اَسوَد عَنْسی/ محمد الله‌اکبری

1392/12/6 ۰۹:۲۷

از نخستین مدعیان دروغین نبوت در عصر پیامبر(ص( عَبهلة بن کعب بن عوف/ غوث از تیره بنی‌‏عنس و از زیرشاخه‌های قبیله یمنی مَذْحِج بود. از نخستین مدعیان دروغین نبوت در عصر پیامبر(صلی الله علیه و آله) عَبهلة بن کعب بن عوف[1]/ غوث[2]از تیره بنی‌‏عنس و از زیرشاخه‌های قبیله یمنی مَذْحِج بود. ذوالحمار به معنای صاحب الاغ تعلیم یافته؛ و ذوالخمار به معنای کسی که همیشه سر و صورتش را می‌پوشاند، به عنوان القاب[3]او یاد شده است.

از نخستین مدعیان دروغین نبوت در عصر پیامبر(ص( عَبهلة بن کعب بن عوف/ غوث از تیره بنی‌‏عنس و از زیرشاخه‌های قبیله یمنی مَذْحِج بود.

از نخستین مدعیان دروغین نبوت در عصر پیامبر(صلی الله علیه و آله) عَبهلة بن کعب بن عوف[1]/ غوث[2]از تیره بنی‌‏عنس و از زیرشاخه‌های قبیله یمنی مَذْحِج بود. ذوالحمار به معنای صاحب الاغ تعلیم یافته؛ و ذوالخمار به معنای کسی که همیشه سر و صورتش را می‌پوشاند، به عنوان القاب[3]او یاد شده است.

وی از بزرگان یمن و در زمره بازماندگان خاندان شاهی[4]عباهله بود که نسبشان به حِمیَر می‌رسید.[5]وی میان مردم نجران، به ویژه مذحج، نفوذ بسیار داشت.[6]وی در کهف (غار) خُبّان نزدیک نجران، زاده گشت و همان جا بزرگ شد[7]و دانا و سخنور قوم خود بود. او در کهانت و نیرنگ‌بازی نیز دستی داشت و با کردار، سخنان و کارهای شگفت انگیزش مردم را به سوی خود جذب می‌کرد.[8]اعشی، شاعر بزرگ جاهلی، او را در قصیده‏ای ستود و از وی جایزه‏ای بسیار گرانبها ستاند.[9]هیچ گزارشی از اسلام آوردن وی در منابع تاریخی نیامده؛ اما برخی از ارتداد او سخن رانده‌اند.[10]بلاذری آن‌گاه که از اعزام جریر بن عبدالله بجلی در سال 11ق. به فرمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) به سوی اسود با هدف دعوت او به اسلام خبر می‌دهد، به عدم پذیرش اسلام از سوی اسود اشاره دارد.[11]

اسود که نبوت را با نگاهی دنیایی، وسیله‌ای برای کسب قدرت و احیای حکومت از دست رفته نیاکان خود می‌پنداشت، در اواخر زندگانی رسول خدا، با آگاهی از گسترش دعوت و حکومت پیامبر(صلی الله علیه و آله) در شبه جزیره، ادعای پیغمبری کرد و خود را «رحمان یمن»[12]نامید. او اعلان کرد که دو فرشته به نام‌های «سُحیق» و «شُریق»[13]مأمور نزول وحی بر او هستند و در پاسخ رسول خدا(صلی الله علیه و آله) او را کذاب خواند.[14]به گزارش طبری و ماوردی، آیه 93 انعام/6 در پاسخ این ادعای اسود نازل شد و او را به سبب ادعای دروغینش نکوهش کرد: {وَمَن أَظلَمُ مِمَّنِ افتَرَی عَلَی اللهِ کَذِبًا أَو قَالَ أُوحِیَ إِلَیَّ وَلَم یُوحَ إِلَیهِ شَیءٌ وَمَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثلَ مَا أَنَزلَ اللهُ}.[15]

وی تبلیغات خود را پنهانی[16]آغاز کرد و با گفتاری دل‌فریب و کارهایی فراعادی، مردم را جذب کرد. بیشتر قبیله مذحج و شماری فراوان از مردم نجران[17]به او پیوستند. پس از بازگشت پیامبر(صلی الله علیه و آله) از حجة الوداع در ذی‌حجه سال 10ق. وی دعوت خویش را آشکار کرد و در زادگاهش سر به شورش برداشت و در روز دهم شورش، نجران را تصرف کرد و حکمران منصوب پیامبر(صلی الله علیه و آله) را از آن‌جا بیرون راند.[18]سپس دیگر شهرهای یمن را یکی پس از دیگری گرفت و به سوی صنعا، پایتخت آن سرزمین، پیش رفت. شهر بن باذام/ باذان[19]حاکم ایرانی صنعا که پس از پذیرش اسلام، از سوی پیامبر(صلی الله علیه و آله) در مقام خود ابقا شده بود، به رویارویی با او برخاست و در نبرد با وی به شهادت رسید. این رویداد پس از آن بود که اسود صنعا را در بیست و پنجمین روز شورش به تصرّف درآورد و مرزبانه، همسر مسلمان و ایرانی شهر بن باذان، را به اجبار همسر خویش ساخت.[20]در این میان، دیگر فرمانداران پیامبر(صلی الله علیه و آله) در مناطق یمن که حدود 10 تن بودند، به رویارویی با اسود برنخاستند و از هراس جان خود به سرزمین‌های کوهستانی پناه بردند. از این رو، در مدتی کوتاه سراسر یمن به فرمان اسود درآمد.[21]

پیامبر(صلی الله علیه و آله) چون از شورش اسود آگاهی شد، با اعزام قیس بن مکشوح مرادی برای نبرد با اسود، در نامه‏هایی به فرمانداران خود در یمن فرمان داد تا مسلمانان را برای نبرد بسیج کنند. فیروز و دادویه، دولتمردان مسلمان ایرانی که پس از تسلط اسود بر صنعا در دربار او خدمت می‌کردند، در پی دریافت نامه پیامبر(صلی الله علیه و آله) با همکاری مرزبانه و قیس، شبانه به کاخ اسود وارد شدند. فیروز یا قیس را قاتلان اسود دانسته‌اند.[22]شورش اسود از آغاز تا انجام سه تا چهار ماه به درازا کشید و سرانجام پنج روز پیش از رحلت پیامبر(صلی الله علیه و آله) به هلاکت رسید. ایشان خبر مرگ او را به اصحاب خود داد.[23]

منابع

الاستیعاب:ابن عبدالبر (م.463ق.)، به کوشش علی البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق؛الاغانی:ابوالفرج الاصفهانی (م.356ق.)، به کوشش علی مهنّا و سمیر جابر، بیروت، دار الفکر؛البدء و التاریخ:المطهر المقدسی (م.355.ق)، بیروت، دار صادر، 1903م؛البدایة و النهایه:ابن کثیر (م.774ق.)، بیروت، دار الفکر، 1407ق؛تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک):الطبری (م.310ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق؛تاریخ مدینة دمشق:ابن عساکر (م.571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛تفسیر ماوردی (النکت و العیون):الماوردی (م.450ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق؛التنبیه و الاشراف:المسعودی (م.346ق.)، ترجمه: پاینده، علمی فرهنگی، 1365ش؛جامع البیان:الطبری (م.310ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛جمهرة انساب العرب:ابن حزم (م.456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛روض الانف:السهیلی (م.581ق.)، به کوشش عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1412ق؛روض الجنان:ابوالفتوح الرازی (م.554ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، 1375ش؛صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان:علی بن بلبان الفارسی (م.739ق.)، به کوشش الارنؤوط، الرساله، 1414ق؛فتح الباری:ابن الحجر العسقلانی (م.852ق.)، بیروت، دار المعرفه؛فتوح البلدان:البلاذری (م.279ق.)، به کوشش محمد رضوان، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1398ق؛کتاب الحیوان: الجاحظ (م.255ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق؛المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام:جواد علی، بیروت، دار العلم للملایین، 1976م.

پی نوشتها

[1]. فتوح‏البلدان، ص113؛ تاریخ طبری، ج2، ص224؛ جمهرة انساب العرب، ص405.

[2]. جمهرة انساب العرب، ص405.

[3]. فتوح البلدان، ص113؛ فتح الباری، ج8، ص72-73؛ ج12، ص369؛ الاستیعاب، ج3، ص1266.

[4]. روض‏الجنان، ج7، ص2.

[5]. کتاب الحیوان، ج1، ص66؛ ج7، ص61.

[6]. تاریخ طبری، ج2، ص430، 460؛ المفصل، ج4، ص191- 192.

[7]. تاریخ طبری، ج2، ص224؛ تاریخ دمشق، ج49، ص483.

[8]. فتوح البلدان، ص113؛ تاریخ طبری، ج2، ص224؛ التنبیه و الاشراف، ص255.

[9]. الاغانی، ج9، ص141.

[10]. تاریخ طبری، ج2، ص224، 253؛ البدء و التاریخ، ج5، ص154.

[11]. فتوح البلدان، ص113؛ تاریخ دمشق، ج49، ص483.

[12]. فتوح البلدان، ص113.

[13]. البدء و التاریخ، ج5، ص154؛ روض‏الانف، ج4، ص226.

[14]. جامع البیان، ج7، ص356؛ صحیح ابن حبان، ج15، ص26.

[15]. جامع البیان، ج7، ص356؛ تفسیر ماوردی، ج2، ص143-144.

[16]. تاریخ طبری، ج2، ص252.

[17]. تاریخ طبری، ج2، ص224-225؛ المفصل، ج4، ص191.

[18]. فتوح البلدان، ج1، ص125؛ فتح الباری، ج8، ص73.

[19]. روض الجنان، ج7، ص2.

[20]. روض الجنان، ج7، ص3؛ تاریخ طبری، ج2، ص247- 248؛ البدء و التاریخ، ج5، ص153- 154.

[21]. تاریخ طبری، ج3، ص230؛ البدایة و النهایه، ج6، ص307.

[22]. فتوح‏البلدان، ج1، ص126؛ تاریخ طبری، ج2، ص247، 251-252؛ فتح الباری، ج8، ص73.

[23]. فتوح البلدان، ج1، ص127؛ تاریخ طبری، ج2، ص252؛ الاستیعاب، ج3، ص1266.

منبع: دانشنامه حج و حرمین.