ادب مدارا/کریم ارغنده‌پور

1392/10/28 ۱۰:۱۸

دموکراسی فقط نهاد قدرت را مهار نمی‌کند، بیش و پیش از آن فردفرد جامعه را به مدارا و رعایت حقوق یکدیگر فرامی‌خواند.

دموکراسی فقط نهاد قدرت را مهار نمی‌کند، بیش و پیش از آن فردفرد جامعه را به مدارا و رعایت حقوق یکدیگر فرامی‌خواند. در جامعه ما که پیشینه‌ای تاریخی در تضاد دولت و ملت داشته گاهی تصویری که از یک مفهوم در اذهان عمومی پدید می‌آید از ابتدا ناقص و به صورت تفکیک‌شده است. مثلا مفهوم «حق» برای ملت و «تکلیف» برای حکومت فرض می‌شود. چنین فرضی از اساس نادرست است و مادامی که این برداشت اصلاح نشود طبیعی است که آن مفهوم نیز عینیت نمی‌یابد. دموکراسی هم یکی از این مفاهیم است. جامعه‌ای که برای خود حق تعیین سرنوشت قایل است و می‌خواهد دولتش آن کند که اکثریت اراده می‌کنند باید پیشاپیش در درونش هنجارسازی مناسب کرده باشد. «مدارا» مهم‌ترین نیاز هنجاری در یک جامعه دموکراتیک است. اشکال مختلف اداره یک جامعه، ادب خود را می‌طلبد. تسامح نسبت به یکدیگر، احترام به حقوق دیگران و به‌رسمیت‌شناختن تفاوت‌ها ادب دموکراسی است. اینها باید در زندگی‌های افراد جاری باشند. اگر ما در زندگی خصوصی خود آزادی فردی و حق انتخاب نزدیکانمان را به رسمیت نشناسیم و آن را مخدوش کنیم چگونه از دولت انتظار رعایت حقوق جمعی و بسط آزادی‌ها را داریم؟ آشکار است که مراد از ادب در اینجا با فلسفه و مبانی اخلاق متفاوت و بلکه بیشتر به مفهوم روسویی آن به قراردادهای اجتماعی اشاره دارد. با این تعریف، دموکراسی عرصه‌ای برای متواضع‌کردن آدمی است. او را از خودخواهی‌هایی که به حقوق دیگران آسیب می‌رساند بازمی‌دارد و به احترام به پسند و سلیقه دیگران رهنمونش می‌دارد. افراد به‌جای تعصب و در پی آن خشونت، به نرمش و گفت‌وگو تمایل می‌یابند: جایی که کلمه هست، زور کمرنگ است. جایی که امکان گفت‌وگو هست راهی برای تفاهم و مصالحه و سازش باز می‌شود. جایی که مدارا و لبخند هست، خشونت و فریاد و قهر کمتر امکان بروز می‌یابد. نسبیت به‌جای قطعیت می‌نشیند و در ادبیات عمومی، قیود شرطی جای آمریت و تاکید را پر می‌کند. بنابراین «مدارا» بیش از هرچیز یک مفهوم فرهنگی است. به مرور زمان و با تمرین و شکیبایی زیاد پدید می‌آید و به یک سرمایه اجتماعی عظیم تبدیل می‌شود. آن‌گاه نهاد قدرت هم خواه‌ناخواه آن را در رفتار و گفتار و تصمیمات خود بازتاب خواهد داد. با این تعریف دموکراسی ساحتی برای فروتن‌کردن نهاد دولت است. پاسخگویی و تسلیم‌بودن به حکم قانون و اراده جمع، مهم‌ترین عناصر تجلی آن است.