از عدالت تا واقعیت

1394/7/18 ۰۹:۵۷

دبیرخانه آکادمی نوبل، مهم‌ترین بخش جایزه نوبل یعنی برنده نوبل ادبیات را تا ساعاتی دیگر، اعلام خواهد کرد. نیم ساعت قبل از اعلام البته با برنده تماس گرفته می‌شود تا خودش را برای شنیدن این خبر جهانی آماده کند. شاید مثل ماریو بارگاس یوسا (برنده‌ سال ٢٠١٠)، نویسنده با شنیدن خبر بشکن بزند و از خود بی‌خود شود

از عدالت تا واقعیت

 نگاهی به تمام حاشیه های نوبل ادبیات به بهانه اهدای نوبل ٢٠١٥

سیاوش صارمی: دبیرخانه آکادمی نوبل، مهم‌ترین بخش جایزه نوبل یعنی برنده نوبل ادبیات را تا ساعاتی دیگر، اعلام خواهد کرد. نیم ساعت قبل از اعلام البته با برنده تماس گرفته می‌شود تا خودش را برای شنیدن این خبر جهانی آماده کند. شاید مثل ماریو بارگاس یوسا (برنده‌ سال ٢٠١٠)، نویسنده با شنیدن خبر بشکن بزند و از خود بی‌خود شود. شاید مثل دوریس لسینگ (برنده نوبل ٢٠٠٧) مات و مبهوت بماند و گوشی در دستش بلغزد. شاید مثل پاتریک مودیانو (برنده‌ سال گذشته) متحیر بماند از انتخاب اعضای آکادمی نوبل اما احتمالا نسل طغیانگرانی مثل ژان پل‌سارتر که در‌ سال ١٩٦٧ برنده اعلام شد اما از گرفتن آن سر باز زد، دیگر گذشته است. در هر حال تاریخچه این جایزه آنقدری هست که نتوانیم در این گزارش کوتاه به تمام حواشی آن بپردازیم اما دست‌کم می‌توانیم جنجالی‌ترین بخش‌های آن را مرور کنیم.

بزرگانی که جایزه نگرفتند

رمان‌های «جنگ و صلح» و «آناکارنینا» هرکدام به تنهایی می‌تواند برای هر نویسنده‌ای اعتباری درحد نوبل به دست بیاورد اما تولستوی در فهرست برندگان این جایزه نیست. از دیگر نام‌های مطرح که جایزه نوبل از آنها غلفت کرد می‌توان به جیمز جویس ایرلندی اشاره کرد که رمان «اولیس»ش را یکی از شاهکارهای قرن بیستم می‌دانند. بخش‌هایی از این رمان با ترجمه منوچهر بدیعی در ایران چاپ شده اما هرگز کل آن منتشر نشده است. «مارسل پروست»، نویسنده سرشناس فرانسوی هم با نوشتن حجیم‌ترین رمان جهان نتوانست جایزه نوبل را به دست بیاورد و از این جهت این آکادمی همچنان می‌تواند شرمسار این نویسنده فقید باشد. رمان هشت جلدی «در جست‌وجوی زمان از دست رفته» با ترجمه زنده‌یاد مهدی سحابی در ایران چاپ شده است و جالب اینجاست که خود آکادمی نوبل وقتی ‌سال گذشته جایزه را به پاتریک مودیانو اعطا کرد، او را «پروست زمانه» خواند! خورخه لوئیس بورخس نیز که تمامی آثارش در ایران با ترجمه‌های احمد میرعلایی، کاوه سیدحسینی و... ترجمه شده‌اند در فهرست برندگان نیست. همچنین یکی از بزرگترین نویسندگان اعصار تاریخ بشر یعنی بنیانگذار ناتورالیسم، امیل زولا، نیز جایزه نوبل را نگرفته است. البته جایزه نوبل باز هم نقاط تاریک دارد. هنوز هم بحث است که چرا این جایزه به مارک تواین، نویسنده بزرگ آمریکایی و خالق آثاری چون هکلبری فین و تام سایر تعلق نگرفت. از دیگر کسانی که جای‌شان در این فهرست خالی ماند می‌تواند به ولادیمیر ناباکوف و هنریک ایبسن اشاره کرد.

باندبازی

یکی دیگر از مشکلات جایزه نوبل این است که گاهی برنده خود جزو اعضای آکادمی بوده یا با آن همکاری داشته، به‌خصوص سوئدی‌ها در این زمینه همواره پیشتاز بوده‌اند و درباره بذل و بخشش این جایزه بین هموطنان‌شان دریغ نکرده‌اند. تمام ٦ نویسنده سوئدی برنده نوبل ادبیات از اعضای آکادمی بوده‌اند: «سلما لاگرلوف» ‌سال ١٩١٤ عضو آکادمی سوئدی بود و در‌ سال ١٩٠٩ موفق به کسب جایزه نوبل شد. «ورنر فون‌هایدنشتام» برنده نوبل ١٩١٦ بود که بین سال‌های ١٩١٢ تا ١٩٤٠ با آکادمی نوبل همکاری داشت. «اریک اکسل کارلفلدت» بین سال‌های ١٩٠٤ تا ١٩٣١ عضو آکادمی نوبل بود و در‌ سال ١٩٣١ جایزه نوبل را پس از مرگش دریافت کرد. «پار لاگرکویست» از‌ سال ١٩٤٩ تا ١٩٧٤ عضو آکادمی بود و در ‌سال ١٩٥١ به‌عنوان برنده این جایزه برگزیده شد. «هری مارتینسون» و «ایونید جانسون» سال‌ها عضو آکادمی سوئدی نوبل بودند و در ‌سال ١٩٧٤ جایزه نوبل ادبیات را مشترکا دریافت کردند.

غیر از این، نگاهی به تاریخچه‌ برندگان نوبل ادبیات نشان می‌دهد اعضای آکادمی سوییس توجه ویژه‌ای به کشورهای اروپایی نشان داده‌اند. از مجموع ١٠٨ برنده‌ مهم‌ترین جایزه‌ ادبی جهان، تنها ٢٩ نویسنده، غیراروپایی بوده‌اند! علاوه ‌بر این، آمار نشان می‌دهد کشور سوئد بیشتر از تمام کشورهای قاره آسیا سابقه‌ کسب جایزه‌ نوبل را دارد. در زیر زبان‌های مختلف و تعداد جوایز نوبلی که به ١١١ برنده طی سال‌های ١٩٠١ تا ٢٠١٤ اعطا شده آمده است: انگلیسی ٢٧، فرانسوی ١٤، آلمانی ١٣، اسپانیایی ١١، سوئدی ٧،

ایتالیایی ٦، روسی ٥، لهستانی ٤، دانمارکی و نروژی ٣، چینی، یونانی و ژاپنی ٢ و زبان‌های بنگالی، چکی، فنلاندی‌، عبری، مجاری‌، صرب و کرواسی، ایسلندی‌، اوکیتانی، پرتغالی، ‌عربی‌ و ‌ترکی هر یک، یک سهم در دریافت این جایزه داشتند.«رابیندرانات تاگور» برنده‌ سال ١٩١٣ نوبل ادبیات به زبان‌های انگلیسی و بنگالی قلم می‌زد و «ساموئل بکت» برنده نوبل ١٩٦٩ به زبان‌های فرانسوی و انگلیسی آثارش را به نگارش درآورده است. «جوزف برادسکی» برنده جایزه‌ سال ١٩٨٧ هم شعرهایش را به روسی و آثار منثورش را به زبان انگلیسی می‌نوشت. نام این سه چهره ادبی به ترتیب زیر عنوان زبان‌های بنگالی‌، فرانسوی و روسی دسته‌بندی شده است.

سیاست بازی

جایزه نوبل به خاطر پرهیز از حواشی، تا ٥٠‌سال اسامی نامزدها را مخفی نگه می‌دارد اما امروز ما می‌دانیم همراه الکساندر سولژنتسین، نویسنده روس، چه کسانی نامزد بودند و جایزه نگرفتند. در این ‌سال یکی از نویسندگان بزرگ ژاپنی به اسم یوکیو می‌شیما که چهارگانه معروفش به اسم «دریای حاصلخیزی» در ایران با ترجمه مترجمان مختلف چاپ شده، همراه با سولژنتسین نامزد جایزه بود اما اعضای آکادمی نوبل در فضای جنگ سرد جایزه را به نویسنده‌ای دادند که اعتراض شوروی را به همراه داشت. سولژنتسین نویسنده رمان «مجمع الجزایر گولاک» در رمانش به اردوگاه‌های مخوف روسیه در دوران حکومت استالین پرداخته بود. در هر حال حکومت کمونیست شوروی به شدت مخالف این بود که در فضای تقابل با غرب، جایزه به این نویسنده ضد کمونیست تعلق بگیرد. با این حال و با وجود این‌که بسیاری از منتقدان سولژنتسین را در حد و اندازه جایزه نوبل ادبیات نمی‌دانستند، این جایزه برای چنگ و دندان نشان دادن به شوروی به این نویسنده تعلق گرفت. غیر از این بد نیست به نام بزرگی همچون میلان کوندرا اشاره کنیم که به خاطر مغایرت فکری با اعضای آکادمی جایزه نوبل هر بار اسمی از او به میان می‌آید اما هنوز جایزه‌ای به این نویسنده سرشناس چک تعلق نگرفته است.

٥٠‌سال پنهان کاری

شاید یکی از دلایل داغ شدن بازار حدس و گمان‌ها درباره نامزدها و برنده نهایی جایزه نوبل، قوانین سفت و سخت آکادمی نوبل در پنهان نگه داشتن هرگونه اطلاعاتی در این زمینه است. اعضای آکادمی سوئدی نوبل تا ٥٠‌سال بعد، حتی نام نویسنده‌هایی را هم که برای دریافت این جایزه معرفی شده‌اند، فاش نمی‌کنند. با این وصف ما اسامی نامزدهای ٥٠‌سال گذشته جایزه نوبل را در دست نداریم، اما با نگاهی به فهرستی که از سال‌های پیش از آن به دست آمده می‌توان به نویسندگانی اشاره کرد که تنها یک‌بار نامزد و در همان نوبت موفق به کسب نوبل شده‌اند. به گزارش وب‌سایت رسمی جایزه نوبل، «سولی پرودوم»، «رودولف اوکن»، «پائول هیسه»، «رابیندرانات تاگور»، «سینکلر لوییس»، «تئودور مومسن»، «لوییجی پیراندلو»، «پرل باک»، «برتراند راسل» و «ویلیام فاکنر» ازجمله این چهره‌ها بودند که شانس یک‌بار در خانه‌شان را زد و همان یک‌بار کافی بود.

چرا نوبل اهمیت دارد؟

با تمام مواردی که درباره جایزه نوبل ادبیات مطرح شد، این جایزه از چند جهت هنوز معتبرترین جایزه ادبی جهان است. نخست این‌که جایزه‌ای بسیار گرانقیمت است و می‌تواند زندگی یک نویسنده را متحول کند. در هر حال بعید است نویسندگانی که با مشکلات فراوان مالی همواره دست به گریبان هستند دست رد به سینه چک یک‌میلیون دلاری بزنند. نکته بعدی این است، بخش عظیمی از نویسندگانی که در این جایزه هستند، نویسندگان بزرگ و سرشناسی بوده‌اند و نوبل از آنها غفلت نکرده است؛ نویسندگانی مثل ارنست همینگوی، ویلیام فاکنر، گابریل گارسیا‌مارکز، ماریو بارگاس یوسا و... در وجه آخر نیز باید دقت داشت به محض اعلام جایزه نوبل، بسیاری از کشورها برای عقد قرارداد با برنده وارد عمل می‌شوند و کتاب‌های نویسنده به چندین زبان دنیا در شمارگان بالا توزیع می‌شود. این بازار قدرتمند سبب شده این جایزه هر ‌سال حواشی زیادی به همراه داشته باشد و همچنان در صدر جوایز مطرح باقی بماند.

روزنامه شهروند