ارتباط فرهنگی ایران و چین و فرصت مطالعه روی سریکلی ها – زمان رضاخانی

1394/11/3 ۱۱:۴۹

یشنهاد تبادل فرهنگی، آموزشی و گردشگری میان ایران و چین که «شی جین پینگ» در مقاله اش در روزنامه ایران مطرح کرد، می تواند فرصتی را برای زبانشناسان ایرانی مهیا کند تا روی گویش های ایرانی در غرب کشور چین مطالعه کنند.

پیشنهاد تبادل فرهنگی، آموزشی و گردشگری میان ایران و چین که «شی جین پینگ» در مقاله اش در روزنامه ایران مطرح کرد، می تواند فرصتی را برای زبانشناسان ایرانی مهیا کند تا روی گویش های ایرانی در غرب کشور چین مطالعه کنند.
 

مقاله ای (1) که رئیس جمهوری چین در آستانه سفر به ایران منتشر کرد را چند بار خواندم. برای من، توجه آقای «شی جین پینگ» به دوستیِ دو ملت ایران و چین و نقش این دوستی در گسترش روابط، ستودنی بود.
در این مقاله، به جایگاه ایران به عنوان پل ارتباطی و ترانزیتی میان شرق و غرب نیز اشاره شد که این نیز قطعا می تواند یکی از زمینه های همکاری میان تهران و پکن باشد.
اما چیزی که نظر مرا بیش از همه به خود جلب کرد، نگاه فرهنگی در مقاله «شی جین پینگ» بود. اشاره به دیدار سعدی از چین و شاهد آوردن از سخنان شیخ اجل در متن مقاله (هرچه نپاید، دلبستگی را نشاید)، تنها گوشه ای از این نگاه فرهنگی است.
رئیس جمهوری چین، به گسترش روابط فرهنگی میان دو کشور نیز اشاره کرد که در زیر، این بخش را عینا نقل می کنم:
«ما براساس اصل درِ باز و فراگیر بودن، مبادلات فرهنگی را ترغیب می کنیم. به قول چینی ها، «انسان ها از طریق دل با یکدیگر آشنا می شوند.» ضرب المثل فارسی «دل به دل راه دارد» نیز هم معنای آن است. کشورهای مختلف، ملیت های مختلف و تمدن های مختلف در تبادلات فرهنگی باید روی یادگیری متقابل و همزیستی و هماهنگی پافشاری کنند. فرهنگ چین و ایران نقاط قوت متفاوت دارد. ملت دو کشور در جریان رفت و آمد ها از یکدیگر می آموختند. ما باید تبادلات در زمینه های فرهنگ، آموزش و پرورش، مطبوعات، انتشارات و گردشگری را گسترش داده و مبادلات بین جوانان و دانش آموزان را تشویق کنیم تا روحیه جاده ابریشم نسل به نسل انتقال یابد و ملت دو کشور دست به دست یکدیگر به جلو حرکت کنند.»
این سخنان، بارقه ای از امید را در ذهن نگارنده ایجاد کرد تا شاید گسترش روابط فرهنگی و آموزشی، دری را نیز برای پژوهش های زبانشناسی درباره گویشوران زبان سریکلی در چین بگشاید.

** سریکلی چه زبانی است؟
از نظر فنی، Sarikoli گویشی از شاخه شرقی زبان های ایرانی، گروه زبان های پامیری و زیرگروه زبان های شغنی (Shughni) است. با این حال، گویش سریکلی را نه شغنی زبانان استان بدخشان تاجیکستان می فهمند و نه شغنی زبانان ولایت بدخشان افغانستان. بنابراین، شناختی دقیق از زبان سریکلی یا شناخت تفاوت های سریکلی با گویش های مشابه در تاجیکستان و افغانستان، می تواند دستاوردی بزرگ برای پژوهشگران ایرانی باشد.
شناخت زبان و فرهنگ سریکلی، دریچه ای به سوی تاریخ ایران نیز می گشاید. برخلاف آنچه معمولا پنداشته می شود، پارسیان، مادیان و پارتیان تنها اقوام ایرانی باستان نبوده اند. بلکه اقوامی به مراتب بزرگتر از آنان نیز وجود داشتند که در بالاتر از مرزهای امروز ایران، به گویش «سکایی» سخن می گفتند. مورخان یونانی و رومی از سکاها به عنوان مردمانی بلندقد با موهای زرد و گاه قرمز و چشمان آبی یا خاکستری یادکرده اند. مهاجرت اقوام ایرانی سکایی روی تاریخ و فرهنگ اروپا بسیار اثر گذاشت. از جمله، نام «آلن» که در همه زبان های اروپایی دیده می شود، ناشی از مهاجرت قوم ایرانی «آلان» (Alans) از سلماسیه به شرق اروپا و سپس به غرب این قاره بوده است.
بسیاری از پرسش های تاریخی، مانند اینکه چرا «اهالی اوستیا (مرزهای روسیه و گرجستان) زبان ایرانی شرقی دارند، اما در شمال غربی جغرافیای ایران واقعند» را نیز با مطالعه روی زبان های سکایی و شرقی، بهتر می توان پاسخ داد.
شاید «سرکلی زبانان» یا به اصطلاح «تاجیکانِ چین» هم بازماندگان سکاها باشند که گذر تاریخ و معاشرت با اقوام چینی و مغولی روی ظاهر، فرهنگ و حتی زبان آنان اثر گذاشته است. شاید هم گویش به زبان سریکلی، حاصل تاثیر حکومت ها یا تمدن های ایرانی در آن بخش از آسیای میانه باشد. این «فرض ها» را تنها با مطالعات دقیق میدانی و ترکیب اطلاعات تاریخی با یافته های زبانشناسی می توان اثبات یا رد کرد.
از نظر موقعیت زبانی، گویش سریکلی از جمله زبان های «در معرض خطر» است؛ یعنی اقلیتی کم شمار که به این گویش سخن می گویند، زیر تاثیر زبان های رسمی و غالب، کوچکتر و کوچکتر می شوند و دور نخواهد بود زمانی که فرصت مطالعه میدانی روی گویش سریکلی برای همیشه از میان برود.
امیدوارم چنین فرصتی در سایه مبادلات فرهنگی و آموزشی میان ایران و چین فراهم شود.

منبع: ایرنا