ژرفا و شایستگی «سپندارمذگان» / میرجلال‌الدین کزازی

1392/12/5 ۰۸:۴۰

جشن «سپندارمذگان» آنچنان که از نام آن نیز آشکار است جشن بزرگداشت سپندارمذ یا در ریخت اوستایی آن، «سپنته آرمییتی» نامیده می‌شود که یکی از امشاسپندان (فرشتگان) بزرگ و برین در آیین زرتشتی است. در نمادشناسی باستانی ایران، سپندارمذ، «مادینه» پنداشته می‌شده زیرا در پیوند بوده است با گیتی یا نیروهای «کارپذیر» که در مادینگی، نمادینه شده‌اند. از همین روی این روز، دارای روزی در ماه و به همان‌سان ماهی در سال شده است. روزی در ماه که پنجمین‌روز است به او بازخوانده شده است و ماهی در سال که واپسین یا دوازدهمین‌ماه سال است به‌همین‌گونه.

 جشن «سپندارمذگان» آنچنان که از نام آن نیز آشکار است جشن بزرگداشت سپندارمذ یا در ریخت اوستایی آن، «سپنته آرمییتی» نامیده می‌شود که یکی از امشاسپندان (فرشتگان) بزرگ و برین در آیین زرتشتی است. در نمادشناسی باستانی ایران، سپندارمذ، «مادینه» پنداشته می‌شده زیرا در پیوند بوده است با گیتی یا نیروهای «کارپذیر» که در مادینگی، نمادینه شده‌اند. از همین روی این روز، دارای روزی در ماه و به همان‌سان ماهی در سال شده است. روزی در ماه که پنجمین‌روز است به او بازخوانده شده است و ماهی در سال که واپسین یا دوازدهمین‌ماه سال است به‌همین‌گونه.  یکی از بنیادها و هنجارهای پایدار فرهنگی، آیینی و باورشناختی در ایران، آن است که روزی را که همنام با ماه است، جشن می‌گرفتند زیرا آن روز را به پاس آن همنامی، روزی خجسته و بشگون می‌دانستند. از همین روی برپایه این هنجار و بنیاد، روز سپندارمذ را می‌باید روز جشن سپندارمذگان در اسفندماه دانست و در این روز است که آن همنامی رخ می‌دهد. 29 بهمن نه در روز، نه در ماه، پیوندی با سپندارمذ برقرار نمی‌کند؛ سپندارمذی که یکی از شش «مینُوِی مهین» یا شش فرشته بزرگ در آیین زرتشتی شمرده می‌شود. به سخنی دیگر یکی از شش «سپندان سپند» (قدس‌الاقداس) که با اهورامزدا، هفت سپندینه سترگ را در باور‌شناسی زرتشتی پدید می‌آورند. آن شش، به‌راستی ویژگی‌های بنیادین اهورامزدایند. از همین‌روی جشن سپندارمذگان جشنی بزرگ و باشکوه بوده است.

از آن‌روی که این جشن بازخوانده به سپندارمذ است، جشن گرامیداشت زنان هم شده است. در این جشن ایرانیان- مردان ایرانی- می‌کوشیدند که زنانشان را بیش از دیگرزمان‌ها، گرامی بدارند. در این روز بانوی خانه، بر جایگاهی بلند می‌نشسته است، مردان خانه- شوهر و پسران- در فرمان او بوده‌اند و کارهای خانه را به انجام می‌رسانیده‌اند. هم از این‌رو، شوهر بر خود بایسته می‌دانسته است که ارمغانی ارزنده به بانوی خود بدهد. حتی پاره‌ای از مردان می‌کوشیده‌اند که ارمغانی را بیابند و به بانوی خویش پیشکش بدارند که ارمغانی ویژه و کم‌مانند باشد. نمونه آن - در بوم‌هایی از ایران که در اسفندماه هوا گرم بوده است- مرد بر کوه فرا می‌رفته تا از یخچال‌ها، یخ و برف تازه به‌همراه بیاورد تا بانوی او آب خنک و گوارا بنوشد. یکی از دریغ‌های بزرگ این است که این جشن بسیار شایسته و دلپذیر، اندک‌اندک به فراموشی سپرده شده است. در سالیان پیشین این جشن را تنها زرتشتیان بر می‌گزارده‌اند اما خوشبختانه چندسالی است که جشن‌های کهن ایرانی دیگربار، کارکرد یافته‌اند. جشن‌هایی مانند اردیبهشتگان، خردادگان، تیرگان و بهمنگان. یکی از این جشن‌ها سپندارمذگان است. نشانه زنده دردسترس از این رویکرد، همین نوشتار است. اگر سپندارمذگان همچنان در پرده نهفتگی و فراموشی مانده بود، «شرق» به‌دنبال گرامیداشت آن نبود. برپایه آنچه بیان شد، امید می‌رود که این جشن کهن، باری دیگر با شکوه دیرینه خود در ایران، برگزار شود و در پی آن، جهانیان با آن آنچنان آشنا شوند که جشن سپندارمذگان، بتواند جشن ولنتاین را که آن نیز جشن بزرگداشت زن است، فرو بپوشد و به کنار بزند زیرا این جشن، ژرفا و شایستگی فرهنگی و تاریخی والاتری از همتای باخترین خود دارد.

منبع: روزنامه شرق