سیاست از منظر حضرت امام خمینی(ره)

1392/10/30 ۰۹:۲۲

نظریه سیاسی امام خمینی (ره) و معرفت‌شناسی او بر انسان‌شناسی خاص ایشان مبتنی است. آن حضرت انسان را دارای دو جنبه مادی و معنوی می‌داند، یعنی آن چیزی که هدف بعثت انبیا بوده است تا بتوانند انسان را با توجه به این دو جنبه به سعادت دنیوی و اخروی راهنمایی نمایند.

زین‌العابدین خدمتی بیدگلی
اگرچه سیاست دارای مفهومی پیچیده و مبهم است، اما برای بسیاری از مردم به نوعی قابل فهم و درک است و هر فرد به نحوی از انحا به تعریف و تفسیر این واژه می‌پردازد. آنچه که بیشتر موجب پیچیدگی و ابهام این مفهوم می‌گردد و به شکلی درک صحیح از آن را با مشکل مواجه می‌سازد، تصوراتی است که از سوی نظام‌های سلطه‌گر و حاکمان مستبد آن‌ها، به قصد فریب مردم و استمرار سلطه ناروای خود، مطرح و البته با دقت و زیرکی، به اذهان عمومی القا کرده‌اند که در این صورت، علاوه بر استمرار سلطه ناحق، مفهوم سیاست را نیز تحریف نموده‌اند.
حضرت امام خمینی (ره)، بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی، به مثابه رهبری انقلابی و اندیشمندی زمان‌شناس و خردمند و با دریافتی جامع از دین اسلام و با نگرشی عقلانی – دینی نسبت به سیاست و با درکی تاریخی از نیازها و تحولات جامعه و الزامات آن، به احیای نگرش اسلام در تمام ابعاد زندگانی انسان پرداخت.
نظریه سیاسی امام خمینی (ره) و معرفت‌شناسی او بر انسان‌شناسی خاص ایشان مبتنی است. آن حضرت انسان را دارای دو جنبه مادی و معنوی می‌داند، یعنی آن چیزی که هدف بعثت انبیا بوده است تا بتوانند انسان را با توجه به این دو جنبه به سعادت دنیوی و اخروی راهنمایی نمایند.
حضرت امام خمینی (ره) تعاریف متعددی از سیاست داشته‌اند. ایشان در تعریفی عام سیاست را اینچنین تبیین می‌کند: «روابط مابین حاکم و ملت، روابط مابین حاکم با سایر حکومت‌ها». (صحیفه امام، ج 3، ص 227)
در جای دیگر تعریفی جامع‌تر را از ایشان مشاهده می‌کنیم که در آن سیاست را به هدایت جامعه تعریف نموده‌اند:
سیاست آن است که جامعه را هدایت کند و راه ببرد؛ تمام مصالح جامعه را در نظر بگیرد و تمام ابعاد انسان و جامعه را در نظر بگیرد و اینها را هدایت کند به طرف آن چیزی که صلاحشان هست؛ صلاح ملت هست،‌صلاح افراد هست (همان، ج 13، ص 432).
از منظری والاتر حضرت امام خمینی(ره)، سیاست را از آنچه در قالب راهبردها و سیاست‌های اجرایی حکومت‌های دنیوی، بویژه مستبدان صورت می‌گیرد، کاملاً جدا می‌کند. از دید ایشان، وظیفه و کارکرد اساسی سیاست، چیزی جز هدایت آدمیان، یعنی راه بردن انسان‌ها در مسیر هدایت و کمال جامعه و تأمین سعادت آنان نیست.
بر این اساس، می توان حضرت امام(ره) را یکی از احیاگران اندیشه سیاسی و عمل سیاسی اسلام دانست. از نظر آن حضرت، اسلام دین انسان شدن است و از همین رو عین سیاست است. به عبارتی دیگر، اسلام، دینی سیاسی است. ایشان می‌فرمایند: والله اسلام، تمامش سیاست است. اسلام را بد معرفی کرده‌اند. سیاست مدن، از اسلام سرچشمه می‌گیرد.
(همان: ج 1، ص 104؛ صحیفه امام، 1378: ج 1، ص 270)
 انواع سیاست از دیدگاه امام خمینی (ره)
با توجه به اهداف سیاستمداران، انواع سیاست عبارتند از : 1-سیاست شیطانی یا سیاست فاسد؛ 2- سیاست حیوانی یا سیاست این جهانی؛
3- سیاست الهی یا سیاست اسلامی.
 سیاست شیطانی
سیاست شیطانی ، سیاستی است که فردی برای کسب و یا حفظ قدرت به وسایل و شیوه‌های نامشروع مانند دروغ، نیرنگ و خدعه متوسل می‌شود. این نوع سیاست از نظر حضرت امام(ره)، سیاست شیطانی نام دارد. امام خمینی(ره) در بیان این نوع سیاست می‌فرمایند:
البته سیاست به آن معنایی که اینها می‌گویند که دروغگویی، چپاول مردم با حیله و تزویر و سایر چیزها، تسلط بر اموال و نفوس مردم، این سیاست هیچ ربطی با سیاست اسلامی ندارد؛ این سیاست شیطانی است... سیاست این است که جامعه را هدایت کند و راه ببرد، تمام مصالح جامعه را در نظر بگیرد و تمام ابعاد انسان و جامعه را در نظر بگیرد و اینها را هدایت کند به طرف آن چیزی که صلاح‌شان هست، صلاح ملت هست، صلاح افراد هست... (صحیفه امام، 1378: ج 13، ص 432)
به طور کلی، سیاست شیطانی از دیدگاه امام خمینی(ره) چند ویژگی اساسی دارد که عبارتند از: «دروغ گفتن به مردم و راست‌نمایی»، «چپاول اموال مردم»، «تسلط بر نفوس مردم با حیله و تزویر»، «خدعه، فریب و نیرنگ»، «تزویر و ریا و ظاهرسازی» و «استبداد و دیکتاتوری».
 سیاست حیوانی
دومین نوع سیاست، در نگاه امام خمینی(ره)، سیاست این جهانی یا حیوانی است؛ این نوع سیاست اگرچه در معیارها و اصول و اهداف خود صحیح است و از دروغ، نیرنگ، عوامفریبی، سلطه ناروا، استبداد و دیکتاتوری و تزویر به دور است و خیر و صلاح افراد ملت را در نظر دارد ولی با توجه به در نظر گرفتن بعد جسمانی و مادی وجود انسان، سیاستی حیوانی و جسمانی تلقی می‌گردد.
به طور کلی، ویژگی و معیارهای سیاست این جهانی یا سیاست حیوانی عبارتند از: «عاری بودن از دروغ، فریب و خدعه»، «رعایت مصالح و منافع عمومی (کل جامعه)»، «تمرکز بر تأمین رفاه و سعادت این جهانی افراد (از لحاظ هدف معطوف به مصالح عامه بودن)» و «تأمین خواست‌های افراد (هر نوع  خواسته‌ای)».
  سیاست الهی
از دیدگاه امام خمینی(ره)، سیاست راستین، سیاست الهی یا سیاست اسلامی است که علاوه بر خودداری از خصایص مطلوب سیاست این جهانی، بر معنویت و تأمین سعادت اخروی آن‌ها نیز تأکید داشته باشد. حضرت امام خمینی(ره) در این باره می‌فرماید: اجرای قوانین، بر معیار قسط و عدل و جلوگیری از ستمگری و حکومت جائرانه، بسط عدالت فردی و اجتماعی و منع از فساد و فحشا و انواع کجروی‌ها و [تأمین] آزادی، بر معیار عقل و عدل و استقلال و خودکفایی... بر میزان عدل برای جلوگیری از فساد و تباهی یک جامعه و سیاست و راه بردن جامعه به موازین عقل و عدل و انصاف... باشد. (صحیفه امام، 1378: ج21، ص 405)
چنین سیاستی، مطلوب و موردتوجه کامل امام خمینی (ره) است؛ زیرا به تحقق عدل و قسط و برقراری جامعه توحیدی و دفع شر و فساد در جهان می‌انجامد.
برخی از معیارهای اساسی آن عبارتند از: «سعادت محور بودن»؛ «نگرش کامل به انسان»؛ «توجه به دنیا و آخرت انسان»؛ «انسانی بودن»؛ «عاری از فریب و دروغ، راست‌نمایی، خدعه، نیرنگ و دیگر مظاهر شیطانی»؛ «رعایت مصالح دنیا و آخرت عموم انسان‌ها»؛ «نفی سلطه ناروا بر مردم»؛ «ابتنا بر قسط و عدل و تلاش در جهت تحقق آن»؛ «پرهیز از استبداد و دیکتاتوری»؛ «نفی هرگونه ظلم و ستم و استثمار و استعباد انسان‌ها»؛ «اجرای حدود الهی در جامعه»؛ «نفی تزویر و ظاهرسازی».
 تأکید حضرت امام (ره) بر جدا نبودن دین از سیاست
از دیدگاه امام خمینی (ره) دین اسلام برخلاف برخی ادیان دیگر، یک دین سیاسی یا دین سیاست است. حضرت امام (ره) اسلام را دین سیاست، دین هدایت و نیز دین عدالت و تأمین سعادت انسان‌ها می‌داند و می‌فرماید:
اسلام دین سیاست است (با تمام شئونی که سیاست دارد) این نکته برای هر کس که کمترین تدبری در احکام حکومتی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اسلام بکند، آشکار می‌گردد. پس هر که را گمان بر این برود که دین از سیاست جداست نه دین را شناخته و نه سیاست را. (صحیفه امام، ج ا ، ص234)
در نگاه ایشان، به لحاظ تاریخی، نمونه کامل و حکومتی جدا نبودن دین و سیاست، در تشکیل دولت توسط پیامبر اسلام(ص) در مدینئ النبی صورت پذیرفت. دولتی که پیامبر اکرم (ص) با ورود به یثرب، در آنجا ایجاد کرد، دولتی کاملاً دینی قلمداد می‌شد و از نهاد حکومتی نیز برخوردار بود.
بر همین اساس، تاریخ صدر اسلام، دین و سیاست را در قالبی واحد به جامعه ارائه کرد، به گونه‌ای که پیامبر اکرم (ص)، هم رهبر دینی و هم رهبر سیاسی مسلمانان بود و سیاست یکی از شئون رسالت آن حضرت به شمار می‌آمد. بنابراین، دولت اسلامی که به وسیله رسول خدا (ص) در مدینه بنیان نهاده شد، آمیختگی کامل سیاست و دین، در تاریخ اسلام است.