خبر بدون اخلاق ممنوع / فاطمه مصطفوي

1392/10/23 ۰۹:۰۳

ما هميشه در بزرگداشت ها از خوبي ها و آثار به جا مانده زيباي يک استاد مي‌گوييم. اما اين بار مي خواهم از منش زنده ياد استاد کاظم معتمد نژاد در ارتباطات سالم و اخلاق ارتباطات بگويم. هر چند در دانشکده هاي روزنامه نگاري واحد جداگانه اي به نام «اخلاق ارتباطات‌» ‌وجود ندارد ولي اخلاق روزنامه نگاري در جهان شناخته شده است و آنچه تدريس مي شود ، از اخلاق جهاني مي گويد. اين روزها جهان همان اخلاق را رعايت مي کند.

به مناسبت چهلمين روز درگذشت استاد کاظم معتمد نژاد

ما هميشه در بزرگداشت ها از خوبي ها و آثار به جا مانده زيباي يک استاد مي‌گوييم. اما اين بار مي خواهم از منش زنده ياد استاد کاظم معتمد نژاد در ارتباطات سالم و اخلاق ارتباطات بگويم.

هر چند در دانشکده هاي روزنامه نگاري واحد جداگانه اي به نام «اخلاق ارتباطات‌» ‌وجود ندارد ولي اخلاق روزنامه نگاري در جهان شناخته شده است و آنچه تدريس مي شود ، از اخلاق جهاني مي گويد. اين روزها جهان همان اخلاق را رعايت مي کند.

برخي رسانه ها با جلب اعتماد مخاطب او را سوژه خبر يا گزارش قرار مي‌دهند. از او اطلاعات مي گيرند و در باره اطلاعاتش خبرها و مطالبي جمع آوري مي کنند و مخاطب بي خبر از همه جا را انگشت نما مي کنند.چنين گزارشهايي که بعضا در باره مسائل ديني نيز تهيه مي شود ، بسيار جذاب مي نمايد ؛اما آنچه در پس اين جذابيت وجود دارد ، فروش اخلاق و اعتماد است.

ما تا سال هاي دهه 80 روزنامه هايي با خبرهاي توليدشده داشتيم و تنها منبع تهيه و کسب خبر غير توليدي تلکس خبرگزاري هاي ايرنا و واحد مرکزي خبر بود.اما امروز منابع بسيار متعددند و آنقدر وفور منبع وجود دارد که کمتر خبرنويسان (و نه خبرنگاران فعال) روزنامه و رسانه خود را با خبرهاي منابع اينترنتي پر مي‌کنند. در اين نوع کسب خبر ارتباط رسانه با منابع اصلي اخبار که بدنه جامعه هستند کم کم قطع مي‌شود ومردم تنها در صفحه چهارگوش اينترنت ديده مي‌شوند.چگونه مي‌توانيم از انسان‌ها بنويسيم بي‌آنکه آنان را ببينيم؟بي آنکه دردشان را حس کنيم؟بي آنکه حريمشان حريم خود وما باشد؟

در اين روزها و شبها خبرهايي پخش مي شود که از دوستي و همدلي بي‌خبراست.مي بينيم حتي خرمالو چيدن يک آدم سرشناس نيز دستمايه جذابيت رسانه مي شود.مي بينيم که گوشه اي از يک زندگي يا اتفاق را مي نمايند و بعد هر چه مي خواهند در باره انسان صاحب آن اتفاق مي گويند.

انسانها همه مثل هم هستند.درشت کردن و زير ذره بين بردن خطا که جذابيت ندارد.درست مثل ميوه فروشي که هندوانه را رنگ قرمز مي زند تا جذابيت ايجاد کند و صاحب نامي بشود ما هم در رسانه ها انسانها را رنگ مي زنيم.رنگ بد شکلي.رنگ رسوايي.رنگ ناامني.چه کسي از دست ما خبرنگاران در امان است؟چه کسي از مصاحبه با ما نمي هراسد؟

بارها در مصاحبه ها شنيده ام که پزشکان يا سياستمداران يا دانشمندان اعتراض کرده و گفته اند که فلان نشريه حرف ما را جوري تغيير داد که ما نخواسته و نگفته بوديم.احساس امنيت در اخلاق روزنامه نگاري اولين شرط برقراري ارتباط و کسب خبراست.و شرط نانوشته دوم حفظ اين امنيت.

مرحوم دکتر معتمدنژاد هرگز ناامني و خبرفروشي را به دانشکده خود يادندادند.آنچه به نام روزنامه نگاري و با واسطه بي اخلاقي رواج يافته چيزي غير ازآموزش دانشگاهي آن است. ما حرمت نگاران جامعه بايد باشيم.وقتي مردم ما را نماينده سوالات خود مي دانند بار امانت چند ميليوني بردوش ماست.براي جذابيت و پر بيننده شدن نمي توانيم خارج از منشور اخلاق حرکت کنيم.حق نداريم بدون رضايت کسي عکس بگيريم يا خبر بدزديم.

هر چند خبرنگار موظف است در باره سوژه مورد نظر حتما خبر پيدا کند اما اين، مجوز ربودن نامه هاي محرمانه نيست. اين، مجوز دوستي و خنده خنده مفتضح کردن افراد نيست. خبرنگار با همت کسي است که سختي سرعت و دقت را تحمل کند و از راهي آشکار حتي به قيمت توهين خبرش را جلوي چشم ديگران تهيه کند.

امروز، مصاحبه و گزارش توليدي به منظور دستيابي به حقيقت رويدادها خيلي کم و کمرنگ شده است و همه آماده خوري مي کنند؛ در حالي که اين آماده خوري نه تنها جذابيت ندارد؛ بلکه حرفه اي هم نيست. کساني که دوران دانشکده خود را زير نظر دکتر معتمدنژاد و شاگردان او گذراندند ، مي دانند راههاي بسياري براي کسب خبر سريع و دقيق وجود دارد.

داشتن منابع متعدد و کسب خبر از آنان، سرعت در رسيدن به محل وقوع اتفاق، تاييد خبر ارسالي با اطمينان از صحت آنان و گرفتن سوژه هاي روز از خود مردم و نيز داشتن گوشهاي حساس در مترو، تاکسي و هر کجا که ممکن است حرف اجتماع شنيده شود راههايي قديمي نيستند.هنوز هم مي توان خبر را از اتفاقات ساده درون زندگي ها گرفت.شرط سوم خبر اخلاقي حفظ امنيت است.از روزي که خبر بيهوشي هاي مرگ آفرين در بيمارستان درج شد تا کنون مجوز نگراني و ايجاد ترس براي بسياري از رسانه ها صادر شده است.اين در حاليست که تهيه کنندگان خبر يادشده ماهها روي خبر مزبور تحقيق کرده پس از آن تصميم به انتشار گرفتند؛ اما امروز به راحتي و بدون تحقيق خبرهايي را از رسانه‌ها دريافت مي‌کنيم که نه تنها مشکلي را حل نمي کند ؛بلکه ايجاد سردرگمي و بلاتکليفي نيز مي نمايد در ميان بيهوشي‌هاي متعدد سالم 10 نمونه خطرناک بوده ولي نوشتن همين اتفاق‌، اعتماد مردم را نسبت به بيهوشي مي توانست از بين ببرد.همينطور نوشتن جزئيات حوادثي چون قتل دختر دانشجو در ...تا مدتها ترس از آن محل را براي دختران دانشجو در برداشت. ما چشم و گوش و نيز زبان مردميم در جايي که بايد بشنوند. نه در جايي که شنيدن ، آرامش ، امنيت و اعتماد آنان را از بين مي برد.ما حق خبرسازي و بزرگسازي اتفاقات را به نفع رسانه خود نداريم.

در دانشکده هاي ارتباطات ياد نمي دهند رسانه خود را به گيشه‌اي براي سودآوري تبديل کنيم. هر چند اقتصاد رسانه نياز به حمايت مردمي دارد ؛ اما حقيقت‌گويي مدبرانه و صداقت امن پايه و مايه اين اقتصاد است.

وقتي در مطب يک پزشک بيماران ساعتها به انتظار مي نشينند انتظار خواندن «ديابت عوارض خطرناکي دارد» را ندارندوقتي جوانان که سرشار از شور و اميدند آمار خودکشي ها و طلاقها را در سايت ها به اضافه ارتباطهاي غير اخلاقي مي‌‌خوانند به جز تصويري زشت از ازدواج چه عکسي در ذهنشان شکل مي گيرد؟

وقتي مخاطبان يک نشريه در وعده هاي مختلف خبري يک خبر را عينا مي‌بينند چگونه به اين رسانه مي توانند اعتماد کنند؟هر چند هر رسانه اي موضع خود را انتخاب مي‌کند و تمام مستندات را براي تاييد موضع خود جمع آوري مي‌کند ؛ ولي هميشه داشتن ستوني نقادانه نسبت به خود مي تواند جذاب تر و اعتمادسازتر باشد.

اگر قرارست موضعي را انتخاب کنيم چه بهتر که موضع «حق» باشد. چه بهتر که اخلاق رسانه را ما تعريف کنيم ، آن هم بر اساس حق. و چه بهتر که «حق را بگوييم ولو به ضرر» موضع خودمان باشد.