انتشار «در حكمت و معرفت»؛ گزيده آثار استاد «سيد جلال‌الدين آشتيانی»

1385/10/12 ۰۳:۳۰

مجموعه مقاله‌ها و مصاحبه‌های حكمی ـ معرفتی استاد «سيدجلال الدين آشتيانی» با عنوان «در حكمت و معرفت» منتشر شد.

مجموعه مقاله‌ها و مصاحبه‌های حكمی ـ معرفتی استاد «سيدجلال الدين آشتيانی» با عنوان «در حكمت و معرفت» منتشر شد.
در نگاه عالمان معارف اسلامی اختلاف نظر وجود دارد. علومی كه بيشتر معارف اسلامی را سامان می‌بخشد؛ عبارت است از كلام، فلسفه و عرفان. البته هريك از اين علوم بيان‌گر نوعی روش در علوم دينی نيز هستند. بنابراين ما در عرصه دين‌شناسی با سه روش در درازنای تاريخ مواجه بوده‌ ايم.
روش «كلامی»، مصداق بارز آن «شيخ صدوق» و «شيخ مفيد» و روش «فلسفی»، كه مصداق بارز آن، «فارابی» و «شيخ‌الرئيس» هستند. روش ديگر «عرفان» است كه مصداق بارز آن «سيدحيدر آملی» است. البته برخی هم تركيبی از روش‌های فلسفی و كلامی و عرفانی ساخته اند؛ همچون «ملاصدرا» كه در «حكمت متعاليه» تجلی می‌يابد.
«استاد آشتيانی» در تعاطی بين كلام و فلسفه آن بخش از كلام را می‌ستايد كه با معيار عقل سنجيده می‌شود و عقل را همان می‌داند كه در فلسفه مورد گفت‌وگو قرار می‌گيرد. در نگاه استاد آشتيانی به نظر می‌رسد حتی همان بخش عقلانی كلام، با پيدايش حكمت متعالی صدرا ، به جهت هم‌پوشانی فلسفه حتی بر معارف دينی ، ديگر نيازی به كلام نمی‌بيند . به بيانی ديگر «استاد آشتيانی» فلسفه «ملاصدرا» را از علم كلام جدا نمی‌بيند. ايشان حتی در نظام آموزشی حوزه، خواندن «شرح تجريد» و «شوارق» را برای ورود به فلسفه ضروری می‌داند، اما خود آنها را حتی برای دفاع از معارف دينی كافی نمی‌بيند. به عبارت روشن‌تر آن‌ها را پاسخ‌گوی نياز نسل جديد نمی‌بيند.
«استاد آشتيانی» در عرصه معارف اسلامی و دست‌يابی به معرفت حقه شيعی، دو طريق را ممكن بلكه ميسور می‌داند: يكی فلسفه و ديگری عرفان. از بين اين دو طريقت راه دوم را بهتر و استوارتر می‌بيند.
به نظر می‌رسد علاقه استاد به «ملاصدرا» بيشتر به جهت گرايش‌های عرفانی اوست. استاد آشتيانی را علی‌رقم شهرتش در فلسفه، بايد عارفی به تمام معنا دانست. اگر به آثار استاد نيك نگريسته شود اين شوق مضاعف به عرفان را، از حجم كارهای انجام‌يافته او خواهيد فهميد . بخش زيادی از حاصل كار او در حوزه عرفان است؛ مانند «شواهد الربوبيه»، «شرح فصوص الحكم جندی»، «شرح فصوص الحكم قيصری»، «شرح مقدمه قيصری»، «مشارق الدراری»، «تمهيد القواعد» و امثال آن.
بايد با صراحت و قاطعيت گفت كه استاد آشتيانی در «عرفان نظری» در بين متأخرين و معاصرين كم‌نظير بلكه بی‌نظير است.
استاد «مشارق الدراری» را بهترين اثر خود می‌داند كه كتابی است كه در قلمرو عرفان سامان يافته است. استاد آشتيانی «عرفان» را از آن جهت می‌ستايد و بدان تعلق خاطر دارد كه آن را همان معارف اهل بيت می‌داند و عرفان را چيزی جدا از اسلام نمی‌بيند.
گردآورنده كتاب در قسمتی از مقدمه در مورد علت چاپ اين مجموعه آورده است : « پس از بيماری استاد و ضعف جسمانی او و انتقال به بيمارستان، در اواخر تيرماه 1383 از طرف رياست دانشگاه فردوسی مشهد و تأكيدات رياست جمهوری وقت، جهت ارج نهادن به مراتب علمی استاد آشتيانی، ستادی در مشهد تشكيل شد كه مسؤوليت تهيه زندگی‌نامه عادی و علمی استاد به من محول گرديد».
كتاب «در حكمت و معرفت»، شامل مقاله‌ها و مصاحبه‌های استاد در تبيين مجموعه ای از مبانی سه حوزه معرفتی اسلام است. در اين اثر هم در بين مقالات، به مقوله «كلام» پرداخته و هم به مقوله «عرفان»؛ و به تفصيل از عرفان نظری و عرفان عملی و اصل و اساس عرفان كه ولايت است سخن گفته است و نيز در جاهای مختلف در ضمن مقالات و نوشته‌ها به فلسفه و مسايل فلسفی پرداخته است و به نظر نگارنده اين مجموعه ، به فرد دوست‌دار معارف، شمايی كلی از سه حوزه معرفتی را ارائه می‌كند.
اين كتاب مشتمل بر دو بخش است؛ بخش نخست، حاوی مجموعه مقالات فلسفی، عرفانی، كلامی و تاريخی استاد كه در چهارده فصل سامان يافته است و بخش دوم؛ شامل ده مصاحبه علمی از آن فقيد سعيد می‌باشد . به يقين مطالعه‌كننده اين اثر در پايان كتاب برای بسياری از پرسش‌های كلامی و فلسفی و عرفانی خود پاسخ‌های سودمند و كارآمدی خواهد يافت.
اين اثر به كوشش «حسن جمشيدی» تدوين و به اهتمام «پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی» منتشر شده است. منبع:ایکنا br>

خان احمدی