چارچو در استهبان

1394/9/22 ۱۰:۰۱

اهالی استهبان نیز همچون اغلب مردم ایران‌زمین دهه اول محرم را بهترین زمان برای نشان دادن میزان ارادت خود به خاندان پاک پیامبر اکرم (ص) تلقی می‌کنند. آنان بر همین اساس برنامه‌های ویژه‌ای را در این ایام به اجرا می‌گذارند که اوج این برنامه‌ها در روزهای تاسوعا و عاشورا و البته یازدهم محرم است

 نگاهي به آيين‌هاي عزاداري در ميان مردمان استان فارس

رضا سليمان نوري: اهالی استهبان نیز همچون اغلب مردم ایران‌زمین دهه اول محرم را بهترین زمان برای نشان دادن میزان ارادت خود به خاندان پاک پیامبر اکرم (ص) تلقی می‌کنند. آنان بر همین اساس برنامه‌های ویژه‌ای را در این ایام به اجرا می‌گذارند که اوج این برنامه‌ها در روزهای تاسوعا و عاشورا و البته یازدهم محرم است. برنامه‌هایی که  اکثر آنها همچون عزاداری هیئتی در مساجد و تکایا به همراه سینه‌زنی و زنجیرزنی و نوحه‌خوانی برای مردان و  برگزاری جلسات روضه خوانی خانگی برای زنان تفاوت چندانی با سایر نقاط کشور ندارد . در این بین شاید برجسته‌ترین آیین و رسمی که در این ایام در استهبان برگزار شده و عزاداری این شهر را نسبت به سایر نقاط استان فارس از موقعیتی ویژه برخوردار می‌کند،آیین  موسوم به «چارچو گردانی»است.

 چیستی چارچو

چارچو  اتاقکی چوبی دارای چهار پایه به بلندی 3تا 4 متر  است که  کفِ آن مربع مستطیلی به درازای تقریبی 3 و پهنای 2 متر است. کف چارچو را تخته کوبی کرده اند. در امتداد طول مستطیلی «چارچو» دو چوب از هر دو طرف حدود 2 متر امتداد یافته است که هنگام چرخاندن با اضافه کردن دو چوب دیگر به طور موقت از  پهنا روی دوش نهاده و چارچو را می‌چرخانند.

به طور معمول هر چوبی را دو نفر در اختیار می گیرد و این به ‌آن معنی است که 16 نفر مسئول چرخاندن چارچو می‌شوند.دو تخته طاقی شکل به طور عمود در دو پهنای کف چارچو قرار می‌گیرد که نوک آن توسط یک چوب به هم وصل می شود و البته  با طناب هایی آنها را محکم می بندند تا باز نشوند.معمولاً در طرف بیرونی تخته ها، آینه می چسبانند یا از شمایل امامان و بزرگان دین یا از آیات قرآنی استفاده می‌کنند.سرانجام اینکه پارچه ای مشکی که به‌آن  «چادر چارچو» گفته می‌شود روی این سازه می بندند. در بالای طاق ها نیز دو دستمال سبز در حالی که گوشه های آنها آویزان است، بسته می‌شود. 

  چرخاندن چارچو

چارچو گردانی در گذشته تنها در حسینیه دو محله اهر و میری استهبان اجرا می شد اما در سال‌های اخیر به تکایای دیگری نیز تسری یافته است. در حسینیه محله اهر در شب عاشورا و در حسینیه محله میری در شب یازدهم محرم این رسم اجرا می شود.طریق اجرای این مناسک به‌این صورت است که از ابتدای شب شامگاه دسته های مختلف محله ها به صورت زنجیرزن و سینه زن به راه می افتند و به حسینیه محله چارچو گردانی می روند. علاوه بر این دسته ها، گروه بسیاری از تماشاگران نیز به محل انجام مراسم می روند و در میدان حسینیه جمع می شوند و تا نزدیک نیمه شب به عزاداری که  اغلب با سینه زنی دوری آغاز و با اشکال دیگر عزاداری ادامه پیدا می‌کند،مشغول هستند.نزدیک نیمه شب گروهی از جوانان در حالی که به سر خود می کوبند و نوحه «شیون و شین است و واویلا،قتل حسین است و واویلا» را  تکرار می کنند،شروع به هدایت مردم به خارج از میدان حسینیه می کنند و در همین حین 12 یا 16 جوان نیرومند به زیر چارچو رفته و آن را وسط میدان آورده و شروع به چرخاندن می‌کنند. چرخاندن چارچو طی مراسم خاصی برگزار می شود. در هر دو شب تاسوعا و عاشورا دسته های زنجیرزنی همه محله ها به حسینیه اهر می روند و پس از نوحه خوانی و سینه زنی عزاداران، چارچو را از داخل حسینیه  به میدان جلوي حسینیه می آورند و مردانی که با حوله روی کول خود را پوشانده اند زیر چارچو رفته و آن را می چرخانند؛ در سه بار و هر بار سه دور. مردم در حالی که دست های خود را بالا برده‌اند تکان می دهندوهمزمان با فریاد یا حسین! یا حسین! و کشیدن صداها شور و حالی پیدا می کنند و به یاد امام حسین(ع) اشک می ریزند و زنانی که پشت بام خانه های اطراف میدان را اشغال کرده‌اند ضجه سر می دهند .پس از سه بار چرخش، چارچو را به جای خود در ساختمان حسینیه منتقل می کنند و تا سال دیگر در همان جا باقی می ماند. بعدازظهر روز عاشورا که شد، نوبت چرخاندن چارچوی محله های دیگر است. نخست چارچوی در کزمان در حسینیه ولی عصر چرخانده می شود. سپس محله پنار و گاهی هم محله تیرونجان. روز عاشورا تمام می شود و شب یازدهم محرم فرا می رسد و عزاداران با زنجیرزنی و سینه زنی و شام غریبان وارد حسینیه محله میری می شوند و آخرین چارچو را در میدان حسینیه به چرخش در می آورند. زنان و مردان هر محله با «نوند»،«دودکردن اسپند» و «گلاب» از دسته های سوگوار استقبال می کنند.در سال‌های اخیر بر تعداد چارچوها خاصه در محله هایی تازه تأسیس همانند خیابان هنرستان و نقش فانی افزوده شده است.افرادی که زیر چارچو می روند و مسئولیت چرخاندن چارچو را به عهده می گیرند هر سال این عمل و نذر را انجام می دهند و پس از خود به فرزندان‌شان می سپارند و از پذیرش افراد محله های دیگر خودداری می کنند.

  اهمیت چارچو

در ایام محرم به ویژه دهه عاشورا، «چارچو» از اهمیت خاصی برخوردار می شود. در حاشیه چارچوها شمعدان هایی گذاشته و هر کس نذری دارد قلمدان های شمع را با خود می آورد و به نیتی که کرده است در آنجا روشن می کند.مادرها، پسرهای سر هفت دختر، یا فرزندان عزیز نازی، یا بچه هایی که نذرشان کرده اند تا ماندگار شوند را تا هفت سال از زیر چارچو می گذرانند. بچه ها را به حمام برده و آنها را به اصطلاح طاهر می کنند و لباس پاکیزه و تمیز می پوشانند و با مقداری پشمک، قند، شکر یا پول و یک بسته شمع به حسینیه می روند.دو نفر از نیکوکاران یا خادمین حسینیه در دو طرف چارچو می ایستند و بچه ها را از مادران‌شان می گیرند و سه بار او را از زیر چارچو رد می کنند. مادر هر چه را با خود آورده است به خادمین می دهد. آنها هم چند حب قند یا نقل یا اندکی پشمک به عنوان تبرک به مادر کودک می دهند.مادر شمع ها را روشن می کند و مقداری شیرینی و پشمک بین اقوام و همسایگان تقسیم می کند. این رسم گرچه یک آیین مذهبی است ولی چندان ارتباطی به سوگواری ندارد و نوعی شادی کودکانه در پی دارد.

منبع: روزنامه قانون