موسيقي در درون خود دنيايي است / سينا حسيني‌زاد

1392/11/2 ۰۸:۴۴

لودويگ ويتگنشتاين در يادداشت‎هاي روزانه‎اش نوشته است كه «مي‎توان گفت كه نبوغ حاصل جسارت و استعداد است» و از طرفي هم تحت تاثير عقايد اتو واينينگر، كه كتاب او را در 14 سالگي خوانده بود، نبوغ را وظيفه‎ اخلاقي هر شخص در قبال خود مي‎دانست. بيست و سه ساله بود كه راسل خيال او را از بابت استعدادش در فلسفه راحت كرد.

نگاهي به رابطه ويتگنشتاين (ها) و موسيقي

لودويگ ويتگنشتاين در يادداشت‎هاي روزانه‎اش نوشته است كه «مي‎توان گفت كه نبوغ حاصل جسارت و استعداد است» و از طرفي هم تحت تاثير عقايد اتو واينينگر، كه كتاب او را در 14 سالگي خوانده بود، نبوغ را وظيفه‎ اخلاقي هر شخص در قبال خود مي‎دانست. بيست و سه ساله بود كه راسل خيال او را از بابت استعدادش در فلسفه راحت كرد. تا پيش از آن بيشتر خود را در محاصره‎ نبوغ مي‎ديد تا صاحب آن چرا كه در خانواده ده نفره كارل و لئوپولدين تنها او بود كه استعداد خاصي از خود بروز نمي‎داد. پدرش مردي خودساخته بود كه يكي از ثروتمند‌ترين اشخاص امپراتوري اتريش و نفر اول صنعت فولادش بود. خود را از كار بازنشسته كرده بود و زندگي‎اش را وقف هنر كرده بود، به طوري كه كليمت او را به شوخي وزير هنرهاي زيبا مي‎خواند. مادر در موسيقي فوق‌العاده بااستعداد بود و در نتيجه خانه‎ آنها محل رفت و آمد آهنگسازان مطرح آن روزهاي وين بود: برامس، مالر، برونو والتر و جوزف لابور كه امروزه فراموش شده است اما لودويگ ويتگنشتاين هميشه از او در كنار هايدن، موتزارت، بتهوون، شوبرت و برامسبه عنوان يكي از شش آهنگساز بزرگ همه دوران ياد مي‎كرد. بااستعداد‌ترين فرزند در زمينه موسيقي، در خانواده‎يي كه همه در آن استعداد موسيقي زيادي داشتند، هانس بود، نابغه. در خردسالي ويولون و پيانو را آموخت و در چهار سالگي آهنگسازي را شروع كرد. لودويگ شبي يا صداي پيانو از خواب بيدار شد. ساعت سه بود. از پله‎ها پايين آمد و برادرش هانس را در حال اجراي يكي از قطعات خود ديد. تمركز هانس ديوانه‌وار بود. مجذوب و عرق ريزان بود و اصلا متوجه حضور لودويگ نشد. اين تصوير براي هميشه به عنوان مثالي از تسخير شدن توسط نبوغ در ذهن لودويگ ماند. پاول، برادر ديگرش، نوازنده‎ موفق پيانو در كنسرت‎ها بود. حتي وقتي دست راستش را در جنگ اول از دست داد هم باز خود را به سطحي رساند كه همچنان در كنسرت‎ها مي‎نواخت و راول هم كنسرتو براي دست چپ معروفش را براي او نوشته است. با اين وجود خانواده چندان از نوازندگي او خوش‌شان نمي‎آمد و هلنه را به او ترجيح مي‎دادند (بعد از مرگ هانس در 1903). مادر خانواده منتقد سختگير موسيقي بود و احتمالا دليل اينكه لودويگ در دوران كودكي نواختن‌سازي را نياموخت همين بود. فقط در سي و چند سالگي‎اش بود كه مي‎خواست معلم بشود و به عنوان بخشي از دوران آموزش‎اش نواختن كلارينت را شروع كرد. بلد نبودن نوازندگي و نداشتن استعداد نبوغ‌آميز در موسيقي، باعث نشده بود كه او با موسيقي رابطه نداشته باشد. شركت‌كننده‎ فعال در كنسرت‎ها بود. دوست‎اش‌دروري، مي‎گويد «وقتي به ويتگنشتاين در حال گوش كردن به موسيقي نگاه مي‎كنيد، متوجه مي‎شويد كه موسيقي نقشي بسيار مهم و محوري در زندگي‎اش دارد. هيچ‎وقت فراموش نمي‎كنم كه با چه تاكيدي از شوپنهاور نقل قول مي‎كرد كه موسيقي درون خود دنيايي است.» تا قبل از ياد گرفتن كلارينت و از دوران كودكي اكثر قطعات را با سوت مي‎نواخت. در سال 1913 به همراه دوست‎اش‌پينست 40 آهنگ از شوبرت را نواختند، ويتگنشتاين سوت مي‎زد و پينست پيانو. شركت‌كننده دايمي كلوپ موسيقي كمبريج بود و در آنجا سختگيرانه فقط كارهاي آهنگسازاني را گوش مي‎داد كه برايشان ارزش قايل بود. مثلا يك بار بعد از گوش دادن به قطعه‎يي از بتهوون بيرون رفت تا قطعه بعدي كه از اشتراوس بود، تمام شود و بعد براي قطعه بعد آن، باز هم از بتهوون، به سالن برگشت. در همين دوران در آزمايشگاه روانشناسي تجربي كمبريج، تحقيقاتي درباره درك موسيقي انجام داد. بحث‎هاي زيادي در اين دوران راجع به موسيقي مدرن مي‎كرد كه اصلا آن را قبول نداشت. مي‎گفت كه موسيقي با برامس به پايان رسيد و حتي در برامس هم كم‌‌كم صداي ماشين‌آلات شنيده مي‎شود. بعدها كه در كمبريج مشغول تدريس شد، به قول يكي از دانشجويانش به نام كينگ، موضوع اصلي بحث هميشه موسيقي بود و نه فلسفه. موسيقي حضور بسيار كمي در فلسفه دارد و مي‎توان گفت كه فقط شوپنهاور، نيچه و ويتگنشتاين استثناي اين قضيه هستند. درباره ويتگنشتاين اين حضور كمرنگ ولي دايمي است. اين كار اغلب توسط معادل‌سازي بين عبارات فلسفي و قطعه‎هاي موسيقي صورت مي‎گيرد كه بحث جداگانه‎يي مي‎طلبد. كساني كه با فلسفه او آشنا هستند، طنين آن را در اين جمله مي‎توانند بشنوند كه گفته است: «غيرممكن است كه بتوانم در كتابم (منظور پژوهش‎هاي فلسفي است) توضيح دهم كه موسيقي چه نقش مهمي در زندگي‎ام دارد، پس چطور مي‎توانم اميدوار باشم كه درك شوم؟»