نخل،اسطوره،جامعه/ بنیامین انصاری نسب

1394/8/20 ۱۲:۳۴

اسطوره یک نوع تاریخ مقدس را حکایت می کند و واقعه­ای را بازگو می کند که در زمان ازلی آغازین یا همان زمان اساطیری«آغازها»رخ داده بود.به عبارت دیگر،اسطوره توضیح می دهد که چگونه به واسطۀ اعمال موجودات فوق طبیعی،واقعیتی به وجود آمد،چه کل واقعیت یا همان جهان هستی و کائنات باشد و چه فقط بخشی از واقعیت مثلا یک جزیره،گونه­ای از گیاهان،نوع خاصی از رفتار انسانی،رسم یا آییینی رایج.پس اسطوره همیشه روایتی از یک آفرینش است و روایت می کند که چگونه چیزی ایجاد شد و به وجود آمد.اسطوره فقط چیزی را تعریف می کند که واقعا" رخ داده و خود را کاملا"آشکار ساخته است.

اسطوره یک نوع تاریخ مقدس را حکایت می کند و واقعه­ای را بازگو می کند که در زمان ازلی آغازین یا همان زمان اساطیری«آغازها»رخ داده بود.به عبارت دیگر،اسطوره توضیح می دهد که چگونه به واسطۀ اعمال موجودات فوق طبیعی،واقعیتی به وجود آمد،چه کل واقعیت یا همان جهان هستی و کائنات باشد و چه فقط بخشی از واقعیت مثلا یک جزیره،گونه­ای از گیاهان،نوع خاصی از رفتار انسانی،رسم یا آییینی رایج.پس اسطوره همیشه روایتی از یک آفرینش است و روایت می کند که چگونه چیزی ایجاد شد و به وجود آمد.اسطوره فقط چیزی را تعریف می کند که واقعا" رخ داده و خود را کاملا"آشکار ساخته است.(الیاده،18:1391)

مارسل موس در عصر نظریه جامعه شناختی برای اسطوره،نخستین بار مبنایی واقعی اجتماعی قائل می شود که آن را از افسانه و قصه جدا می کند:«اسطوره به معنای واقعی  و دقیق کلمه ،داستانی خام و بی پرده و رک است که علی الاصول مناسکی به دنبال دارد و می آورد .اسطوره جزء نظام اجباری تصورات مذهبی است،مجبوریم که به اسطوره اعتقاد کنیم اسطوره برخلاف افسانه در عالم جاویدان و سرمدی تصویر شده است.»(باستید،42:1391)

 دنیای اساطیر جلوه و بازتاب جامعه انسانی است،یعنی اسطوره همچون آینه ای است که جامعه برسبیل بازگشت ضرب حادثه،به انگیزندۀ آن،دلایل پایندگی،استقبای حیات،نحوه کاروکوشش خود را در صفحه آن منعکس می بیند.بنابراین،اساطیر مجموعه ای از تصورات ادراکی است،منتهی تصوراتی که جهت آنها به سویی خاص متمایل است وبیش از آنکه تفسیر بدوی و الکن از طبیعت باشد،مرام و مسلکی جوشیده از جامعه و درحکم انتقال ساختار واعمال و تجارب آن جامعه به جهان اساطیر محسوب می شود.هراسطوره ای،صرف نظر از داستان حقیقی یا معانی مجاز خود،موقعیت انسان اسطوره ساز را در دوره ای خاص از حیات وی نشان می دهد و وضع اجتماعی،سیاسی،تاریخی و حتی اقتصادی،اقلیمی،طبیعی و جغرافیایی انسان را درنواحی سرد یا گرم معتدل بازگو می کند و ما به یاری این اسطوره ها انسان را در محیط حقیقی اجتماعی،سیاسی،نوع معیشت و حکومت وی کشف می­کنیم،می­شناسیم و باز می­یابیم و به مشکلات جهان بینی او واقف می شویم.(رستگار،32:1383)

اسطوره نخل

به عقیده الیاده(1389) درخت یا در حقیقت بعصی درختان مانند نخل در ادراک یا تجربه مذهبی کهن،نمودگار قدرتی است.اما باید براین گفته افزود که این قدرت،هم رهین خود درخت(فی نفسه) است و هم مدیون استلزامات یا تضمنات و اثرات کیهان شناختی درخت،چون در ذهنیت کهن وش،طبیعت و رمز،هماهنگی و همزیستی دارند.

نخل به حکم قدرتش و آنچه که متجلی می سازد و برتر از یک درخت است ،موضوعی مذهبی می شود.اما این قدرت را نیز نوعی هستی شناسی اعتبار می بخشد:اگر درخت(نخل) گرانبار از قدرتهای قدسی برخورداراست به این خاطر است که عمودی است و می بالد و برگهایش می ریزند ودوباره می رویند و درنتیجه به دفعات بی­شمار این اعتبار بخشی­ها در مشاهده عرفانی درخت،به عنوان صورت و وجهی از زیست و حیات است.درخت به واسطه قدرتش که واقعیتی مافوق بشر را متجلی می سازد(واقعیتی که به شکلی خاص بر بشر ظاهر می شود،برمی دهد و هرچندگاه تجدید حیات می کند)مقدس می گردد،درخت نخل نیز به دلیل قدرت و قانون تجدید حیات چیزی را تکرار می کند که در تجربه کهن،کیهان سراسر،همان چیز تلقی می شود بنابراین برای وجدان مذهبی کهن وش،نخل خود عالم است پس عالم را تکرار و تلخیص و همزمان به صورت نمادین تمثیل می کند.

درخت نخل و جامعه

نخل به عنوان درخت مقدس شناخته می شود زیرا در قرآن نام نخل بیش از همه اینها تکرار شده است. کلمه نخل( جمع آن نخیل) و نخله در بیست آیه قرآن آمده است(سایت آفتاب) همچنین شباهت بسیاری به انسان دارد،.درخت نخل مثل آدمها در آب خفه می شود٬و اگر آب از سر نخل بگذرد مرگ درخت نخل حتمی است.سر هر درختی را اگر قطع کنند بیشتر شاخ و برگ می­دهد به جز درخت نخل،و اگر سر این درخت را قطع کنند خشک می­شود و می­میرد،مثل انسان و اگر چوب نخل را بسوزانیم هیچ زغالی ندارد،مثل آدمی،واحد شمارش درخت نخل مانند انسان نفر است.علاوه بر این ها از تمامی قسمتهای آن از ریشه تا برگها مورد استفاده قرار می گیرد از جمله:مهم ترین محصول این درخت میوه لذیذ و مقوی آن است که هم به صورت تازه مصرف می شود و هم از آن ها شیره تهیه می کنند . از برگ های بزرگ و زیبای این درخت استفاده های متعددی می کنند .یکی از کاربرد های این برگ ها در ساختن کپر یا سایه بان است.باغبانان هنگام برداشت محصول به محلی برای استراحت در نخلستان احتیاج دارند به همین خاطر از برگ های خشک نخل خرما سایه بان هایی می سازند که به این سایه بان ها آلاچیق یا کپر می گویند .کاربرد دیگر برگ ها در ساختن حصار است .باغداران برای این که نهال های جوان خرما را از سرما و حرارت بالا و حمله حیوانات درامان نگه دارند اطراف آن ها را با برگ های درخت خرما می پوشانند و حصاری در پیرامون نهال ها ایجاد می کنند.برگ ها ی خشک شده استفاده از آن ها به عنوان سوخت رایگان و مناسبی در منازل برای پختن نان می باشد .یکی دیگر از موارد استفاده از برگ های خرما بافتن طناب است،همچنین به خاصیت دارویی خرما می توان اشاره کرد درخت خرما خواص بی­شماری دارد و می توان گفت که از تمام قسمتهای این درخت می توان استفاده کرد حتی یک ضرب المثل عربی می گوید که خواص درخت خرما باندازه روزهای سال است!

از همه مهمتر نقش پراهمیتی در معیشت و اقتصاد دارد تولید خرما و رطب علاوه بر تامین معاش خانواده به صنعتی تجاری تبدیل شده است و فردی که دارای چندین نفر نخل می باشد به لحاظ اقتصادی دارای سرمایه قابل توجهی است .پس طبیعی است اگر درختی که تغذیه مردم ،خوراک حیوانات،امکان ساخت خانه و کاشانه صنعت بافه های دستی و درواقع قطب اصلی زندگی مردم است مقدس گردد.تمامی موارد ذکر شده کارکردهای اجتماعی است که نخل در زندگی مردم ایفا می کند، بنابراین می توان گفت قداست درخت نخل در بین مردم بیش از آنکه وابسته به مذهب و ساختار اسطوره ای آن باشد وام دار کارکردهای اجتماعی خود درخت نخل است.

منابع:

الیاده، میرچیا،(1389) رساله در تاریخ ادیان، ترجمه ی جلال ستاری،تهران،انتشارات سروش

الیاده،میرچا(1391)اسطوره و واقعیت،ترجمه مانی صالحی علامه،تهران:انتشارات کتاب پارسه

رستگار فسایی،منصور(1383)پیکرگردانی در اساطیر،تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

باستید ،روژه(1391)دانش اساطیر،ترجمه جلال ستاری،تهران:انتشارات توس

منابع اینترنتی

http://www.aftabir.com/articles/view/health_therapy/nutrition_health/c13c1192786884p1.php/%D9%86%D8%AE%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86

منبع: انسان شناسی و فرهنگ