مسؤولان به لغت نامه دهخدا که دغدغه همه عمر جعفر شهیدی توجه کنند

1392/10/24 ۱۱:۳۸

در شبی دیگر از شب‌های بخارا که به بزرگداشت سیدجعفر شهیدی، نویسنده و مترجم فقید، اختصاص داشت، علی دهباشی در سخنانی گفت: دکتر شهیدی شخصیتی علمی بود که در زندگی پژوهشی‎اش چندوجهی بود و در هر زمینه که کار کرد آثار یگانه‎ای خلق کرد. شهیدی از همکاران اصلی علی‌اکبر دهخدا در دانشگاه تهران بود و در سال ۱۳۴۰ دکترای خود را در رشته ادبیات فارسی و تاریخ دریافت کرد.در سال ۱۳۲۰ برای تحصیل علوم دینی و فقه و اصول راهی نجف شد و تحصیلات حوزوی‌اش را در شهر نجف که شهر علم نام داشت، تا حد رسیدن به درجه اجتهاد که درجهٔ بسیار بالایی در حوزه علمیه محسوب می‌شود، بالا برد. در علوم حوزوی در فقه و اصول نزد استادان مسلم زمان خود حضرت آیت‌‎الله خویی و آیت‎الله بروجردی در نجف و قم تحصیل کرد و از آنان اجازه اجتهاد گرفت.

در شبی دیگر از شب‌های بخارا که به بزرگداشت سیدجعفر شهیدی، نویسنده و مترجم فقید، اختصاص داشت، علی دهباشی در سخنانی گفت: دکتر شهیدی شخصیتی علمی بود که در زندگی پژوهشی‎اش چندوجهی بود و در هر زمینه که کار کرد آثار یگانه‎ای خلق کرد. شهیدی از همکاران اصلی علی‌اکبر دهخدا در دانشگاه تهران بود و در سال ۱۳۴۰ دکترای خود را در رشته ادبیات فارسی و تاریخ دریافت کرد.در سال ۱۳۲۰ برای تحصیل علوم دینی و فقه و اصول راهی نجف شد و تحصیلات حوزوی‌اش را در شهر نجف که شهر علم نام داشت، تا حد رسیدن به درجه اجتهاد که درجهٔ بسیار بالایی در حوزه علمیه محسوب می‌شود، بالا برد. در علوم حوزوی در فقه و اصول نزد استادان مسلم زمان خود حضرت آیت‌‎الله خویی و آیت‎الله بروجردی در نجف و قم تحصیل کرد و از آنان اجازه اجتهاد گرفت. در حوزه ادبیات فارسی یک دوره همکاری مهم و مؤثر با علامه علی‌اکبر دهخدا داشت و کار سترگ لغت‎نامه را با همکاری دکتر محمد معین و دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی ادامه دادند.

او در ادامه افزود: دکتر شهیدی در تصحیح متون نیز آثار برجسته‎ای را ارائه کرد که باید به کتاب‎های «تصحیح دُره نادره» و «شرح مثنوی شریف» اشاره کنیم. در زمینه تاریخ اسلام باید به کتاب‎های ارزشمند «زندگی حضرت فاطمه»، «تاریخ تحلیلی اسلام» و «زندگی امام حسین (ع)» اشاره کرد و سرانجام کار مهم ترجمه «نهج‎البلاغه» که بدون تردید با استفاده کامل از توانایی‎های زبان فارسی بهترین ترجمه از این کتاب مهم را ارائه کردند. دکتر شهیدی در سال 1374 منزل مسکونی‎اش را به شهرداری نارمک واگذار کرد و این خانه در همان سال به کتابخانه عمومی دکتر شهیدی تبدیل شد. پس از مرگ او اتاقی در این کتابخانه به نگه‌داری برخی از آثار او اختصاص داده شد.

همچنین آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد با مرور برخی از خاطره‌هایش با این ادیب و نویسنده تاریخ اسلام اظهار کرد: وقتی ایشان از نجف به ایران آمدند معمم بودند و عمامه بزرگی داشتند. بعد از چندی به دانشگاه وارد شدند و لباس روحانیت را درآوردند. ایشان دیدی عمیق داشتند و همواره مقید به نماز اول وقت و همچنین نماز شب بودند.

او در ادامه متذکر شد: سیدجعفر شهیدی ترجمه‌ای خلاقانه و روان از نهج‌البلاغه به دست داده است. همچنین نخستین کتابش با عنوان «جنایت تاریخ» را که در زمره آثار پرفروش واقع شد بدون ذکر نام خودش منتشر کرد. او چندان در پی مسائل دنیوی و مادی نبود و همواره در دفاع از مکتب تشیع قلم زد. با نگارش مقاله‌ها و کتاب‌های متعددی آثار گران‌قدری برای آینده تاریخی ما ایرانیان برجای گذاشت.

همچنین در این مراسم پیام احمد مهدوی دامغانی خوانده شد که با اشاره به سابقه دوستی و آشنایی 60 ساله‌اش با شهیدی، در بخش دیگری از این پیام گفته بود: ایشان مدارج عالیه علم را در حوزه با درک محضر آیت‌الله خویی به انجام رساند و پس از مراجعت از نجف به ایران از تعالیم بزرگ‌ترین رجال علم و عرفان در سال‌های 1327 تا 1340 بهره‌مند شد و سرآمد دیگران شد. ایشان در عرصه فکر و ادب شاگردان بسیاری تربیت کردند. مسؤولیت تحقیق و تفحص در مؤسسه لغت‌نامه‌ی دهخدا را بر عهده داشت. به تفصیل هم نمی‌توان حق مطلب را درباره‌ی ایشان ادا کرد چه رسد به این پیام مختصر. ایشان مردی متواضع، خدوم، سخاوتمند و‌ آزاده بود. همچنین سعه صدر بسیاری داشت و از جاه‌طلبی به کلی برکنار بود. خانه و کتابخانه‌اش را وقف عام کرد. من از ایشان به عنوان سیدالطایفه یاد می‌کنم.

غلامرضا ستوده، همکار و دوست 30 ‌ساله سیدجعفر شهیدی، نیز گفت:‌زمان فرسایند است و نام و نشان بسیار کسان را محو می‌کند. بودند بزرگانی که در حیات خویش شهرت داشتند، اما با مرگ‌شان فراموش شدند. در این بین فقط نام دانشمندانی که دانش‌شان در خدمت مردم بوده است، منزلتی یافته و در یادها ماندگار می‌شود و به نوعی نام‌شان بازکننده درهای بسته است؛ سیدجعفر شهیدی از این دسته افراد بود.

او با مرور برخی خاطرات، از وقت‌شناسی، مناعت طبع، مطالعه مدام و مستمر، جلوگیری از تصرف غیرمجاز در اموال دولتی، بردباری و‌ تقید به نماز اول وقت به عنوان ویژگی‌های بارز شخصیت اخلاقی این اندیشمند یاد کرد و متذکر شد: دغدغه علامه سیدجعفر شهیدی را همواره باید مدنظر داشت. ایشان همه عمر دغدغه‌ مؤسسه لغت‌نامه دهخدا را داشت و مسؤولان باید به این موضوع توجه کنند تا محدودیت‌های منابع مالی برطرف شود. اذیت نکند و بودجه را بدهند. در تأمین نیروهای علمی کوشش بیش‌تری به عمل آید تا فعالیت این مؤسسه فرهنگی بزرگ همچنان ادامه پیدا کند. با تألیف لغت‌نامه‌ دهخدا کار تمام نشده است و باید از دل این لغت‌نامه‌ بزرگ آثار دیگری دربیاید و چاپ شود.

جلیل تجلیل به عنوان دیگر سخنران مراسم سابقه آشنایی‌اش با سیدجعفر شهیدی را از سال 1313 عنوان کرد و متذکر شد: سیدجعفر شهیدی سال‌ها از حوزه‌های مشهد، قم، نجف و دیگر مراکز علمی تشیع بهره برد و از آن آموخته‌ها و داشته‌ها در دفاع از مکتب تشیع قلم زد. کتاب «جنایت تاریخ» در شمار نخستین آثاری است که در مورد مجاهدت‌های تاریخی و دینی به نگارش درآمده است و در آن کتاب ایشان بی‌پروا به نظام ظلم و جور می‌تازد.

او با تأکید بر این‌که با سیدجعفر شهیدی سفرهای متعددی داشته است، به مرور برخی از خاطره‌ها پرداخت و از ترجمه «نهج‌البلاغه» به قلم او با عنوان تعریف و تبیین نوعی از بلاغت در نثر و زبان فارسی یاد کرد.

علی افخمی، رییس مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، نیز به دیدارهایش با سیدجعفر شهیدی در شورای دانشگاه تهران اشاره کرد و متذکر شد: از صدر تا ذیل مقامات مملکتی کم‌تر کسی را می‌بینید که به اندازه سیدجعفر شهیدی وقت‌شناس باشد. ایشان سریع‌الهجه بود و همواره با دانشی گسترده سخن می‌گفت. به اعتقاد من سیدجعفر شهیدی شخصیتی کم‌نظیر در تاریخ معاصر ایران است. ایشان در بین دانشگاهیان و دانشجویان به عنوان ادیب شناخته شده است. از سویی دیگر آثار متعددی را در تاریخ اسلام نوشته است و به طور قطع مورخ اسلام هم هست. دیگر این‌که فقیهی مبرز بود. همچنین کم‌تر از یک بعد شخصیتی ایشان سخن به میان آمده است؛ جنبه انقلابی ایشان چنان‌که باید، شناخته نشده است. آن جنبه و رویکرد انقلابی سیدجعفر شهیدی در کتاب «جنایت تاریخ» خود را به وضوح نشان می‌دهد. در این اثر می‌بینیم که با نگاهی به مسائل تاریخی سعی در به چالش کشیدن حوزه سیاسی و اجتماعی روزگارش را دارد.

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان در سخنانی متذکر شد:‌سیدجعفر شهیدی در میان عامه مردم به عنوان مورخ شناخته می‌شود. شهیدی مانند بسیاری از هم‌نسلانش محصول یک دوره سیاسی تاریخی است. البته ایشان نبوغ خاصی داشتند. مؤلفه‌هایی در جهت‌گیری انقلابی ایشان تأثیر داشت. آزادی‌هایش پیش‌آمده در پی شهریور 1320 از طرفی بسیار تأثیر داشتند. نواب صفوی هم در آن فضا رشد کرد. محفل‌های ضدکسروی شکل می‌گیرد و سیدجعفر شهیدی در یکی از این محافل به طور جدی فعال بوده است. علیه کسروی کتاب «مهدویت و اسلام» را می‌نویسد. این کتاب جزو نخستین آثاری بوده است که علیه کسروی نوشته می‌شود.

جعفریان با مروری بر عناوین و موضوع کتاب‌های تاریخی سیدجعفر شهیدی متذکر شد: بعد از پیروزی انقلاب، نیروهای انقلابی از ایشان خواستند که به آن‌ها درس تاریخ اسلام بدهد و این کار را می‌کند. اما چرا سیدجعفر شهیدی به تاریخ‌نگاری روی آورد؟ تاریخ دو کاربرد مهم می‌تواند داشته باشد. تاریخ زبانی است که می‌تواند برای آن دسته از کسانی که می‌خواهند ایدئولوگ باشند، بسیار مؤثر است و از این آموزه‌های تاریخی می‌توانند در آرای خودشان استفاده کنند و از شخصیت‌هایی چون ابوذر،‌ زینب (س) و فاطمه (س) می‌توان برای مبارزه و قیام استفاده کرد. ما این مسائل را در زندگی سیدجعفر شهیدی بزرگ می‌بینیم. از طرفی ایشان از منابع کتابخانه‌یی برخوردار بوده که در تاریخی شدنش نقش مهمی داشته است.

این پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: لحن و زبان ادبیات سیدجعفر شهیدی در نخستین آثار تاریخی‌اش تند و توهین‌آمیز بوده، البته این لحن و ادبیات در آن سال‌ها باب بوده و بیش‌تر متأثر از توده‌یی‌ها شکل گرفته است، اما در دوره‌های بعدی فعالیتش دیگر آن رویکرد تند و توهین‌آمیز را به کل فراموش می‌کند و به کناری می‌گذارد. البته در تمام دوره فعالیت و قلم‌ زدنش در حوزه تاریخ اسلام در پی آن بود که از موضوعات تاریخی در اسلام یک بهره‌برداری سیاسی کند. از بخت‌یاری و اقبال سیدجعفر شهیدی این‌که آثار تاریخی‌شان در میان عامه مردم مورد استقبال قرار گرفته است.

در این برنامه همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی راد از سیدجعفر شهیدی به عنوان مترجم نهج‌البلاغه، مورخ، متفکر،‌ ادیب و فقیه یاد کرد و گفت: ‌ایشان ایمانی استوار داشتند. فردی صادق، زاهد، باتقوا و ایثارگر بودند و به مصداق مؤمنان استوارگام قبل از فتح مکه بود.

این پژوهشگر با برشمردن ترجمه‌های نهج‌البلاغه از سده هشتم هجری تا دوران معاصر، از ترجمه سیدجعفر شهیدی به عنوان بهترین ترجمه نهج‌البلاغه یاد کرد و گفت: همان‌گونه که صنایع لفظی و معنوی در لسان عربی نهج‌البلاغه در اوج است، ایشان هم سعی کرده است آن فصاحت و بلاغت را در ترجمه فارسی رعایت کند. گستردگی دانش ایشان از فرهنگ اسلامی، همچنین تاریخ اسلام و رویدادها، عربی‌دانی و تسلط کامل بر زبان و ادبیات فارسی سبب شد ترجمه ایشان از نهج‌البلاغه بی‌نظیر باشد.

او در بخش پایانی سخنانش با ارائه نمونه‌ها و مثال‌هایی از ترجمه جعفر شهیدی بر اهمیت کار او تأکید کرد.

در پایان این مراسم سیدمحسن شهیدی، فرزند سیدجعفر شهیدی، از سخنرانان، حاضران و علی‌ دهباشی - سردبیر مجله بخارا و برگزارکننده شب‌های بخارا - تشکر کرد و به بیان خاطره‌ای از پدرش پرداخت. همچنین در این مراسم گزیده فیلم مستند زندگی و شخصیت سیدجعفر شهیدی نمایش داده شد