بوف كور، زخمي كه التيام ندارد!/ جهانگير هدايت

1392/11/27 ۱۳:۰۶

صادق هدايت نوشتن «بوف كور» را از ايام اقامت در پاريس در دهه 1920 شروع كرد، دنباله را در تهران نوشت و در سال 1315 در هند به اين شاهكار خود پايان داد. مسافرت او به هند موجب شد به «بوف كور» رنگ‌وبوي هندي بدهد و ما با «بوگام‌داسي» و «مارناگ» و «معبد لينگم» مواجه مي‌شويم. بايد توجه داشت صادق هدايت نخستين ممنوع‌القلم رسمي در ادبيات ايران بود كه در سال 1313 از او در شهرباني اداره تامينات امضا گرفتند ديگر حق ندارد مطلب يا نوشته‌هاي خود را چاپ كند. اين توطئه را علي‌اصغر حكمت، وزير فرهنگ وقت براي صادق هدايت چيد و در واقع عكس‌العمل شديدي بود كه آقايان انحصارطلب فاخر كه ادبيات را فقط در محدوده معلومات خود مي‌دانستند براي جواناني كه جرات كرده بودند وارد اين وادي ممنوع شوند نشان دادند.

صادق هدايت نوشتن «بوف كور» را از ايام اقامت در پاريس در دهه 1920 شروع كرد، دنباله را در تهران نوشت و در سال 1315 در هند به اين شاهكار خود پايان داد. مسافرت او به هند موجب شد به «بوف كور» رنگ‌وبوي هندي بدهد و ما با «بوگام‌داسي» و «مارناگ» و «معبد لينگم» مواجه مي‌شويم. بايد توجه داشت صادق هدايت نخستين ممنوع‌القلم رسمي در ادبيات ايران بود كه در سال 1313 از او در شهرباني اداره تامينات امضا گرفتند ديگر حق ندارد مطلب يا نوشته‌هاي خود را چاپ كند. اين توطئه را علي‌اصغر حكمت، وزير فرهنگ وقت براي صادق هدايت چيد و در واقع عكس‌العمل شديدي بود كه آقايان انحصارطلب فاخر كه ادبيات را فقط در محدوده معلومات خود مي‌دانستند براي جواناني كه جرات كرده بودند وارد اين وادي ممنوع شوند نشان دادند. به همين مناسبت صادق هدايت پشت جلد نخستين بوف كور منتشره در هند نوشت چاپ در ايران ممنوع است. او بوف كور را با دست خود نوشت و در 50 نسخه دستي چاپ كرد و براي دوستان و خويشانش فرستاد. بوف كوري كه صادق هدايت نوشت، كتابي بود براي ادباي آن زمان بيگانه و بسيار خطرناك. يك مرتبه ديدند يك نويسنده جواني از پاريس آمده تهران و مي‌نويسد و كتابي نوشته كه يا نمي‌فهمند يا تعجب مي‌كنند يا به‌شدت حسادت مي‌ورزند كه چرا چنين كتابي نوشته شده و يك جورهايي دكان آنها از رونق افتاده است. به همين مناسبت از همان اول كار حمله به بوف كور شروع شد. محمدعلي جمالزاده كه ادعاي دوستي با صادق هدايت را مي‌كرد و براي خودش در سوييس دم و دستگاهي درست كرده بود از اين كتاب خوشش نيامد. گرچه ظاهرا به‌به و چه‌چه كرد، ولي داستان دارالمجانين را نوشت كه در آن ديوانه‌يي به نام «هدايتعلي» مهملاتي مي‌نويسد و خواست به اين ترتيب بوف كور را هجو كرده و ضمنا صادق هدايت را از اعتبار بيندازد. صادق هدايت متوجه كار محمدعلي جمالزاده شد و بالاخره دوستي ظاهري را رها كرد و رسما گفت كه با او دوستي ندارد! اين زخمي كه جمالزاده از بوف كور خورده بود ماند و التيام هم نيافت ولي دنيا با بوف كور به نحوه ديگري روبه‌رو شد. روژه سكو در فرانسه ترجمه بوف كور را آغاز كرد و بعد از او دي. پي. كاستلو ترجمه انگليسي بوف كور را منتشر كرد و اين دو ترجمه چنان اثر مثبتي در نويسندگان و فضاي فرانسه و انگليس داشت كه براي امثال جمالزاده باوركردني نبود و بوف كور به زبان‌هاي ديگر دنيا رفت زير چاپ. حتي جمالزاده با اعتراض جوان‌ها روبه‌رو شد. نفر بعدي در ايران جلال آل احمد بود. او تا هدايت زنده بود افتخار مي‌كرد با همسرش سيمين دانشور وقت بگيرند و بيايند به ديدار صادق هدايت (من خودم در حياط را براي آنها باز مي‌كردم) ولي به محض آنكه نويسنده بوف كور به عمر خود پايان داد او مدعي شد هدايت همان بوف كور است و شيفته فرهنگ بودايي است و از اين قبيل. چرا؟ آل احمد هم ديد كتابي كه نوشته شده رقيب بسيار سرسخت و غيرقابل شكستي است و حسادت موجبات انتقادها را فراهم كرد. اين زخم هم همان‌طور ماند كه ماند. اتفاق ديگر بريدن صادق هدايت از روشنفكران چپ و حزب توده و كمونيست‌ها بود. او با روساي حزب به علت آنكه افراد باسوادي بودند دوستي داشت ولي وقتي واقعيت كشور كمونيستي كه در آذربايجان ايران برپاكرده بودند برملا شد، صادق هدايت به‌شدت دست به مبارزه با توده‌يي‌ها و انتقاد از آنها زد. روساي حزب هم عليه صادق هدايت جبهه گرفتند و دست به انتقاد از او و طبعا شاهكارش بوف كور زدند. باز هم يك زخم درمان‌ناشدني ديگر. استادي كه در دانشگاه كمبريج درس خوانده بود مي‌گفت استاد من در كمبريج مي‌گفت «آثار صادق هدايت شناسنامه ملي شماست. » جلال آل احمد حتي در كتابي منكر شد صادق هدايت روشنفكر بوده است .

منبع: روزنامه اعتماد