1392/10/4 ۱۰:۴۱
هادي پرونده / براي نوشتن از فرش نيازي به مقدمه چيني نيست. اين‌كه فرش ايراني در همه جاي دنيا زبانزد خاص و عام است و سابقه آن در كشورمان قدمتي 2500 ساله دارد باز هم موضوعي تازه و نو به نظر نمي‌رسد.
مروری بر ویژگی‌های چند فرش تاریخی ایران
اما شايد براي گروهي جالب باشد اگر بدانند يكي از گرانترين فرش‌هاي دنيا هم‌اكنون در كاخ سلطنتي دانمارك است و مراسم تاجگذاري پادشاهان اين كشور، روي آن انجام مي‌شود؛ فرشي كه تار و پود آن از طلا و نقره است. شايد براي عده ديگر، تماشاي فرش نفيس «شكار» در موزه وين در خور توجه باشد ولي به‌طور حتم بسياري از مردم كشورمان مايلند بدانند با ارزش‌ترين فرش‌هاي تاريخي ايران چه نام دارد و در كجا مي‌توان آن را تماشا كرد.
قديمي‌ترين قالي موزه فرش ايران
تعداد بسياري از فرش‌هاي نفيس ايراني پيش از انقلاب و توسط پادشاهان قجري و پهلوي به بيرون از مرزها انتقال داده شده و در حال حاضر تنها چند نمونه از آن در كشور وجود دارد.
فرش «سنگوشكو» يكي از قديمي‌ترين و ارزشمند‌ترين آثار به جاي مانده از ميراث پدري است كه هم‌اكنون در موزه فرش ايران نگهداري مي‌شود. بايد برايتان جالب باشد اگر بدانيد «سنگوشكو» يكي از 14 فرش معروف دنيا است كه در سده شانزدهم ميلادي در ايران بافته شده؛ فرشي كه داراي ترنج مركزي بزرگي بوده و صحنه شكار پر تحركي را در تار و پود خود جاي داده است.
در فرش « سنگوشكو» كه موزه فرش ایران آن را از یک مجموعه امريكايي خريداري كرده است، شايد عوامل انساني، عاطفي و عرفاني عاميانه بيش از هر عامل ديگري آشكار باشد.
در سال 1931 كارشناسان و صاحبنظران برجسته دنيا كه در جشنواره بزرگ هنر ايران در لندن حضور داشتند به شباهت‌هايي در ميان فرش‌هاي بازمانده از اواخر سده شانزدهم و اوايل سده هفدهم ميلادي پي بردند و بر اساس رابطه‌اي كه در طرح، رنگ و بافت اين فرش‌ها يافتند، آن‌ها را در يك مجموعه واحد قرار دادند.
اما سؤال مهم اينجاست كه چرا براي اين قالي ارزشمند ايراني نامي فرنگي گذاشته‌اند؟ نسترن نيك‌نژاد حسيني، كارشناس موزه فرش ايران اين‌گونه پاسخ مي‌دهد: «اين مجموعه از فرش‌ها در تاريخ از اهميتي ويژه برخوردار هستند و از آنجا كه يكي از زيباترين اين فرش‌ها به يكي از شاهزادگان قرن نوزدهم لهستان به نام «رومان سنگوشكو» تعلق داشت، عنوان «سنگوشكو» به اين مجموعه از فرش‌ها داده شد.»
حسيني تأكيد مي‌كند: «فرشي كه موزه فرش ايران آن را خريداري كرده و در تالار مركزي موزه به نمايش گذاشته جزو زيباترين فرش‌هاي اين مجموعه است.»
به راستي چه نقش و نگاري در قالي سنگوشكو وجود دارد كه موجب شده اين اثر در ميان نمونه‌هاي مشابه متفاوت‌تر باشد؛ كارشناس موزه فرش ايران اين‌گونه پاسخ مي‌دهد: «طرح نقش‌هاي اين فرش، در واقع ارائه تصوري از بهشت است, نمايش غني از حيوانات واقعي و خيالي كه در لابلاي انبوهي از پيچك‌هاي وحشي و گل‌هاي گاه آشنا و گاه غريب درهم تنيده‌اند، در اين منظره بهشتي از گل‌ها با پيروي از طرحي پيوسته در رشته‌اي امتداد مي‌يابند و در زير لبه‌هاي حاشيه ناپديد مي‌شوند و اين تصوير ادامه يافتن هر چيز تا بي‌نهايت، تجسمي زميني از انديشه آسماني ابديت را در پيش چشم تماشاگر مي‌گستراند.»
او ادامه مي‌دهد: «در ميانه اين باغ مينويي يك ترنج عظيم در زمينه روناسي رنگ ديده مي‌شود كه در آن يك صحنه شكار با استادي ويژه‌اي طرح و ترسيم شده و شكارچيان سلحشور و شير دل سوار براسب به دنبال حيواناتي كه در مينياتورها نيز ديده مي‌شود و حتي در بخشي از طرح به حمل شكارها از گوشه‌اي به گوشه ديگر مشغول هستند.»
آنچه مسلم است؛ اين قالي 400 صد ساله با تصاوير انسان‌ها و پرندگان و ديگر جانوران و گياهان در ابعاد 86/5×00/3 بافته شده و يكي از بي‌بديل‌ترين نمونه‌هاي مينياتور در بافته‌هاي موجود است، مفاهيمي را القا مي‌كند كه به يقين بسيار بيشتر از گنجايش ابعاد آن است. از سوي ديگر خطي كه در اين فرش، زمين را به آسمان متصل مي‌كند به گونه‌اي از بعد زمان گذشته است كه حتي تصور آن در هنرهاي امروزي كه از تكنولوژي پيشرفته‌اي نيز برخوردارند، نزديك به غيرممكن به نظر مي‌رسد.
فرش اردبيل در اتاق آدولف هيتلر
در موزه‌هاي مشهور دنيا فرش‌هايي از ايران وجود دارد كه شهرت آن‌ها به مراتب از قالي سنگوشكو بيشتر و ارزش آن‌ها بيش از سنگوشكو است به‌طور نمونه معروف‌ترين فرش جهان كه همگان آرزوي عكس گرفتن با اين هنر بي‌بديل ايراني را دارند، فرش «اردبيل» است كه در موزه «ويكتوريا و آلبرت» لندن نگهداري مي‌شود.
يكي از شاهكارهاي هنر بافندگي ايران كه تاكنون كارشناسان و متخصصان نتوانسته‌اند روي آن قيمت‌گذاري كنند فرشي است با طراحي مسحور‌كننده كه «آدولف هيتلر» نيز نمونه آن را در دفتر كار خود داشت.
اگرچه بافنده اين اثر بي‌بديل شخصي به نام «مسدوك كاشاني» از هنرمندان بنام دوره صفوي در كاشان بوده ولي از آنجايي كه اين فرش براي آرامگاه «شيخ صفي‌الدين اردبيلي» در اردبيل بافته شده بود، بعدها از همين شهر به خارج از كشور انتقال داده شد و به فرش اردبيل شهرت يافت.
برخي از مورخان و كارشناسان مدعي شدند نمونه مشابه اين فرش در زمان شاه طهماسب براي بقعه «سيدامين‌الدين جبرائيل» از اجداد دودمان صفوي و پدر شيخ صفي‌الدين اردبيلي بافته شده كه در ادوار مختلف از بين رفته است.
در بخش‌هايي از اين فرش جملاتي نوشته شده كه نمونه اصل و كپي را با يكديگر متمايز مي‌كند و در بخشي از اين فرش نوشته شده:
«بجز آستانه تو، هيچ پناهگاهي براي من در تمام جهان وجود ندارد. بجز اين مكان هيچ جايي براي آرامش من وجود ندارد.»
اين درحالي است كه بسياري از كارشناسان فرش معتقدند اين جملات به دستور خود شاه طهماسب در فرش گنجانيده شده تا بدين ترتيب ارادتش را به جد خود شيخ صفي اردبيلي نشان دهد. در هر حال آنچه مسلم است، اين فرش داراي تقارن مركزي بوده و دقت به كار رفته در بافت، آن را به يكي از بي‌نظيرترين آثار هنري درآورده است.
اين اثر منحصر به فرد داراي حدود 50گره در هر سانتي متر مربع است و در زمره فرش‌هايي است كه به نام ترنجي خوانده مي‌شوند، فرشي كه بيانگر هنر دستان خيال پرداز هنرمندان ايراني است.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید