هنر و آزادي رابطه مستقيم دارند / سيامك گلشيري

1392/11/7 ۰۸:۵۶

پيش از هر چيز فكر مي‌كنم خيلي خوب است كه بعد از سال‌ها سخناني مي‌شنويم كه از آنها بوي فرهنگ به مشام مي‌رسد. حرف‌هايي در باره هنر و احترام به هنرمند، صرف‌نظر از ارزشي و غيرارزشي‌ بودنش. هرچند هنرمند قرار نيست دقيقا همان‌چيزي را به مخاطب بدهد، كه جامعه انتظار آن را دارد، چرا كه برخي از سريال‌هاي بي‌مايه تلويزيوني و رمان‌هاي بازاري و آثار ديگري از اين دست هميشه چنين نقشي را بر عهده داشته‌اند.

پيش از هر چيز فكر مي‌كنم خيلي خوب است كه بعد از سال‌ها سخناني مي‌شنويم كه از آنها بوي فرهنگ به مشام مي‌رسد. حرف‌هايي در باره هنر و احترام به هنرمند، صرف‌نظر از ارزشي و غيرارزشي‌ بودنش. هرچند هنرمند قرار نيست دقيقا همان‌چيزي را به مخاطب بدهد، كه جامعه انتظار آن را دارد، چرا كه برخي از سريال‌هاي بي‌مايه تلويزيوني و رمان‌هاي بازاري و آثار ديگري از اين دست هميشه چنين نقشي را بر عهده داشته‌اند. هنرمند واقعي همواره كسي است كه جلوتر از جامعه حركت مي‌كند، و در حقيقت با هنر راستينش تلاش مي‌كند تا مردم را از روزمرّگي مفرطي كه دچار آن شده‌اند، نجات بدهد و آنها را به جهاني بكشاند كه هرگز در زندگي ملال‌آورشان با آن روبه‌رو نبوده‌اند. هنرمند هيچ تعريف خاصي ندارد، براي آنكه نمي‌توان تعريف دقيق و واحدي از هنر ارائه داد. هنر هيچ حد و مرزي نمي‌شناسد و اساسا هنر راستين، براي آنكه به تعالي برسد، بايد چنين باشد. با اين حال در جوامعي كه مردم رمان و داستان مي‌خوانند و چنين كاري را بيهوده نمي‌دانند و اساسا ارزش ادبيات و به‌طور كلي هنر ناب را در رشد جامعه دريافته‌اند، از هنرمند توقع دارند كه هرگز متوقف نشود. در چنين جوامعي هنرمند را خطر محسوب نمي‌كنند. در چنين جوامعي جواز ناشري را باطل نمي‌كنند، بلكه با توجه ويژه به هنر و آثار هنري، كه بدون شك به اعتلاي فرهنگي يك كشور كمك كرده، تلاش مي‌كنند تا افتخارات‌شان را به جهان معرفي كنند. جامعه‌يي كه هنر و هنرمندانش را به انزوا بكشاند، هيچ از آن نخواهد ماند.

باري، سخناني كه درباره هنر و هنرمند گفته شد، آن هم از زبان رييس‌جمهور، در نفس خود ارزشمند است. به گمان من اين خود نخستين گام براي نزديك شدن به اين قشر است و درك اين ضرورت كه بالاخره نياز دارند تا روزي دست از ناديده گرفتن اين قشر بردارند، قشري كه به گمان من بيش از هر كسي در اين جامعه، مورد بي‌مهري قرار گرفته. به اعتقاد من حتي تكرار چنين سخناني شايد سبب شود تا بعضي كه همچنان مخالف چنين تغييراتي هستند، لااقل تا حدودي هم كه شده به اين موضوع بينديشند؛ بينديشند كه هنري كه سفارشي باشد، هنري كه در قالب تفكري خاص بيان شده باشد، هنري كه قرار باشد تنها يك انديشه را به تصوير بكشد، هرگز ماندگار نخواهد ماند و جامعه آن را نخواهد پذيرفت. بينديشند كه رمان واقعي، داستان واقعي، فيلم واقعي، اثري كه در ذات خود ارزشمند است، قرار نيست خطر محسوب شود، قرار نيست دشمنِ كسي باشد، بلكه مي‌تواند به انسان‌ها كمك كند تا مسير درست را پيدا كنند، مي‌تواند به آنها كمك كند تا انسان‌هاي بهتري باشند. مي‌تواند به آنها بياموزد كه با جنگ نمي‌توان هيچ‌چيزي را براي ابد به چنگ آورد.

اما قطعا حركت به سوي چنين تحولي تنها نياز به حرف ندارد، بلكه بايد با اقدامات عملي بنيادين همراه باشد، تغييراتي كه بتوان آنها را به‌وضوح ديد، نه آنكه روزها و ماه‌ها بگذرد و هيچ‌كس شاهد هيچ تحولي نباشد. در عين حال مقوله فرهنگ را نمي‌توان از همه اجزاي يك جامعه مجزا دانست و بايد آن را در يك مجموعه در نظر گرفت. آيا مي‌شود در جامعه‌يي كه دچار فقر مادي شده، انتظار اعتلاي فرهنگ را داشت؟ مي‌شود در جامعه‌يي كه مردم براي تهيه مايحتاج اوليه‌شان دچار كمبود هستند، انتظار داشت به دنبال تهيه كالاي فرهنگي بروند؟ مي‌شود در جامعه‌يي كه در مدارسش به دانش‌آموزان تنها تعدادي خاص و محدودي از نويسندگان و شاعران را معرفي مي‌كنند، انتظار داشت به ادبيات و كلا هنر علاقه‌مند شوند؟ به گمان من آن بخش از حرف‌هاي رييس‌جمهور كه به اين موضوع اختصاص داشت، از مهم‌ترين مقولات اين سخنراني بود كه اميدوارم روزي شاهد عملي شدن آنها باشيم.

با همه اينها ما اينجا آموخته‌ايم كه بنشينيم گوشه‌يي و بي‌هيچ چشمداشتي كارمان را بكنيم و هيچ توقعي هم از كسي نداشته باشيم. اگر روزي هم رييس‌جمهورمان در جمع هنرمنداني كه البته ويترين بيروني هم دارند، نظير هنرپيشگان - و نه نويسندگان- گفت كه هنر و آزادي رابطه مستقيم دارند، براي شبي با ذوق و شوق و هيجان سر بر بالش بگذاريم و خواب جامعه‌يي را ببينيم كه در آن هنر و آزادي رابطه مستقيم دارند.

جست و جو شماره: 2883