زندگانی میرزای نائینی/ آیت الله دکتر احمد بهشتی

1392/11/19 ۰۷:۴۵

میرزا محمد حسین فرزند عبدالرحیم در شهر تاریخی نائین- در سال 1273 یا 1277 قمری بنا بر اختلاف اعیان الشیعه محسن الامین و نقباء البشر آغا بزرگ تهرانی به دنیا آمد.

میرزا محمد حسین فرزند عبدالرحیم در شهر تاریخی نائین- در سال 1273 یا 1277 قمری بنا بر اختلاف اعیان الشیعه محسن الامین و نقباء البشر آغا بزرگ تهرانی به دنیا آمد.
خانواده او در خطه نائین موقعیت ممتازی داشت. پدر و اجدادش اهل علم و ملقب به «شیخ الاسلام» بودند.
او نوجوانی خود را به تحصیل علم گذرانید. در هفده سالگی به اصفهان آمد و تحت سرپرستی زعیم دینی مردم اصفهان مرحوم شیخ باقر اصفهانی- که پشتیبان خاندان نائینی بود- قرار گرفت.
طی هفت سال اقامت در اصفهان از درس اصول میرزا ابوالمعالی کلباسی و فقه شیخ محمدباقر اصفهانی و فلسفه و کلام جهانگیر خان قشقایی و هزار جریبی و آقا نجفی بهره برد.
پس از آن به سامرا رفت و به حلقه درس میرزای شیرازی که قبله طلاب پرتلاش بود، پیوست و کم کم موقعیت ممتازی کسب کرد.
او در خلال این دوران، تنفری شدید نسبت به استبداد پیدا کرد و این روحیه استبداد ستیزی او در جای جای کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة او متجلی و متبلور است. شجاعت و اقتدار استادش شیخ محمد باقر اصفهانی این روحیه را در او پدید آورده بود.
نائینی یانزده سال در سامرا اقامت داشت و از محضر استادش بهره وافی گرفت و نیز در جریان مبارزات سیاسی میرزا و تحریک تنباکو یار و مددکار و پشتیبان وی بود.
پس از آن، نائینی به نجف آمد و به لحاظ علمی و سیاسی موقعیت ممتازی کسب کرد و در طیف روحانیت و مرجعیت پشتیبان نهضت مشروطیت قرار گرفت و همراهی آخوند خراسانی و مازندرانی را شیوه پسندیده خود قرار داد و قطعاً افکار و اندیشه های سید جمال الدین اسد آبادی نیز در ساختار اندیشه های سیاسی و اصلاح طلبانه او مؤثر بود. (1)
از مشکلات بزرگ حوزه نجف، اختلاف بود. طیف آیة الله محمد کاظم خراسانی پشتیبان و طیف آیة الله یزدی مخالف مشروطیت بود. قطعاً در تلاقی و تضاد این دو طیف، اندیشه های هر روحانی اصلاح طلبی، ورزیدگی پیدا می کرد و نائینی از این حیث، بیش ترین آمادگی را به دست آورد.
ثمره ورزیدگی فکری و بینش سیاسی نائینی کتاب «تنبیه الامة و تنزیه الملة» است که بیانگر اندیشه سیاسی اوست و کتاب حاضر راه آشنایی با آن را هموار کرده است.
معلوم نیست نائینی تألیف کتاب را کی آغاز کرده و چه موقع به پایان برده است؛ ولی بدون شک، کتاب را پس از مهاجرت به نجف و هم زمان با نهضت مشروطه تألیف کرده است و از آن جا که تاریخ تقریظ آیة الله خراسانی و آیة الله مازندرانی ربیع الاول سال 1327 است، می توان تا حدودی به تاریخ تألیف کتاب پی برد و این، دو سال قبل از ارتحال مرحوم آیة الله خراسانی و یک سال قبل از ترور مرحوم آیة الله بهبهانی به دست عوامل سید حسن تقی زاده بود.
در این زمان مجلس تشکیل شده بود و مخالفت با نهضت چه از طریق سکولارهای روشنفکر نما و چه از طریق روحانیتی که مشروطه را غیر مشروع می دانست، حساسیت ویژه ای داشت.
نائینی هم در علم اصول برازندگی و درخشندگی داشت و هم در تبیین مبانی شرعی مشروطیت.
او به سال 1356 قمری در نجف اشرف در گذشت و مجاهدان راه دین و آزادی و مردم سالاری دینی را در غمی عمیق فرو برد. روانش شاد و یاد و نامش جاویدان باد.
اهواز- بهمن 1381
احمد بهشتی
 

پی نوشت ها :

1. با استفاده از فصل اول و دوم کتاب استبداد ستیزی به قلم توفیق السیف، ترجمه محمد نوری و حسنعلی نوری ها و محمد نصر و علی زاهدپور، نشر کانون پژوهش، اصفهان 1379.

منبع مقاله :
بهشتی، احمد؛ (1382)، اندیشه سیاسی نائینی، قم: مؤسسه بوستان کتاب، مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم