشنی1 است که بیشتر پدیده‌ها در هنرهای دیداری به آن پایان می‌گیرد. چرا که خداوند، روشنی بی‌پایان است. در آیین مهر و مزدیسنا و در باورهای مانی است که روشنی2 از ارزش و فرخندگی والایی برخوردار می‌شود. پس از آن‌ها در اسلام است که خداوند نور آسمان‌ها و زمین خوانده می‌شود و ارج‌گذاری این پدیده خجسته، دیگر بار آشکار می‌گردد. در روزگار اسلامی، فرزانگان و «عرفا» و «اهل تصوف» که همگی به گونه‌ای وابسته به جهان «شیعی» هستند، نگاهدارنده گنجینه پیشینیان محسوب می‌شوند و نیز این باورها را با اندیشه یکتاپرستانه اسلام در می‌آمیزند.

در تعدادی از فلوس های دوره صفوی و قاجار، نقشمایه ماهی در دوکنار گلی چندپَر ضرب شده است. ترکیبی از این نقشمایه در مُهرهای دوره قاجار نیز مشهود است. این مقاله با هدف پیدایش نماد نقشمایه ماهی آئین مِهر در مُهرها و فلوس ها به مطالعه و تحلیل می پردازد. فرضیه پژوهش: علل پیدایش نقشمایه ماهی در فلوس ها و مُهرهای دوره قاجار موضوع این پژوهش است. مقاله قصد دارد با فرضیه اصلیِ«پیدایش این نقوش با تأثیرپذیری از آئین مِهر» و فرضیه فرعیِ«ارتباط نقشمایه ماهی در فلوس ها با اقلیم مردمانش و در مُهرها با شغل صاحبانش»به مطالعه و سیر تحول این نقش بپردازد.