کامران فانی : با درگذشت استاد منزوی یک دوره تاریخی به پایان رسید

1394/9/24 ۱۳:۵۰

آيين تشييع پیکر زنده‌یاد احمد منزوی، کتابشناس و فهرست‌نگار پیشکسوت ایران امروز، سه‌شنبه 24 آذرماه، با حضور جمع کثیری از بزرگان و دوستداران زنده یاد استاد احمد منزوی در مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.

آيين تشييع پیکر زنده‌یاد احمد منزوی، کتابشناس و فهرست‌نگار پیشکسوت ایران امروز، سه‌شنبه 24 آذرماه، با حضور جمع کثیری از بزرگان و دوستداران زنده یاد استاد احمد منزوی در مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.

در این مراسم سیدمحمد کاظم بجنوردی، رئیس مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، علی بهرامیان، مسئول فهرست‌واره کتاب‌های فارسی و کامران فانی، کتابشناس و مترجم درباره استاد احمد منزوی سخن گفتند. در آخر اين آيين نیز آيت الله محمد موسوی بجنوردی بر پيكر مرحوم احمد منزوی نماز ميت اقامه كرد و پس از اقــامه نـماز پيكر وي از جلوی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی تشييع شد.

در این مراسم  دکتر کامران فانی  کتابدار و نسخه‌پژوه ایرانی، ضمن تاکید بر این که شادروان استاد احمد منزوی در زمره انسان های نادر روزگار ما بود، در توضیح این افراد گفت: انسان هایی هستند که قدر و ارجشان را چنانکه باید و به درستی نمی شناسیم و در حقشان کوتاهی می کنیم. فقط شاید با گذر زمان اهمیت و ارزش آنها از آثارشان بیشتر شناخته شود. شادروان استاد احمد منزوی هم در زمره این گونه انسان های نادر روزگار ما بود.

فانی افزود : به نظر من با درگذشت استاد منزوی یک دوره تاریخی به پایان رسید. دوره ای که از سال های 1330 شروع شده بود و نهضت بزرگی را برای فهرست نویسی نسخ خطی در ایران آغاز کرد. البته قبلا هم کمابیش انجام می شد ولی در این سالها بود که فهرست نویسان برجسته روزگار ما که امروزه دیگر درمیان ما نیستند، دست به این کار زدند.

او با ذکر نام از ایرج افشار، استاد دانش پژوه و استاد انوارکه فهرست نویسی را کنار گذاشته اند نام برد و گفت: در سالهای آخر این بار بر دوش استاد افشار بود که توانست یک تنه آن سنت فهرست نویسی قدما را حفظ کند. با درگذشت استاد منزوی در واقع هیچ یک از آن نسل دیگر وجود ندارد.دورۀ نسل جدید آغاز شده و باید به این نسل امید بست.

فانی معتقد است: استاد منزوی در میان فهرست نگاران جایگاهی ممتاز دارد. به یک معنی به نظر من یکه و یگانه ومنحصر به فرد است. کار ایشان با تمام فهرست نگاران برجسته ای که نام بردم فرق می کند.

او افزود: فهرست نویسان به طور کلی نسخه های خطی کتابخانه را معرفی می کنند. استاد منزوی هم شروع کارشان به همین شکل بود یعنی در کتابخانه مجلس ، کتابخانه ملک، کتابخانه آستان قدس رضوی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به کار فهرست نویسی مشغول شد. تا اینکه در فاصله سالهای 1345 و 1346 به فکر نوشتن نوع دیگری از فهرست نویسی افتاد. و آنرا به عنوان فهرست مشترک مصطلح کردند. فرق فهرست مشترک با فهرست های دیگر این بود که مختص یک کتابخانه نبود بلکه سعی می کرد فهرستگان و مجموعه ای از کتابخانه های مختلف را در هم ادغام کند. شروع این کار به همت ایشان انجام شد و سازمان فرهنگی همکاری های منطقه ای که در پاکستان بود آن را چاپ کرد. این فهرست برای ما کتابدار ها کار خیلی بدیع و تازه ای بود. مثلا اگر ما یک نسخۀ حافظ پیدا می کردیم برای یک کتابخانۀ خاص نبود دهها کتابخانه دیگر هم که نسخه های این متن را داشت، در آنجا گرد آمده بود. در این کتاب که شش جلد بود حدود پنجاه هزار کتاب فهرستوار شد. اصطلاح فهرستوار را خود مرحوم منزوی ابداع کردند و قبلا به این معنی به کار نمی رفت و در واقع وجود نداشت. بعد از آن بود که استاد منزوی متوجه شد که این نوع کار را باید ادامه بدهد. آن سفر طولانی به پاکستان که بیش از ده، دوازده سال طول کشید و باعث شناخت ما از گسترۀ نفوذ و دامنۀ زبان فارسی بود، آن فهرست مشترک کتابخانه های پاکستان بود. در چهارده جلد و بیش از هفتادهزار نسخه. با این کار استاد منزوی آماده شد تا به آن هدف که در واقع دغدغۀ اصلی او بود برسد. اینکه نسخه ها و کتاب های فارسی ما کجاست؟ چقدر است ؟ چگونه می شود به آنها دست یافت؟

دکتر کامران فانی ادامه داد: شور و شیفتگی زنده یاد احمد منزوی به فرهنگ ایرانی و زبان فارسی و این گسترۀ عظیمی که شاید کمتر زبانی چنین عظمتی را در یک تاریخ داشته باشد که در نقاط مختلف جهان به این زبان کتاب می نوشتند، باعث شد که او یکسره مشغول به این کار شود که مجموعۀ کاملی از نسخه های فارسی را در سراسر دنیا گرد آورد و تدوین کند، به آنها موضوع بدهد و آنها را در دسترس قرار دهد. شاید نزدیک به پانصد هزار یا همان یک میلیونی که گفتند مجموعۀ فهرست مشترک زبان فارسی باشد. ویژگی خاص دیگر استاد منزوی این بود که خود ایشان بیش از همه کار می کرد. مدیر جایی نبود از صبح تا شب کوشا و پیگیر بود و تعداد کتابهایی که ایشان فهرست کرده صدو سی هزار تاست و برگه هایی را که آماده کرده بودند یک میلیون برگه است. و بخش مهمی از آنها در یازده جلد به چاپ رسیده است.

فانی در پایان افزود: در واقع بخت هم یار بود که مرکز بزرگ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی پشتیبان او بود. همانطور که همت آقای بجنوردی باعث شد بزرگترین دغدغه استاد افشار که درآمدن فهرست مقالات فارسی بود برطرف شود. همین انتظار را از مرکز داریم که فهرستوارۀ آقای منزوی را هم که در واقع آینۀ تمام قد زبان فارسی در جهان است همان طور ادامه پیدا کند. کار اصلی را ایشان تا حد زیادی انجام داده است و نسل جدید فهرست نگاران ما این کار را ادامه دهند.یاد و خاطرۀ مهرآمیز استاد منزوی همواره در دل جان شیفتگان فرهنگ و زبان فارسی پایدار خواهد بود.