موزه فرش؛ بنایی ملهم از سیاه‌چادرهای عشایر

1394/8/18 ۱۳:۵۰

فرم معماری موزه فرش و آذین‌های بیرونی بنا با الهام از دار قالی یا سیاه‌چادرهای عشایر طراحی شده است. "موزه فرش به‌ دلیل تعمیرات به مدت نامعلوم تعطیل شد." این خبری است که روز گذشته در رسانه‌های رسمی و غیررسمی بازتاب نسبتاً وسیعی داشت. موزه‌ای که پیشینه احداثش به ۵۴ سال قبل برمی‌گردد و به نظر می‌رسد گرفتار همان آسیب‌هایی است که تعدادی دیگر از موزه‌ها و نمادهای شهری همچون برج آزادی و استادیوم آزادی به آن مبتلا هستند؛ آسیب‌هایی که ناشی از فرسودگی این بناها است و چنانکه به نظر می‌رسد در این سال‌ها ترمیمی اصولی به خود ندیده‌اند.

فرم معماری موزه فرش و آذین‌های بیرونی بنا با الهام از دار قالی یا سیاه‌چادرهای عشایر طراحی شده است.

 "موزه فرش به‌ دلیل تعمیرات به مدت نامعلوم تعطیل شد." این خبری است که روز گذشته در رسانه‌های رسمی و غیررسمی بازتاب نسبتاً وسیعی داشت. موزه‌ای که پیشینه احداثش به ۵۴ سال قبل برمی‌گردد و به نظر می‌رسد گرفتار همان آسیب‌هایی است که تعدادی دیگر از موزه‌ها و نمادهای شهری همچون برج آزادی و استادیوم آزادی به آن مبتلا هستند؛ آسیب‌هایی که ناشی از فرسودگی این بناها است و چنانکه به نظر می‌رسد در این سال‌ها ترمیمی اصولی به خود ندیده‌اند.

اما موزه فرش از چه جهاتی برای پایتخت ایران اهمیت دارد و این موزه چه شامل چه مشخصه‌هایی است.

رهگذرانی که از نزدیکی پارک لاله تهران گذر می‌کنند، حتماً ساختمانی را دیده‌اند که نمای آن به شکل دار قالی طراحی شده است. موزه‌ی فرش ایران، اثر معمار معاصر عبدالعزیز فرمانفرمائیان در ضلع شمالی این پارک قرار دارد. موزه فرش ایران که نمای بیرونی آن کانسپت دار قالی را دارد توسط این معمار بنام طراحی شده است.

این موزه در سال ۱۳۴۰ شمسی با عنوان گالری فرش ساخته شد و تا ۱۵ سال بعد از آن به‌صورت ناتمام و متروکه، به حال خود رها شد تا سرانجام در اوایل سال ۱۳۵۶ شمسی کار تکمیل این پروژه همراه با تغییرات کلی آغاز شد. همزمان با احداث ساختمان موزه و پیشرفت کار معماری، گروهی از کارشناسان فرش هم برای جمع‌آوری نمونه‌های تاریخی فرش در کشور و سایر نقاط جهان فعالیت خود را آغاز کردند و تعدادی نمونه‌ی نفیس و باارزش به موزه منتقل شد. با اتمام کار ساختمانی و جمع‌آوری نمونه‌های فرش، موزه‌ی فرش در روز ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۶ شمسی افتتاح شد. هدف از طراحی و ساخت این موزه، پژوهشی در سوابق، تحصیلات و کیفیت تاریخی هنر و صنعت فرش و به‌ویژه فرش ایرانی است. طبقه‌‌ی همکف این موزه برای نمایش دائمی ۱۵۰ قطعه فرش و طبقه دوم آن برای برگزاری نمایشگاه‌های موردی و فصلی در نظر گرفته شده است.

ساختمان موزه در ضلع شمال غربی پارک لاله در خیابان کارگر شمالی در فضایی به وسعت ۱۲۰۰۰ متر مربع ساخته شده و شکل آذین‌های بیرونی بنا با الهام از دار قالی یا سیاه‌چادرهای عشایر طراحی شده است. بنای ساختمان موزه مساحتی برابر ۳۴۰۰ متر مربع در ۲ تالار را اشغال کرده که شامل نمایشگاه‌ دائمی، نمایشگاه موقت، کتابخانه تخصصی، فضای آموزشی، کارگاه مرمت، آمفی‌تئاتر و چایخانه است.

ویژگی‌های بنا

فرم معماری موزه فرش شرایطی را فراهم کرده که فضای داخلی و مخصوصاً فضای نمایشگاه دائمی، بسته و حداقل ارتباط با فضای بیرون را داشته باشد. به همین دلیل تهویه هوای داخل سالن و کنترل رطوبت از طریق دستگاه‌های تهویه‌ای انجام می‌شود که در فضای بین سقف اصلی و سقف کاذب جاسازی شده‌اند.

فرش‌های نگهداری شده در موزه، همه از مواد آلی تشکیل شده‌اند و به‌راحتی توسط عواملی مثل کپک، قارچ، باکتری و حشرات و حیوانات موذی قابل تجزیه‌اند. از این رو بنای موزه باید شرایط خاص و ایده آلی برای نگهداری از این فرش‌ها ایجاد کند که شامل دمای نسبی ۱۹ تا ۲۴ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی ۵۲ تا ۵۴ درصد است.

سقف سالن نمایشگاه دائمی از جنس سقف کاذب فلزی و به شکل مربع‌های پر و خالی ساخته شده است. این مربع‌ها که با اختلاف سطح در کنار هم نصب شده‌اند، علاوه بر زیبایی پوشش مناسبی برای تاسیسات داخل نمایشگاه ایجاد می‌کنند. با توجه به ظرافت و آسیب‌پذیری فرش‌های نمایشگاه، تأسیسات داخلی به شکلی تنظیم شده‌اند که تا حد امکان باعث ورود گرد و خاک به داخل سالن نشوند.

فرش‌های قدیمی و ظریف، مانند تمام آثار هنری دیگر به نور طبیعی و مصنوعی حساس هستند. نور شدید علاوه بر اینکه باعث رنگ‌پریدگی فرش‌های دستباف می‌شود، به علت دارا بودن اشعه‌ی مادون قرمز و حرارت آن به‌شدت مخرب است. از این رو برای روشن کردن فضای نمایشگاه از لامپ‌های خورشیدی استفاده می‌شود که فاقد اشعه ماوراء بنفش و مادون قرمز باشند. این لامپ‌ها روی ریل‌های قابل حرکت نصب شده‌اند و زاویه تابش آن‌ها متغیر است.

شکل ساختمان موزه به شکلی طراحی شده که حداقل نور به داخل تابیده می‌شود و به غیر از حوض‌خانه (در تالار مرکزی) نور طبیعی به دیگر بخش‌ها نفوذ ندارد. در این قسمت هم نور از سقف کاذب عبور می‌کند و اشعه‌های مخرب خود را از دست می‌دهد.

منبع: هنرآنلاین