پازوکی: مسیحیت ذاتا دینی طریقتی است

1392/10/4 ۰۹:۱۹

گزارشی از جلسه نقد و بررسي کتاب «الهیات مسیحی» اثر آليستر مك‌گراث انتشارات دانشگاه اديان و مذاهب اخيراً كتابي از آليستر مك‌گراث با عنوان «الهيات مسيحي» روانه بازار نشر كرده كه به همت بهروز حدادي روي پارسي به خود گرفته‌ است.

نگار کریمی : انتشارات دانشگاه اديان و مذاهب اخيراً كتابي از آليستر مك‌گراث با عنوان «الهيات مسيحي» روانه بازار نشر كرده كه به همت بهروز حدادي روي پارسي به خود گرفته‌ است.
نويسنده اين اثر، استاد الهيات تاريخي دانشگاه آكسفورد است كه در كنار جان هيك و نينيان اسمارت از پژوهشگران صاحبنام انگليسي در حوزه دين‌پژوهي به‌شمار مي‌رود. او صاحب بيش از 40 اثر در زمينه‌هايي چون الهيات، تاريخ و علم و دين است. كتاب‌هاي الهيات علمي، الهيات تاريخي، مقدمه‌اي بر تفكر اصلاح ديني از جمله تأليفات پرمخاطب اوست.
كتاب «درسنامه الهيات مسيحي» مك‌گراث به عنوان كتاب درسي شهرتي جهاني دارد و تاكنون به ويرايش پنجم رسيده است. جالب است كه بدانيد او در دوره‌اي از زندگي‌ خود تجربه الحاد را داشته از اين رو وقتي به دين گرايش پيدا كرد، قلمش ويژگي صحبت با ملحدان و هدايت آنان به دين را يافت و به اين اعتبار به عنوان چهره‌اي منحصر به فرد در دين‌پژوهي معاصر غرب شناسانده شد و از همين رو منتقدان بسياري پيدا كرد.
منتقدان مك‌گراث بر عدم تسلط‌ او به تاريخ فلسفه غرب به عنوان نقطه ضعف‌ آثارش تأكيد مي‌گذارند و از قضا كتاب «الهيات مسيحي» گواه خوبي بر اين مدعاي ناقدان است. اين كتاب با وجود اين كه اثري است تخصصي اما مؤلف فرض را بر اين گذاشته كه مخاطبش حداقل آشنايي را با بحث دارد و از اين رو با مباني و مقدمات آغاز كرده و كوشيده در چارچوب معیارهای علمی و تعلیمی، از مهم‌ترین مسائل الهیات مسیحی تبییني منصفانه و عالمانه به‌دست دهد. اين كتاب ماحصل بيش از دو هزار تقرير از آموزه‌هاي دين مسیحيت توسط جمعي از الهي‌دانان و موحدان مسيحي است و به معرفي متفکراني مي‌پردازد که الهیات مسیحی را در طی قرن‌ها شکل دادند. مركز فرهنگي شهر كتاب، نشست اخير خود را به نقد و بررسي اين اثر با حضور مترجم و منتقداني چون دكتر شهرام پازوكي و دكتر همايون همتي اختصاص داد.
دکتر پازوکی، استاد فلسفه و عرفان و عضو مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ايران، کتاب و «الهیات مسیحی» را مناسب‌ترین کتاب در زمینه مباحث الهيات مسيحي در کشور دانست و از آن رو که کتاب با تاریخچه‌ای از مسیحیت آغاز می‌شود، او هم مقدمه بحث خود را به ارائه تاریخچه‌ای از ادوار مسیحی اختصاص داد و گفت: «مسیحیت ذاتاً دینی عرفانی یا به عبارت اسلامی، دینی طریقتی است و اگر ثلاثی مشهور عرفا شریعت، حقیقت و طریقت را در نظر بگیریم، می‌توان یهود را شریعت محور، مسیحیت را طریقت محور و به یک معنا اسلام را حقیقت محور دانست، چرا که عرفان محوری مسیحیت، کاملاً درتاریخ الهیات مسیحی مشهود است.»
با کم‌رنگ شدن ابعاد عرفانی و طریقتی مسیحیت به تدريج بعد نظری آن قوی‌تر شده و به عبارتی بعد روحانی آن به بعدی کلامی نزديك مي‌شود. دكتر پازوكي در اين زمينه به اين نكته اشاره كرد كه هیچ دینی چون مسیحیت در مباحث کلامی و عقیدتی بحث نکرده و اینجاست که الهیات مسیحی از بعد عملی به بعد نظری حرکت می‌کند. آن زمان که مباحث عرفانی را با اصول کلامی طرح می‌کنیم، ابهاماتی همچون تثلیث به وجود می‌آید. به تعبیری تئولوژی مسیحیت را می‌توان تاریخ تبدیل یک سنت دینی قوی عرفانی، به یک سنت کلامی دانست.
پافشاری بر «نظر» تا آنجا پيش مي‌رود كه باعث انتقاد خود مؤلف هم مي‌شود و او هم بر اتمام مباحثی همچون تثلیث تأکید مي‌گذارد و مي‌گويد باید به بعد عملی پرداخت كه به اعتقاد پازوکی، این در واقع نوعی واكنش «عمل» در برابر «نظر» است. اما در دوره اصلاح دینی که در واقع می‌توان دغدغه خود مک‌گراث را هم در این مقوله جای داد، مسأله این که در کنار حفظ عقاید دینی مسیحیت، چه بر سر واقعیت‌های دنیای مدرن می‌آید؟ موضوعی قابل طرح است.
پازوکی در ادامه علی‌رغم ادعای کتاب که در مقدمه بیان شده بود و کتاب را برای افرادی که الهیات مسیحی نمی‌دانند، مفید معرفی کرد و گفت: «اتفاقاً این کتاب برای کسی که الهیات مسیحی می‌داند و مسیحی است، مناسب است، چراکه ذهنیتی از مسائل مسیحیت دارد اما برای مخاطبان مسلمان، به اعتقاد من خیلی هم تخصصی است. با این حال این کتاب در دوره‌ای فروش بالایی در جهان داشته و همین نشان می‌دهد افرادی که می‌خواهند پیرامون الهیات مسیحی آگاهی داشته باشند، زیادند.»
وی درباره ترجمه کتاب هم افزود: «کماکان جلد اول را می‌پسندم و به اعتقاد من، جلد دوم هنوز پختگی کامل را ندارد و به یکسری ویرایش ها نیاز دارد.»
در ادامه اين جلسه، دکتر همتی هم ضمن تأکید بر نگاه تاریخی حاکم بر جلد اول، آن را از مهم‌ترین آثار مگ‌گراث دانست و درباره محتوای جلد دوم گفت: «جلد دوم از خدای شخص‌وار حرف می‌زند و از آنجا یکباره به الهیات فمنیستی وارد می‌شود، علی‌رغم این که الهیات فمنیستی گستره مفهومی وسیعی دارد، به اشاراتی گذرا اکتفا کرده و حتی پیرامون آراي اندیشمندان برجسته این حوزه هم بحثی ارائه نمی‌کند.»
وی تأکید بر تفسیرهای مفصل از مباحث آموزه‌های مسیحی و آیین‌های مقدس، از جمله بحث تثلیث را بیهوده تلقی کرد. این در حالی است که به اعتقاد او مک‌گراث به مباحث معاصری که الهیات مسیحی با آن دست به گریبان است ازجمله الهیات زیست محیطی اصلاً نپرداخته‌ است.
مترجم کتاب هم در پایان نشست ضمن پذیرش انتقادهای وارد شده از تلاش برای چاپ کتاب با ملاحظات گفته شده آن هم در یک مجلد که راحت‌تر در اختیار مخاطبان قرار گیرد، خبر داد.