نقاشی که نیما برایش شعر گفت

1392/9/30 ۱۱:۳۱

سی‌ام آذر ماه سال‌روز درگذشت جلیل ضیاء‌پور، نقاش و پژوهشگر ایرانی است؛ کسی که او را «پدر نقاشی مدرن ایران» می‌دانند. او به دلیل استفاده از اشکال هندسی و هنر تزئینی که برگرفته از دستمایه‌های ایرانی بود و نیز تقسیم بندی‌هایی که به روش کوبیسم انجام داده، از نخستین کسانی بود که هنر مدرن را در ایران مطرح و از تقلید سنتها و تجربه‌های گذشته انتقاد کرد. همین فعالیت‌ها باعث شد او را به عنوان «پدر هنر نقاشی مدرن ایران» بشناسند.

سی‌ام آذر ماه سال‌روز درگذشت جلیل ضیاء‌پور، نقاش و پژوهشگر ایرانی است؛ کسی که او را «پدر نقاشی مدرن ایران» می‌دانند.

او به دلیل استفاده از اشکال هندسی و هنر تزئینی که برگرفته از دستمایه‌های ایرانی بود و نیز تقسیم بندی‌هایی که به روش کوبیسم انجام داده، از نخستین کسانی بود که هنر مدرن را در ایران مطرح و از تقلید سنتها و تجربه‌های گذشته انتقاد کرد. همین فعالیت‌ها باعث شد او را به عنوان «پدر هنر نقاشی مدرن ایران» بشناسند.

از مهم‌ترین آثار او در حوزه نقاشی می‌توان به تابلوهای «قیام کاوه آهنگر»، «دختر ترکمن»، «چادرنشینان»، «زندگی من» و «پرواز در ناشناخته‌ها» اشاره کرد.

جلیل ضیاء‌پور در پنجم اردیبهشت سال 1299 در بندرانزلی متولد شد.او فعالیت هنری خود را در تهران از سال 1317 و با آموزش موسیقی در هنرستان آغاز کرد، اما پس از مدتی کوتاه وارد دانشکده هنرهای زیبا شد و یکی از سه دانش‌آموخته‌ای بود که با دریافت بورس به فرانسه رفت. او پس از تحصیل در دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس در رشته‌های نقاشی و مجسمه‌سازی به کشور بازگشت.

ضیاء‌پور پس از بازگشت به ایران با همکاری چند نفر از نقاشان دیگر در سال 1328 انجمن هنری‌ای را با عنوان «خروس جنگی» پایه‌گذاری کرد.

به گفته ضیاء‌پور هدف اصلی این انجمن، مبارزه در برابر کهنه‌پرستی و سنت‌گرایی به دور از واقعیات زمانه و زمینه‌سازی برای ظهور عرصه‌های هنر نو و مدرن در هنرهای تجسمی ایران بود. همچنین مجله‌ای نیز با همین عنوان به سردبیری ضیاء‌پور به چاپ رسید که او نقدهای خود را در زمینه هنر در آن منتشر می‌کرد.

به گفته خود ضیاء‌پور کسانی از میان هنرمندان، نویسندگان و شاعران آن زمان به صورت غیرمستقیم با بینش انجمن موافق بودند که یکی از آن‌ها نیما یوشیج بود. شاید خیلی‌ها ندانند که نیما شعر «از شهر صبح» را به عنوان همراهی با جنبش هنری «خروس جنگی» سروده و آن شعر این است؛ «قوقولی قو خروس می‌خواند/ از درون نهفت خلوت ده/ با نوایش از او ره آمد باز/ مژده می‌آورد به گوش آزادی/ می‌نماید رهش به آبادان/ کاروان را در این خراب آبادی/ قوقولی قو گشاده شد دل و گوش/ صبح آمد خروس می‌خواند.»

مخالفین فعالیت‌ها و نظریه‌های ضیاء‌پور باعث به دادگاه کشیده شدن او و توقیف نشریه شدند و آن را وابسته به حزب توده معرفی کردند. او پس از آن نظراتش را در دو مجله «کویر» و «پنجه خروس» منتشر می‌کرد.

رساله معروف او با عنوان «لغو نظریه‌های مکاتب گذشته و معاصر از پریمیتیو تا سوررآلیسم» نظرات متفاوتی را در بین اهالی هنر به وجود می‌آورد. موافقان او عقیده داشتند هدف ضیاء‌پور استفاده از هویت و ظرفیت هنر ایرانی همراه با به روز رسانی آن است. او در طول سال‌های فعالیت هنری‌اش به شهرهای مختلف سفر کرد و بسیاری از آثارش متاثر از زندگی، آداب و رسوم، پوشش و نوع رفتار مردم منطق مختلف کشور خلق شد.

همین سفرها بود که او را به رشته مردم‌شناسی علاقه‌مند کرد و باعث شد پژوهش‌های گسترده‌ای را در این زمینه انجام دهد. مقالاتی که از او در این زمینه منتشر شده‌اند به موضوعاتی مانند «زبان‌شناسی»، «فرهنگ عامه»، «نقوش زینتی» و «پوشاک» اشاره دارند. ریاست موزه‌ مردم‌شناسی، ریاست روابط فرهنگی و عضو شورای دایمی موزه‌ی کاخ ابیض، مسافرت به فرانسه به جهت نظارت بر نمایشگاه مردم‌شناسی ایران در پاریس، مأمور تحقیق در بنیاد شاهنامه‌ی فردوسی از جهت پوشاک و رزم ابزار و نحوه‌ی کاربرد آنها بر مبنای شاهنامه‌ی فردوسی و ریاست اداره‌ی نمایشگاه‌ها در اداره‌ی موزه‌ها از فعالیت‌های او در حوزه مردم‌شناسی هستند.

تدریس در دانشکده هنرهای تزیینی و دراماتیک، دانشگاه هنر اسلامی، تربیت مدرس، الزهرا و هنرستان‌های تهران از دیگر فعالیت‌های این هنرمند بود. از ضیاء‌پور تالیفات متعددی در زمینه هنر و مردم‌شناسی به جا مانده که از ان‌ها می‌توان به «هنر پیکرتراشی در ایران زمین»، «تاریخ هنر عمومی شرق، خاورمیانه و اروپا»، «نقوش زینتی در ایران زمین از کهن‌ترین زمان»، «پنجاه سال هنر تجسمی ایران معاصر (از زمان کمال‌الملک تاکنون) و «تاریخ مختصر هنر ایران و جهان» اشاره کرد.

او معتقد بود:«به نقاشی هندسی، بی‌توجه نباشیم. اکثر نقاشان، از ویژگی شکل‌های کائنات به جهان هندسی رسیده‌اند. پاسخ به اعتراض متظاهرین به هنرشناسی، خاموشی است. دنیا پر است از ثابت قدمانی که هرگز منتظر تشویق این و آن نبوده‌اند و به خاطر هیچ مشکلی هم، پا پس نکشیده‌اند. زندگانی در هر زمانه‌ای، راه خاص خود را دارد و هنرمند هم به ناچار راه خاص این زمانه‌اش را دنبال می‌کند. رنگ، دنیای همه‌کس به ویژه دنیای نقاش است. او، از آنها همانند نت موسیقی یا کلمات - اما ساده و منسجم - بهره می‌گیرد. نقاشی، خود دارای موسیقی و شعر مخصوص به خود می‌باشد و شعر و موسیقی اضافی مُخِلّ آن است.»

پدر نقاشی مدرن ایران سرانجام در شب یلدای سال 78 و پس از گذراندن یک دوره بیماری سخت در اثر نارسایی قلب در بیمارستان توس تهران از دنیا رفت.