یادی از پدر کتاب‌شناسی ایران

1394/7/18 ۱۲:۴۱

یک پژوهشگر گفت: ایرج افشار از متبحرترین و متخصص‌ترین افراد در تاریخ قاجار و کتابشناسی ایران بود. ایرج افشار از پژوهشگران فرهنگ و تاریخ و ادبیات فارسی، ایران‌شناس، کتاب‌شناس و نسخه‌پژوه ایرانی که پایه‌گذار کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران بود و به پدر کتاب‌شناسی ایران معروف است، در شانزدهم مهر ۱۳۰۴ متولد شد.

یک پژوهشگر گفت: ایرج افشار از متبحرترین و متخصص‌ترین افراد در تاریخ قاجار و کتابشناسی ایران بود.

 ایرج افشار از پژوهشگران فرهنگ و تاریخ و ادبیات فارسی، ایران‌شناس، کتاب‌شناس و نسخه‌پژوه ایرانی که پایه‌گذار کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران بود و به پدر کتاب‌شناسی ایران معروف است، در شانزدهم مهر ۱۳۰۴ متولد شد.

او فرزند دکتر محمود افشار یزدی نویسنده، شاعر و روزنامه‌نگار یزدی بود که پس از سپری کردن تحصیلات مقدماتی در رشته ادبی، از سال ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۸ در دانشکده حقوق دانشگاه تهران در رشتهٔ قضایی تحصیل کرد.

این پژوهشگر فرهنگی در سال ۱۳۲۹ به ‌عنوان دبیر در دبیرستان‌های تهران شروع به تدریس کرد و در سال ۱۳۳۰ به تشویق محمدتقی دانش‌پژوه به کتابداری در کتابخانهٔ دانشکده حقوق دانشگاه تهران پرداخت و با همکاری وی و نیز منوچهر ستوده، مصطفی مقربی و عباس زریاب خویی، مجله‌ فرهنگ ایران‌زمین را در سال بعد، بنیان گذاشت.

او از سال ۱۳۳۳ تا ۱۳۳۵، سردبیر مجله سخن به صاحب امتیازی پرویز ناتل خانلری و از سال ۱۳۳۷ تا ۱۳۵۷، مدیر و سردبیر مجله "راهنمای کتاب" به صاحب امتیازی احسان یارشاطر بود، ضمن این که از سال ۱۳۳۷ به تدریس در دانشسرای عالی وابسته به دانشگاه تهران نیز می‌پرداخت.

ایرج افشار در سال ۱۳۴۱ به ریاست کتابخانه ملی ایران رسید و یک سال بعد یعنی در سال ۱۳۴۲ ریاست مرکز تحقیقات ایران‌شناسی دانشگاه تهران را عهده‌دار شد.

وی از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۸، رییس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران و از سال ۱۳۴۸ تا 1۳۵۷ دانشیار و سپس استاد رشته تاریخ در دانشکده ادبیات و علوم انسانی این دانشگاه بود.

یکی دیگر از اقدام‌های افشار در مدت حیاتش، فهرست‌نگاری مجموعه کتاب‌های چاپی فارسی دانشگاه هاروارد آمریکا و همچنین کتابخانه ملی اتریش در وین بود.

او تحقیقات ارزشمندی دربارهٔ ایران‌شناسی و کتاب‌شناسی انجام داد که این تحقیقات که حدود دوهزار مقاله است در نشریات معتبر ایرانی و خارجی منتشر شده‌ است.

افشار از ذخایر ادبی و علمی کشور شمرده می‌شد و در فن کتاب‌شناسی و کتابداری بی‌مانند بود لذا از وی به عنوان پدر کتابشناسی ایران یاد می‌کنند.

کتاب‌های انتشاریافته‌ افشار در زمینه فرهنگ، تاریخ و ادب ایران، بالغ بر 300 جلد می‌شود و از آثار وی می‌توان به پژوهش‌های ایران‌شناسی در دو جلد، دفتر تاریخ، ریاض الفردوس خانی، فرهنگ 30جلدی ایران‌زمین، نامه‌های تهران شامل ۱۵۴ نامه از رجال دوران به سیدحسن تقی‌زاده، گلگشت در وطن (سفر‌نامچه)، فهرست دستنویس‌های فارسی در کتابخانهٔ ملی اتریش و آرشیو دولتی اتریش در وین، زندگی طوفانی (خاطرات سیدحسن تقی‌زاده)، گردآوری کتابشناسی فردوسی و شاهنامه و نیز انتشار نخستین کتاب‌شناسی ملی ایران اشاره کرد.

وی مقاله‌های پارسی را در زمینه ایران‌شناسی در شش جلد به چاپ رساند که همین شش جلد بالغ بر 40 سال از زندگی وی را دربر گرفت.

در حالی که قرار بود دانشگاه اسکاتلند در ماه سپتامبر ۲۰۱۱ به ایرج افشار در رشتهٔ تاریخ مدرک دکتری افتخاری تقدیم کند، او در اسفندماه ۱۳۸۹ در سن ۸۵ سالگی در بیمارستان جم تهران بدرود حیات گفت.

حسین مسرت از پژوهشگران فرهنگ استان یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا – منطقه یزد، از افشار به عنوان یکی از متبحرترین و متخصص‌ترین افراد در تاریخ قاجار و کتاب‌شناسی ایران یاد کرد و افزود: البته افشار برای یزدی‌ها نیز چهره‌ای آشناست چرا که به واسطه نگارش و تألیف و تصحیح 35 کتاب و ده‌ها مقاله در زمینه یزد، خدمتی بسیار بزرگ در رابطه با یزدشناسی و تحقیقات در این زمینه صورت داده است.

مسرت از معروف‌ترین آثار افشار در این حوزه را یادگارهای یزد در سه جلد، یزدنامه در دو جلد، واژه‌نامه یزدی، تصحیح تاریخ یزد، تاریخ جدید یزد، جامع مفیدی، جامع جعفری، دیوان وحشی بافقی و دیوان شرف‌الدین علی یزدی عنوان کرد.

این پژوهشگر در پایان نیز یادآور شد: استاد ایرج افشار متولد 16 مهر 1304 در شهر تهران با پدر و مادری یزدی است که پس از خدماتی بسیار بزرگ در علوم تاریخ ایران و کتاب‌شناسی، سرانجام در اسفندماه 89 دار فنی را وداع گفت.

ایسنا