بررسی دست کندهای گوناگون دردومین همایش بین المللی معماری دست کند

1394/7/19 ۱۰:۲۲

دست کندهای روستای لافت جزیره قشم ،گور دخمه های کوچ گران بختیاری ،بردگورهای بازفت ،بامیان افغانستان ،قلاع اسماعیلیه و صوفیانه در نشست های دوم وسوم دومین همایش بین المللی معماری دست کند بررسی شد.

دست کندهای روستای لافت جزیره قشم ،گور دخمه های کوچ گران بختیاری ،بردگورهای بازفت ،بامیان افغانستان ،قلاع اسماعیلیه و صوفیانه در نشست های دوم وسوم دومین همایش بین المللی معماری دست کند بررسی شد.

شایسته فرح کارشناس ارشد معماری دانشگاه آزاد قزوین و پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان اولین سخنران نشست دوم ،دومین همایش بین المللی معماری دست کند با عنوان سنّت ها و معماری دست کند بود که به ارایه گوشه ای از مقاله خود با نام 'پژوهشی در شناخت باورها و آداب و رسوم مرتبط با دست کندهای تلا پرداخت .

وی گفت: شناخت و شناسایی معماری دست کند بدون توجه به فرهنگ شفاهی ، آداب و رسوم آن منطقه و عوامل فرهنگی که موجب شکل گیری این گونه معماری شده است و نیز فرهنگ و آداب و رسومی که حاصل حضور افراد در انواع دست کندها چه به صورت بلند مدت ، کوتاه مدت و چه به صورت استفاده از آنها به عنوان تاسیسات و عناصر خدماتی می باشد، ناکافی و خسران بار است .

به گفته وی ، مجموعه 366عددی دست کندهای تلا روستای لافت در جزیره قشم به دلیل ارتباط تنگاتنگی که با زندگی مردمان آن منطقه داشته و دارد در طول تاریخ پدید آوردنده باورها، آداب و رسوم و فرهنگ شفاهی مختص خود شده است .

فرح افزود: در این مقاله سعی می شود با استفاده از روش های علمی مطالعات میدانی و اسنادی و مصاحبه به معرفی آنها پرداخته شود .

** گوردخمه های کوچگران بختیاری

ریخت شناسی و کاربرد شبه-گوردخمه های کوچگران بختیاری عنوان مقاله اردشیر کوهزاد کارشناسی ارشد مرمت آثار اداره میراث فرهنگی شهرستان لالی خوزستان بود که وی با بیان مقدمه ای از گوردخمه به ارایه آن پرداخت .

وی تصریح کرد: گور دخمه حفره ای در دل صخره ، کوه ها و تپه هاست که برای خاکسپاری مردگان ساخته شده است و بعد ها الگویی برای دیگر کارها شده است .

به گفته وی ، در منطقه بختیاری شبه گوردخمه هایی وجود دارد که کاربری شان صرفا پنهان کردن گنجینه و اشیای با ارزش شخصی بوده است و بعضا حکایت از نوعی معابد با آییین های خاص مذهبی دارد .

کوهزاد اظهار کرد: این شبه گوردخمه ها که منحصر به فرد هستند بر اساس مشاهدات عینی و مطالعات کتابخانه ای به روش توصیفی -تحلیلی مورد بخث قرار گرفته اند .

** بردگورها(اتاقک های حفره ای دست تراشی)ی بازفت

معصومه طاهری دهکردی دانشجوی باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا همدان دیگر سخنران این نشست بود که به بیان گوشه ای از مقاله بردگورهای بازفت (استان چهارمحال و بختیاری )پرداخت و تصریح کرد که در جنوب ، غرب وشمال استان در محدوده فرهنگ بختیاری با بقایای فرهنگی رو به رو می شویم که در اصطلاح گویش بختیاری به بردگوری یا خرفت خانه شهرت دارد .

وی افزود:در گذشته برای سه عنصر آب ، باد و خاک اهمیت تقدس گونه ای قائل بودند به همین دلیل از دفن مستقیم اجساد مردگان در خاک خودداری می کردند .

دهکردی خاطرنشان کرد: در آن زمان به علت اینکه دفن اموات در خاک موجب آلوده شدن خاک می شد مردگان را درمکانی خاص که با خاک در ارتباط نبود دفن می کردند و از این رو مکان هایی مانند بازفت با حفر و کندن دل صخره ها با قطعات عظیم سنگی استودان های مورد نظر را به صورت دخمه به وجود می آورند .

** آسیب شناسی دست کندبامیان افغانستان

معرفی و آسیب شناسی مجموعه دست کند در بامیان افغانستان عنوان اولین مقاله سومین نشست تخصصی با عنوان آئین ها و معماری دست کند بود که توسط خدیجه احمدی کارشناس ارشد شهرسازی دانشگاه هنر ارایه شد .

وی گفت: بامیان از ولایت های مرکزی افغانستان است که در 175کیلومتری کابل قرار دارد و از نظر تاریخی و گردشگری جزء مناطق دیدنی جهان به شمار می رود .

این شهر که بطور خطی گسترش یافته است با هشت آبده تاریخی و بویژه دو تندیس بزرگترین بودای دست کند جهان در دل کوه امروزه در فهرست میراث های فرهنگی جهان قرار دارد .

به گفته وی ، یافته های تحقیق نشان می دهد که این مجموعه ها دارای ویژگی های با ارزش تاریخی و عملکرد های مختلف بوده اند .

** ساختارهای دست کند در قلاع اسماعیلیه

محمد فرجامی کارشناس ارشد باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی دیگر سخنران این نشست بود که به بیان گوشه ای از مقاله خود با عنوان بررسی ساختارهای دست کند در قلاع اسماعیلیه در خراسان جنوبی پرداخت .

وی عنوان کرد: دژهای اسماعیلی در خراسان جنوبی یکی از سازه های شگفت انگیز و خارق -العاده ساخته شده به دست اسماعیلیان در دوره سلجوقی است که آنها را به منظور دفاع از خود در برابر دشمنان اعتقاد و آیین های مذهبی خاص شان ساخته اند .

به گفته وی، دراین قلاع سازه های مختلفی ایجاد شده که در تعدادی از این سازه ها در برخی از دژها بنا به نیاز ساکنان به برش یا تراشیدن صخره و کوه اقدام کرده اند .

** دست کندهای صوفیانه

دست کندهای صوفیانه؛معرفی چله خانه های دست کند در شهرستان درمیان استان خراسان جنوبی عنوان مقاله ای بود که توسط رقیه زعفرانلو کارشناس ارشد ایران شناسی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی ارایه شد .

وی با اشاره به اینکه خراسان جنوبی در شرق ایران قرار گرفته و از یازده شهرستان تشکیل شده است تصریح کرد: در این بین شهرستان های قاین، درمیان ،سربیشه و نهبندان دارای مرز مشترک با کشور افغانستان هستند .

زعفرانلو افزود:در روستاهای بنیاب و تخویج شهرستان درمیان تعدادی سازه دست کند وجود دارد که در جریان بررسی های باستان شناسی انجام گرفته ،در این شهرستان شناسایی شده اند .

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، به گفته ی وی این سازه های دست کند که در دل تپه هایی از جنس کنگلومرا 3 کنده شده اند در محل به چله خانه معروف هستند و فضاها و عناصر معماری موجود در آنها نیز تأیید کننده این وجه تسمیه است .

نشست های چهارم تا ششم دومین هماش بین المللی معماری دست کند به بررسی حمام ها ،آسیاب ها، میراث کشاورزی دست کند و مرمت سقف دست کندها اختصاص یافت.

رضا ریاحیان دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی اولین سخنران نشست چهارم دومین همایش بین المللی معماری دست کند بود که به بیان بخشی از مقاله خود با عنوان حمام های دست کند شمال غرب استان کرمان ؛ شیوه ای بدیع در معماری حمام پرداخت .

وی گفت:حمام های پاکش، میمند، پیش استا و کرم نمونه های شاخص معماری دست کند دامنه کوه های شمال غرب استان کرمان به شمار می روند که می توان در ترکیب و کالبد آنها تعامل کاربری و الزامات فنی و شرایط محیطی را در خلق گونه خاصی از معماری دست کند بررسی کرد.

به گفته ریاحیان، آنچه شکل ، نقشه و ترکیب فضایی یک اثر معماری را تعیین می کند در وهله نخست کاربری و در وهله دوم بستر شکل گیری آن اثر است .

وی با اشاره به اینکه تأثیر وضعیت محیطی بر معماری حمام ، در نمونه هایی از حمام های استان کرمان قابل بررسی و مطالعه است تصریح کرد که چین خوردگی های شمال غرب استان کرمان یکی از عوامل تعیین کننده شیوه معماری حمام های این منطقه هستند .

** آسیاب های زیرزمینی جلوه ای ازمعماری دست کند

آسیاب های زیر زمینی جلوه ای از معماری دست کند ایران؛ مطالعه موردی آسیاب زیرزمینی ریگاره نائین عنوان دیگر مقاله ای بود که توسط مهسا فهامی دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت بنا ارایه شد .

وی عنوان کرد: معماری دست کند در ایران از تنوع بسیاری برخوردار است که این امر از تفاوت های فرهنگی، شیب زمین مسائل ژتوتکنیکی ناشی می شود .

به گفته وی آسیاب های زیر زمینی همانند آسیاب های روزمینی شامل فضاهای مختلفی همچون ورودی ، محل استقرارسنگ،فضایی برای استراحت آسیابان ، انبار و برخی دارای طویله هم هستند .

فهامی افزود:اما وجه تمایز آنها دالان طولانی و شیب داری است که امکان دسترسی به صحن آسیاب را میسر می سازد که کاملا به صورت دست کند ساخته می شود .

** دست کندهای برخوار اصفهان

محمد صادق داوری دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه نیشابور دیگر سخنران این نشست بودکه به بیان گوشه ای از مقاله معرفی دست کند های حاشیه شرقی شهرستان برخوار استان اصفهان ؛ مطالعه موردی، دست کند های روستای چاله سیاه و چشمه آبگرم ورتون پرداخت .

وی گفت: طی بازدید از روستاها و چشمه های شهرستان برخوار ، دست کندهایی در روستای چاله سیاه و حاشیه چشمه آبگرم ورتون شناسایی شد .

وی با بیان اینکه دست کند ها بنابر ضرورت و نیازهای انسان به وجود آمده است افزود: در این مقاله با تحلیل پلان معماری به معرفی و تشریح کاربری دست کندهای روستای چاله سیاه و چشمه آبگرم ورتون پرداخته شده است .

** دست کندهای کوچک افقی

معرفی دست کند های کوچک افقی و شناسایی کارکرد های آنها در ایران عنوان مقاله ای بود که توسط بهرخ برومندی مهندس معمار و عضو وابسته ایکوموس ایران ارایه شد .

وی گفت: این دست کند های کوچک افقی که در جای جای ایران پراکنده هستند به سبب کوچک بودن شاید ابتدا چندان مورد توجه قرار نگرفته و مهم تلقی نشوند ولی آنها نه تنها بخشی از معماری دست کند این سرزمین بلکه بخشی جدا ناپذیر از معماری و فرهنگ گذشته ایران هستند.

به گفته وی ، این مقاله علاوه بر معرفی و دسته بندی این نوع دست کند ها به ارتباط جدایی ناپذیر آنها با مجموعه پیرامون شان پرداخته است و ارتباط آنها با نمادها و آیین های کهن را مد نظر داشته است .

** میراث کشاورزی دست کند

نخستین سخنران نشست پنجم دومین همایش بین المللی معماری دست کند مهناز اشرفی رییس پژوهشکده بناها و بافت های تاریخی - فرهنگی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری بود که به بیان گوشه ای از مقاله خود با عنوان میراث کشاورزی دست کند پرداخت .

وی اظهار کرد: مپردم ایران به سبب میزان اندک بارش برف و باران به ویژه در بخش های مرکزی و جنوبی این سرزمین همواره ناملایماتی از این دست را با ابداع روش های هوشمند تعدیل و چاره کرده اند و دراین زمینه شناخت لایه های مختلف زمین و منابع آب زیر زمینی یکی از ضرورت ها بوده است .

به گفته وی معماری دست کند که در فرایند آن در مقایسه با معماری مرسوم کمترین تغییر در بستر طبیعی ایجاد می شود در حوزه کشاورزی از محدودیت بیش تری برخوردار است .

اشرفی اظهار کرد: در این مجموعه ها به علت کمبود خاک کشاورزی حاصلخیز و وضعیت سخت طبیعی و جوی ، روش های منحصر به فردی برای کشاورزی مطابق با آب و هوای آن سرزمین شکل می گیرد .

آنها بستر طبیعی رابرای فعالیت های کشاورزی خود شکل می دهند و برای دسترسی به آب نیز از روشهای مختلف از جمله حفرقنات امکان دسترسی مناسب به آب را فراهم می کنند.

** مرمت سقف دست کندها

شیوه های نوین مرمت سقف در دست کندهای روستای تاریخی میمند عنوان مقاله ای بود که نادر ذاکر سلطانی به بیان گوشه ای از آن پرداخت .

وی عنوان کرد: با توجه به قدمت روستای دست کند و فرسایش حاصل از نزولات جوی و نیز فرسایش انسانی ، قسمت هایی از سقف واحدهای دست کند باگذر زمان دچار آسیب شده اند .

به گفته وی در گذشته افراد بومی روستا ، این مشکل را با دورچینی سنگ در اطراف سوراخ های ایجاد شده و پوشش آن با چوب و اندود کاهگل بر طرف می کردند .

ذاکر سلطانی تاکید کرد:مقاله حاضر سعی می کند تحقیقات انجام شده دراین زمینه را که منجر به ارایه راه حل مبتکرانه برای مرمت سقف ها با استفاده از ملات های سنتی است ارایه دهد.

**دست کندهای غار اراز خرم آباد

عطا حسن پور مدیر پایگاه پل های تاریخی لرستان اولین سخنران نشست ششم دومین همایش بین المللی معماری دست کند بود که به ارایه مقاله خود با عنوان 'بررسی دست کند های غار اراز خرم آباد پرداخت .

وی با بیان اینکه این مجموعه در بخش پاپی از توابع شهرستان خرم آباد قرار دارد تصریح کرد دشواری دسترسی به داخل غار با مجموعه ای از پلکان های پیچ درپیچ ، راهروها و تونل ها ،آب انبار و غیره در مقایسه با دیگر موارد توصیف مجموعه را پیچیده تر کرده ، از این رو ساخت و سازهای درون غار با جزئیات بیشتری توصیف شده است.

** معماری دست کند ارزانفود همدان

شواهدی نو یافته از مدیریت آب در مجموعه معماری دست کند زیر زمینی ارزانفود همدان عنوان مقاله ای بود که توسط علی خاکسار کارشناس اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان همدان ارایه شد .

وی تصریح کرد که مجموعه آثار معماری دست کند زیر زمینی ارزانفود همدان در سال 1389در پی اکتشافات معدن به صورت اتفاقی کشف شد .

به گفته او ، شواهد نشان می دهد که اهمیت و ضرورت دسترسی و استفاده آب در فضاهای این مجموعه دست کند امری بسیار ضروری در موجودیت و کاربری مجموعه بوده است .

**معماری دست کند روستای جوین

محمد حسین بحرالعلومی عضو هیأت علمی پژوهشکده ابنیه و بافت های تاریخی فرهنگی دیگر سخنران این نشست بود که به بیان گوشه ای از مقاله خود با عنوان 'ساختار معماری دست کند روستای جوین پرداخت .

او تصریح کرد :در دوره های متأخر ، رونق کشاورزی ،ایجاد امنیت ،رشد جمعیت ، توسعه روستا را به دنبال داشته است بنابراین اهالی بر روی کهل ها و در مقابل فضای ورودی آنها اقدام به ساخت سرپناه با خشت کرده اند .

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، وی با بیان اینکه این ساختمان ها به صورت منطبق و با سقف گنبدی و یا تیرچوبی ساخته شده اند خاطرنشان کرد: ساکنان روستا هم چنان فضاهای قابل استفاده معماری دست کند خود را حفظ کرده اند و در حال حاضر نیز از آنها استفاده می کنند .

ایرنا