تاریخ‌فلسفه سیاسی؛ دوره اول، بخش پایانی/ خشایار دیهیمی

1392/9/17 ۰۹:۵۱

تنظیم و گردآوری: احسان آقایی غایت فلسفه ی سیاسی فلسفه­‌ی سیاسی یک ساحل یا غایت دارد، ما با کشتی فلسفه­‌ی سیاسی به کجا می خواهیم برسیم. فلسفه­‌های سیاسی را با هم ارزیابی می­‌کنیم که آیا ما را به ساحل نزدیک کرده یا دور؟ انسان ها متنوعند.

 

تنظیم و گردآوری: احسان آقایی

 

 

غایت فلسفه ی سیاسی

فلسفه­‌ی سیاسی یک ساحل یا غایت دارد، ما با کشتی فلسفه­‌ی سیاسی به کجا می خواهیم برسیم. فلسفه­‌های سیاسی را با هم ارزیابی می­‌کنیم که آیا ما را به ساحل نزدیک کرده یا دور؟ انسان ها متنوعند. به عنوان یک  Fact  انسانها با هم فرق دارند. 1- هر انسانی منحصر به فرد است. 2. انسان ها ناگزیر هستند زندگی مدنی و  جمعی داشته باشند و باید کنار هم باشند. اما با توجه به فاکت 1 که انسان ها متفاوتند + فاکت 2 که ناگزیرند کنار هم زندگی کنند، فاکت 3 به وجود می­‌آید که باید بتوانند در کمال صلح کنار هم باشند. 1. آدم‌­ها متنوع و متکثرند. 2. باید کنار هم باشند. 3.به دلیل تنوع و تکثر دارای تضاد منافع هستند. فلسفه‌­ی سیاسی می­‌خواهد ما را راهنمایی کند که با وجود تنوع‌­ها چگونه در کمال صلح زندگی کنیم و به کمال خود برسیم.

               

ادوار چهارگانه ی فلسفه ی سیاسی

کل تاریخ فلسفه‌­ی سیاسی را به 4 دوره تقسیم می کنیم:

1. دوره باستان (از سقراط و افلاتون شروع می‌­شود تا پایان امپراتوری روم و شروع قرون وسطا، ختم می­‌شود)؛ نزد افلاتون، ارسطو تا رواقیان و اپکیوریان، مسئله‌­ی عمده این است که انواع حکومت­‌های ممکن چیست؟ انواع چهارگانه:

 1.1.یک نفره (استبدادی) تیرانی / حکومت یک نفر برهمه / فرمانفرما و بقیه رعیت؛

2.1.آریستوکراسی (اشراف / نجیب­زادگان) گروهی بر نقیه حکومت می­‌کنند؛

3.1.الیگاوشی (قدرتمندان و ثروتمندان)

4.1.دموکراسی (حکومت به دست مردم)

 

2. قرون وسطی (از رواج مسیحیت و ورود دین به عرصه­ی سیاست آغاز می­‌شود و به دوره­ی رنسانس ختم می­‌شود)؛. در این دوره، وقتی دین­ وارد حکومت شد، حکومت دو مدعی جدی پیدا کرد:

یک - روحانیان که معتقد بودند از جانب خدا حقی برای ادای جامعه دارند.

دو-  پادشاهان که مدعی بودند، اگر روحانیان قدرتی دارند، این قدرت دنیایی نیست، مال جهانی دیگر است.

1.2.در این دوره جنبشی به وجود آمد به نام پروتستانیسم که جنگ مدعیان (قدرت زمینی و قدرت آسمانی)  بود. از دل این دو فرقه­ای سر برآورد و گفت: رابطه انسان و خدا، فردی است. "مارتین لوتر" بانی پروتستانیسم بود و تفکیک میان نهاد دین و دولت انجام شد.

2.2.بزرگترین اتفاق دیگر سکولاریسم بود که جدایی دین و دولت بود. در دوره­‌های افلاتون و ارسطو این نهاد دین بروز جدی نداشت، بلکه بعد از مسیحیت بود.

 

3. رنسانس (از بازگشت به ارزش­های باستانی آغاز می­‌شود و با ظهور دولت ـ شهرها در ایتالیا و تا اوایل قرن بیستم و ظهور مارکس و میل ختم می­‌شود.)؛ ماکیاولی بانی فلسفه سیاسی دوران مدرن بود. سؤال های این دوره از این قببیل بود: قانونی که متضمن حفظ نظم باشد، متولی آن کیست؟ آیا قوانین وضعی و طبیعی در تضادند؟ آیا قانونی که وضع می­‌شود، محترم است؟ در چه شرایطی مردم می توانند بر حکام خود بشورند، آنها را عوض کنند؟ آیا اساساً مردم چنین حق دارند، می توانند یا خیر؟ بنابراین دو مفهوم حق و تکلیف سر برآورد. در این دوران انقلاب­ها رخ دادند.

1.3.اولین انقلاب در انگلستان رخ داد. بر مبنای فرمان منشور کبیر(ماگنا کارتا در 1215) انقلاب سال 1648  2.3  وقوع انقلاب آمریکا:

3.3.انقلاب فرانسه

انقلاب­های 1848 که مسلسل­‌وار، پشت سر هم هستند.

شروع جنگ جهانی اول (1914) پایان دوره­‌ی مدرن است و می رسیم به دوره ی معاصر.

 

4. دوره تاریخ فلسفه­‌ی سیاسی معاصر که همچنان در این دوره به سر می­‌بریم

جنگ جهانی اول ما را به دوره­‌ی معاصر می­‌رساند. پدید آمدن دو ابرقدرت در حوزه­‌ی اقتصاد، شکل­‌گیری تراست­ها و کارتل­ها و شرکت­های چند ملیتی بود (سرمایه­‌داری امپریالیستی).

نقطه­‌ی اوج جنگ جهانی اول منجر به انقلاب روسیه شد. به دلیل درگیر شدن روسیه در جنگ جهانی اول، بلشویک­ها و قائلان به مارکسیسم ـ لنینیسم، ظهور کردند. در فاصله­‌ی جنگ جهانی اول دیری نپائید که جنگ جهانی دوم رخ داد. اندیشه­‌ی حاکم بر آن منجر به جنگ جهانی دوم شد. می گویند ددمنشانه ترین قرن، قرن بیستم با تلفات صدها میلیونی بوده است. بعد پایان جنگ جهانی دوم، دوره ی شکل­‌گیری کنوانسیون­های بین­المللی است. در کنوانسیون ژنو برای رعایت حقوق کشورهای در حال جنگ، اعلامیه­‌ی جهانی حقوق بشر منتشر شد. در همین دوره در داخل کشورها شاهد وقایع مهم هستیم. فراگیر شدن حق رأی. این حق به عنوان حقی همگانی، در غرب سابقه­‌ی 50-60 ساله بیشتر ندارد. حق رأی همگانی یکی از خصوصیت فلسفه­‌ی سیاسی معاصر است. تا دوره­ی فروپاشی شوروی در سال 1991 و انقلاب­های نرم یا مخلی، اروپای شرقی که منجر به فروپاشی کمونیسم شد، مهمترین عامل تعیین کننده جنگ سرد بود. بعد از آن می­‌رسیم به دورانی که چندین اندیشه مطرح می­‌شود. 1. جهانی شدن که نتیجه­‌ی تک قطبی شدن ظاهری جهانی است. 2. به رسمیت شناختن پلورالیسم (تکثر فرهنگی Multi Culturalism)) 3. از بین رفتن تبعیض

مکتب­‌هایی که پدید آمده­‌اند و بیشترین بحث را باید به آنها اختصاص دهیم، این مکاتب هستند. همه­‌ی این‌ها را با کلمات جمع بکار ببرید.

لیبرالیسم­‌ها – حداقل 7 نوع لیبرالیسم داریم.

سوسالیسم‌­ها – حداقل 4 نوع سوسالیسم­ داریم.

فمنیسم­‌ها – حداقل 6 نوع فمنیسم­ داریم.

کامیونیتاریسم­‌ها – حداقل 3 نوع کامیونیتاریسم­ داریم.

محیط زیستی­‌ها – حداقل 3 نوع سبز داریم.

بهترین راه دنبال کردن فلسفه­‌ی سیاسی

چون روش­های مختلفی وجود دارد، متدی است که اسکینر به آن توجه داشته است. کتابی که اسکینر با روش جدید در Foundation of Political Thoughts به آن پرداخته است. اسکینر گفت: اینکه بگویم مارکس یا افلاطون یا هگل چه گفته، درک ما را به اشتباه می­‌اندازد. این تفکرات انتزاعی نیستند، بلکه وابسته به شرایط زمانی و مکانی­‌اند. همه‌­ی مسایل حتی وقایع طبیعی دست به دست هم می­‌دهد و موجب می­‌شود فیلسوف آنها را عرضه کند. این شیوه که کوینتن اسکینر در پیش گرفت Political Philosophy of study in Political Philosophy of Context مطالعه­‌ی فلسفه­‌ی سیاسی در بسترش. نمی توانید فلسفه­‌ی سیاسی ماکیاولی را بخوانید، مگر اینکه شرایط زمانه را بدانید. مثلاً می­‌گفتند آگوسیتن، هابز، ماکیاولی در کتاب‌هایشان چه گفته­‌اند بی آنکه شرایط را بگویند. این دیدگاه پیروانی پیدا کرد و مشهور است به مکتب کمبریج. هر دوره را با کوچکترین وقایع سیاسی، اقتصادی و فرهنگی­‌اش توضیح می­‌دهیم تا دانش و درک درستی از آن فیلسوف به دست دهد. Political Philosophy in Content (متن باید بسیار ریز و جزئی باشد) آنجا خواهیم دید فیلسوفان اخلاق، جامعه­‌شناسان به فلسفه­‌ی سیاسی ربط پیدا می­‌کنند. می­‌بینید جامعه‌­شناسی مانند ماکس وبر بیشتر از یک فیلسوف تأثیر دارد. مثلاً: وبر که دوره­‌ی معاصر را دوره­ی افسون­‌زدایی از جهان می­‌نامد. او می­‌گوید ما، در جهان اساطیر و افسانه‌­ا‌ی زندگی می­‌کردیم.

 

منابعی برای مطالعه

برای اینکه بتوانید مطالعه­‌تان را ادامه دهید. مهم ترین فیلسوفان سیاسی در طول تاریخ را و مهم ترین آثارشان را هم نام می‌­برم. (این فهرست صرفاً برای اطلاع از آن هاست که البته جزئی­ تر هم هستند.)

الف) دوران باستان

     فیلسوف                                  کتاب­ها                            ترجمه­ های قابل اعتماد

     1. افلاتون:                               جمهوری                          دکتر محمدحسن لطفی

                                                قوانین                             مجموعه­ ی آثار- انتشارات خوارزمی

                                               سیاستمدار / مرد سیاسی

     2. ارسطو:                                سیاست                           حمید عنایت- سازمان کتاب های

                                                                                                          جیبی- علمی و فرهنگی

                                                اخلاق نیکو ماخوسی            دکتر محمدحسن لطفی- خوارزمی

ب) دوره­ی قرون وسطی

فیلسوف                           کتاب­ها                    ترجمه­‌های قابل اعتماد

 

     1. قدیس اگوستینوس:                 شهر خدا                          ترجمه نشده

     2. قدیس توماس آکویناس:            سوماتریپتا                        ترجمه نشده

     3. گروتیوس / پوفندروف:                                                

ج) دوره­ی مدرن

      فیلسوف                                      کتاب­ها                       ترجمه­‌های قابل اعتماد     

     1- نیکولو ماکیاولی:                           شهریار                      داریوش آشوری- پرواز- آگه

                                                        گفتارها               دکتر محمدحسن لطفی- خوارزمی

     2.تاس هابز                              لویاتان                             دکتر حسین بشیریه-نشر نی

     3.جان لاک                              دو رساله درباره­ی حکومت      ترجمه قابل اعتماد نیست

     4.ژان ژاک روسو                        قرارداد اجتماعی                 دکتر مرتضی کلانتریان- آگه

                                                رساله درباه­‌ی ریشه­‌ی نابرابری     ترجمه نشده

                                               رساله درباره­‌ی ریشه حکومت        ترجمه نشده

                                                امیل                               ترجمه قابل اعتماد نیست.

     5.منتسکیو                               روح القوانین مهتدی- امیرکبیر- ترجمه قابل اعتماد نیست.

    6. فیلسوفان بانی قانون اساسی آمریکا

     نام­های فدرالیست­                       نام­های فدرالیت­ها                ترجمه نشده است.

        الکساندر، همیلتون، جان جی، جیمز مدیسون

     7.تامس پین                             حقوق بشر                        اسداله مبشری- علمی و فرهنگی (نسبتاً قابل قبول

     8.امانوئل سی­یز                          طبقه مرسوم چیست                                     ترجمه نشده

     9.ادموند برک، تأملات در باب انقلاب در فرانسه     (علیه انقلاب فرانسه نوشته­اند)               ترجمه نشده

     10. ایمانوئل کانت                   روشنگری چیست؟      ترجمه متوسط- سیروس آرین پور-آگه

                                                در باب صلح جهانی            

                                                    نقد عقل عملی                      ترجمه غیرقابل اعتماد

     11. هگل                                 فلسفه­ی حق                     ترجمه غیرقابل اعتماد

     12. آلکسی دوتوکویل تحلیل دموکراسی در آمریکا (جلد اول)  رحمت اله مقدم مراغه­ای-علمی و فرهنگی

توکویل بسیار ژرف اندیش است. او این کتاب را در سال 1830 نوشته‌­اند. در 1830 بزرگترین قدرت­‌ها در انگلستان بود، می­‌گوید در قرن بیستم فقط دو کشور سرنوشت­ جهان را تعیین می­‌کنند. آمریکا و روسیه. او نماینده مجلس بود و  حمله ناپلئون را پیش­بینی کرد.

     13. مارکس و انگلس                   مانیفست کمونیست              ترجمه­‌ها معمولاً خوبند

                                                سرمایه مارکس                   حسن مرتضوی

                                                هجدهم بروئر                     پرهام- آگه

                                                ایدئولوژی آلمانی                 ترجمه خوبی ندارد

     14.جان استوارت میل                  درباره­ی آزادی                    ترجمه­‌ها خوبند

                                                                                    دکتر صناعی

                                                                                    دکتر شیخ­الاسلامی

د) دوره­ی معاصر:

فیلسوف                                                       کتاب­ها                          ترجمه­‌های قابل اعتماد

     1. تاس هیل گرین            درس گفتارهایی درباره­ی اصول تکلیف سیاسی                    ترجمه نشده

                                                (بنیانگذار نوع خاص از لیبرالیسم)                 

     2. ژرژ سورل                             تأملاتی در باب خشونت                              ترجمه نشده

     3. رزا لوکزامبورگ (در طیف مارکسیت­ها)  درباره­ی سانترالیسم دموکراتیک               مترجم بی نام

     4. آنتونیوگراشی                         یادداشت­های زندان                                ترجمه نشده

     5.کارل اشمیت                          در باب مفهوم امر سیاسی                         ترجمه نشده

     (بزرگترین نظریه پرداز نازیسم و فاشیسم)

     6. مایکل اکُشات                         آقای فولادوند در خرد در سیاست، بخشی از آن را ترجمه کرده-طرح نو

     7. آیزایا برلین                           چهار مقاله درباره­ی آزادی                      دکتر موحد-خوارزمی

     8. هانا آرنت                             وضع بشری                                     ترجمه شده- ققنوس  

                                                انقلاب                                          دکتر فولادوند- خوارزمی

                                                خشونت                                         دکتر فولادوند-خوارزمی

                                                توتالیتاریسم                                 ثلاثی-

     9. هایک                                 قانون آزادی                       غنی­نژاد-طرح نو

     10. هربرت هارت                       مفهوم قانون                      راسخ- نشرنی - نسبتاً قابل قبول

     11. جان راولز                           نظریه­ای در باب عدالت          ترجمه غیر قابل اعتماد

                                                لیبرالیسم سیاسی                ترجمه نشده

     12. رابرت نوزیک                       آنارشی، دولت و یوتوپیا          ترجمه نشده

     13. رونالد دورکین                      جدی گرفتن حقوق              ترجمه نشده

 

14. سه فیلسوف کامیونیتارین داریم     

     1.14. چارلز تیلر                        Sources of the self

                                                ما چه گونه ما شدیم              ترجمه نشده

                                                تکثر فرهنگی                     ترجمه نشده

     2.14. مک اینتایر                       به دنبال فضیلت                  ترجمه نشده

     3.14. مایکل ساندل                     لیبرالسیم و حدود عدالت       ترجمه نشده

     14-4- مایکل والزر                     حوزه­های عدالت                 ترجمه شده صالح نجفی،ثالث

کتاب هایی برای معرفی  (شرحی بر فلسفه­‌ی سیاسی)

1. تاریخ فلسفه‌­ی سیاسی از دوران باستانی تا پایان دوران مدرن

از افلاطون تا مارکس در چهار جلد، جرج کلاسکو

جلد 1- دوران باستان جلد؛ 2- قرون وسطی؛ جلد 3- ماکیاولی تا منتسکیو؛ جلد 4- از روسو تا مارکس- ترجمه دیهیمی- نشر نی

2. فیلسوفان سیاسی قرن بیستم، مایکل لسناف / دیهیمی- نشر کوچک- نشر ماهی

3. فلسفه­‌ی سیاسی / همپتن / دیهمی؛ از قدیم شروع می‌­کند تا بحث­‌های امروزی می­‌رسد، طرح نو

4. فلسفه­‌ی سیاسی میل / برلین و هایک / آرنت / دیهیمی، طرح نو.

5. قرائت­های امروزین: تفسیرهای جدید بر فیلسوفان سیاسی مدرن / دیهیمی، نشر نی

این اثر  از ماکیاولی، روسو؛ قرائت های مختلف (از ماکیاولی تا مارکس)را نشان می­دهد. باید توجه داشت که هر تفسیری فقط به همان تفسیر ختم نمی­‌شود.