اتحادیه: ملاحظات سیاسی و تاریخی دست تاریخ‌نگار را می‌بندد

1392/10/25 ۱۲:۵۳

دبا: سمینار نقد وبرسی کارنامه تاریخنگاری دکتر منصوره اتحادیه استاد بازنشسته تاریخ دانشگاه تهران و مدیر مرکز نشر تاریخ ایران روز شنبه 21 دی ‌ماه سال جاری در پژوهشکده تاریخ اسلام با حضور جمعی از اساتید برگزار شد.

دبا: سمینار نقد وبررسی کارنامه تاریخ نگاری دکتر منصوره اتحادیه استاد بازنشسته تاریخ دانشگاه تهران و مدیر مرکز نشر تاریخ ایران روز شنبه 21 دی ‌ماه سال جاری در پژوهشکده تاریخ اسلام با حضور جمعی از اساتید برگزار شد.

ابتدا دکتر اتحادیه از ورود خود به رشته تاریخ و نقش خانواده‌ در علاقه‌مند شدنش به‌ این رشته گفت. او با اشاره به این نکته که در 12 سالگی به انگلیس رفته و پس از آموختن زبان انگلیسی، تحصیلاتش را در ادینبورگ اسکاتلند ادامه داده، خاطر نشان کرد که پس از بازگشت به ایران در مرکز مطالعات بین‌الملل و سپس در گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه تهران مشغول تدریس و تحقیق شده است.

وی ادامه داد که چندی بعد به پیشنهاد دکتر عباس زریاب‌خویی برای اخذ دکترای تاریخ به دانشگاه ادینبورگ برگشته و همزمان با انقلاب اسلامی دکترایش را گرفته و پس از بازگشت به ایران در دانشگاه تهران مشغول تدریس شده و از آن زمان تا سال 1378 که بازنشسته می‌شود به‌طور پیوسته در دانشگاه تهران فعالیت کرده است .

منصوره اتحادیه، پژوهشگر تاریخ قاجاریه گفت: خانواده‌ام تاثیر بسیاری در علاقه‌مند شدنم به تاریخ ایفا کردند. در آن دوران با مطالعه رمان‌های تاریخی به‌ویژه کتاب‌های «الکساندر دوما» علاقه بیشتری به این حوزه در ذهنم شکل گرفت. تاریخ درباره زندگی انسان‌های واقعی است اما رمان‌های تاریخی تخیلی هستند با این حال بخشی از نوشته‌ها درباره ناصرالدین‌شاه نیز از تخیل نویسنده آن‌ها سرچشمه گرفته‌اند.

وی گفت: در این سالها کتابهای مختلفی را در حوزه تاریخ قاجار و مشروطه، اعم از بیوگرافی رجال سیاسی، تاریخ مجلس و احزاب سیاسی، تاریخ زنان، تاریخ محلی و رمان تاریخی نوشته‌است. همچنین به تأسیس نشر تاریخ ایران در سال 1362 اشاره و خاطر نشان نمود که در طول 30 سال گذشته این انتشارات کتابهای زیادی را دربارۀ تاریخ و فرهنگ ایران چاپ کرده است.

در ادامه مراسم دکتر سیمین فصیحی، استاد تاریخ دانشگاه الزهراء ،منصوره اتحادیه را استاد تاریخ و اخلاق خواند و خاطرنشان کرد که در همه این سالها، از دانش و اخلاق شاگرد پروری او درسهای زیادی آموخته است. وی با اشاره به این که اتحادیه، در سالهای گذشته تألیفات زیادی درباره تاریخ نوشته ،گفت که اکنون خودش به موضوع تاریخ تبدیل شده است.

فصیحی با نام بردن از چندین کتاب اتحادیه، تاریخنگاری او را متأثر از سنت رانکه ای در تاریخنگاری دانست و تأکید کرد که با وجود این، پی‌بردن به روش دقیق تاریخنگاری ایشان از خلال آثارش کار بسیار سختی است.

سخنران بعدی، زهرا قنبری، پژوهشگر تاریخ گفت: تألیفات منصوره اتحادیه بیش از 55 کتاب است که می‌توان آنها را در حوزه‌های تاریخ سیاسی، اجتماعی، تاریخ محلی، تاریخ اقتصادی و تاریخ زنان طبقه‌بندی کرد و مهم‌ترین ویژگی آنها را تکیه بر اسناد داخلی و خارجی دانست.

آخرین سخنران دکتر داریوش رحمانیان استاد دانشگاه تهران بود که مدیریت جلسه را هم بر عهده داشت. او با ابراز تأسف از بازنشستگی خانم دکتر اتحادیه در سال 1378 گفت: منصوره اتحادیه را در حالی بازنشسته کردند که شور و نشاط زیادی برای تدریس داشت و متأسفانه جایگزین مناسبی برای او هم پیدا نشد.

رحمانیان با اشاره به سنت شاگرد پروری توسط سقراط، افلاطون و ارسطو از ضعیف بودن این سنت در گروه‌های تاریخ دانشگاههای ایران انتقاد کرد و یکی از مهمترین ویژگیهای اتحادیه را تلاش او برای پرورش شاگرد و پژوهشگر دانست. وی از میان کتابهای متعدد اتحادیه به کتاب مجلس و انتخابات اشاره کرد وبا تأکیدبر اهمیت زیاد تاریخ پارلمان در ایران خواستار آن شد که درس تاریخ پارلمان به درسهای رشته تاریخ اضافه شود

درادامه این جلسه دکتر اسماعیل شمس از دانشجویان و همکاران دکتر اتحادیه با اشاره به اینکه نخستین بار در سال 1376 در ترم اول کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه تهران، دانشجوی دکتراتحادیه بوده، ایشان را استادی توصیف کرد که در همه تحلیل‌ها و استدلال‌هایش، به روزنامه‌ها و اسناد و سایر منابع دوره مورد بحث استناد می‌کند.

شمس با تقسیم اکثریت اساتید تاریخ به دو گروه ذهنیت‌گرا و عینیت‌گرا تأکید کرد که سخن تاریخی به‌ویژه در دوره معاصر باید حاوی هر دو عنصر استناد و استدلال باشد حال آنکه امروزه در بیشتر پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌های تاریخی، ، نویسندگان به روزنامه‌ها و اسناد آن دوره که مهم‌ترین منبع و پایۀ پژوهش هستند چندان ارجاع نمی‌دهند و تحلیلها و نتیجه‌گیری‌های آنها بیشتر ذهنی و تئوریک و فاقد پایه‌های عینی است. دکتر شمس، اتحادیه را مورخی دانست که بیش از دیگر نویسندگان به سند و روزنامه ‌ارجاع می‌دهد. ایشان تاریخنگاری دکتر اتحادیه را تا حدود زیادی متأثر از مکتب آنال دانست، تحلیلی که اتحادیه هم بر صحت آن مهر تأیید گذاشت. او با اشاره به کتابهایی که اتحادیه در حوزۀ تاریخنگاری ترجمه کرده آنها را نشانه گرایش‌های تاریخنگارانه او دانست.

دکتر شمس ویژگی‌ جالب دکتر منصوره اتحادیه را عجین شدن تاریخ با زندگی شخصی، شغلی و اجتماعی او دانست و اظهار داشت ایشان نه تنها از طرف پدر و مادر به شخصیتهای مشهور و حکومتگر عصر قاجار نسب می‌برد بلکه همسر ایشان هم از نوادگان نظام السطنه مآفی نخست وزیر دولت موقت ملی و منتسب به خانواده تاریخی نظام مآفی‌ها ست. همچنین انتخاب نام نشر تاریخ ایران برای انتشاراتش هم ‌گواهی بر جایگاه تاریخ در پیشه و کار فرهنگی اوست.از این زاویه کمتر کسی را می‌توان یافت که مانند او تمام ابعاد زندگی‌اش تاریخی و مرتبط با تاریخ باشد. او در پایان به خانم دکتر اتحادیه پیشنهاد داد که مقالاتی را که در طول پنجاه سال گذشته در نشریات مختلف داخلی و خارجی چاپ کرده در قالب مجموعه آثار گرد آوری و منتشر کند و دریچه جدیدی را برای شناساندن کارنامه تاریخنگاری‌اش به نسل جدید فراهم نماید.

در ادامه خانم دکتر ملک زاده از دانشجویان دکتر اتحادیه، ایشان را نه تنها استاد بلکه همانند مادری دانست که با تمام وجود به فکر فرزندش است. او خاطر نشان کرد که استاد در طول دوره ای که راهنمایی رساله اش را عهده دار بوده، هر جا مطلبی مرتبط را می یافت در اختیار او می گذاشت و بعدها نیز این رساله را در نشر تاریخ ایران چاپ کرد.

سپس جمشید کیانفر کارهای خانم دکتر را از نظر تصحیح اسناد مورد توجه قرار داد و این کار را بسیار سخت و طاقت فرسا دانست و از زحمات استاد در این حوزه تشکر کرد.

در خاتمه سمینار هم جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد.