1394/6/28 ۰۹:۳۳
سامان ایزدی: تردیدی نیست که در رمزگشایی و خواندن کتیبه‌های ایران کهن دانشمندان زیادی خون دل خورده‌اند و عمر خود را بر سر این کار نهاده‌اند. این تلاش‌ها ما را در شناخت و آگاهی‌مان از گذشته تاریخی و فرهنگی ایران زمین یاری و کمک بزرگی رساند. در عین حال از یاد نبریم نخستین پیشتازان رمزگشایی، نه دانشمندان سرشناس و نه استادان دانشگاه‌های معتبر اروپایی که علاقه‌مندان گمنامی بودند که شور و هیجان دانستن، آنها را در رسیدن به هدفشان کامیاب ساخت.
لذت پژوهش در بزرگترین سنگ‌نبشته هخامنشی
سامان ایزدی: تردیدی نیست که در رمزگشایی و خواندن کتیبه‌های ایران کهن دانشمندان زیادی خون دل خورده‌اند و عمر خود را بر سر این کار نهاده‌اند. این تلاش‌ها ما را در شناخت و آگاهی‌مان از گذشته تاریخی و فرهنگی ایران زمین یاری و کمک بزرگی رساند. در عین حال از یاد نبریم نخستین پیشتازان رمزگشایی، نه دانشمندان سرشناس و نه استادان دانشگاه‌های معتبر اروپایی که علاقه‌مندان گمنامی بودند که شور و هیجان دانستن، آنها را در رسیدن به هدفشان کامیاب ساخت. سر هنری رنخستینسون یک نظامی انگلیسی بود که تحصیلات مرتبط دانشگاهی و آکادمیک در زبانشناسی و متون و زبان‌های کهن نداشت اما اشتیاق به آگاهی از نوشته کتیبه بیستون او را در رمزگشایی خطوطی موفق کرد که سالیان سال دانشمندان اروپایی را سرگردان و نا امید ساخته بود. امروزه هم افرادی هستند که صرفاً به واسطه علاقه شخصی رو به پژوهش‌های فردی آورده و چه بسا با پیگیری و پشتکار به نتایج مهم و ارزنده‌ای نیز می‌رسند. «صابر امیری پریان» پژوهشگر مستقلی است که از سال‌ها قبل علاقه‌مند به بررسی متون باستانی و خطوط میخی بوده است. در سال 1389 به سعی و کوشش خود مطالعه زبان عیلامی را با بررسی نسخه عیلامی کتیبه بیستون آغاز کرد و از 2 سال پیش ایده انجام پژوهش و بازخوانی نسخه عیلامی این کتیبه را به شکل جدی در پیش گرفت. او به تازگی موفق شده است بخشی از نتایج تلاش‌های خود را در شماره نخست فصلنامه بین‌المللی مطالعات ایرانی «دبیر» وابسته به دانشگاه کالیفرنیا به چاپ برساند. این موضوع انگیزه‌ای شد تا دقایقی با او به گفت‌و‌گو بنشینیم و از زبان خود او با جزئیات تلاش‌هایش بیشتر آشنا شویم. ناگفته نماند این پرونده که به همین بهانه و اهمیت آن گرد آمده ، به سعی علی رنگچیان فراهم آمده است.
*****
چه انگیزه‌ای باعث شد زبان عیلامی را بیاموزید و چرا نسخه عیلامی کتیبه بیستون برای شما اهمیت داشت؟
از سال‌ها پیش واژه‌هایی مانند اسناد بارو و خزانه‌داری تخت جمشید به گوش من آشنا بود. درباره مطالب این اسناد و آگاهی‌های بسیار ارزشمندی که در آنها نهفته است به مرور مطالبی خواندم و با گذر زمان متوجه شدم که زبان بیشتر این اسناد عیلامی است. عیلامی زبان مهم اداری و دیوانی هخامنشیان در جنوب ایران بوده و زبان عیلامیان باستان بود که نقشی مهم در تاریخ و مراودات شرق باستان و همچنین ایران هخامنشی بازی کرد. می‌دانیم سنگنوشته بیستون سه زبانه است و زبان نسخه دوم آن عیلامی است. با توجه به اینکه زادگاه من شهر کرمانشاه است، از کودکی چندین بار سنگنوشته را دیده بودم و آرزو داشتم روزی با آن به طور جدی سروکار پیدا کنم. در حقیقت فراگیری زبان عیلامی را با نسخه میخی عیلامی همین سنگنوشته و با گزارش سال 1907 موزه بریتانیا آغاز کردم. نسخه عیلامی سنگنوشته بیستون در حال حاضر بلندترین متن یافت شده عیلامی است. از آنجا که خانواده زبانی عیلامی هنوز شناخته شده نیست و شواهد نشان می‌دهد این زبان اکنون منقرض شده نمی‌توان متن‌های آن را به روال معمول بررسی‌های خویشاوندی زبان‌هایی مانند ایران کهن یا سامی تحلیل کرد. راه ممکن در چنین شرایطی بررسی دقیق متن‌های یافت شده، تحلیل واژه‌ها و عبارات و مقایسه و انطباق با متن‌های متناظر به زبان‌های دیگر است. در این راه هرچه متن بزرگتر باشد امکان دربرداشتن صورت‌های گوناگون دستوری و تجزیه و تحلیل در آن بیشتر است. نسخه عیلامی سنگنوشته بیستون که نسبت به نسخه‌های فارسی باستان و اَکدی کمتر کار شده دارای چنین ویژگی است. بهتر است بگویم این نسخه خزانه‌ای بزرگ از واژگان و صورت‌های عیلامی در اختیار ما قرار می‌دهد که برای بررسی متن‌های دیگر عیلامی هم بسیار ارزشمند است.
در این راه چه موانع و مشکلاتی بر سر راه شما بود؟
موانع بسیار بود من باید به بیستون سفر می‌کردم و از نزدیک از متن‌ها عکسبرداری می‌شد. اینکه چه دوربینی برای عکسبرداری دقیق از متن‌ها کارآمد است و اینکه چگونه در شرایط سخت و در ارتفاع بلند بتوان حتی‌الامکان از رو به رو عکسبرداری کرد برای من خیلی مهم بود. گاهی عکس‌ها یا تاریک بودند یا بسیار روشن و باز ناچار می‌شدم برای عکسبرداری از یک یا چند نقطه به بیستون بروم. در اینجا باید از کارکنان نجیب و زحمتکش پایگاه میراث جهانی بیستون بویژه ریاست محترم پایگاه و کارشناسان آن کمال سپاسگزاری را داشته باشم. مسأله دوم اندازه‌گیری ابعاد مختلف متن‌های میخی است که در آن ارتفاع دشوار بود. بویژه این کار در بخش بالای ستون یکم نسخه عیلامی فوق‌العاده سخت بود.
اساساً مطالعه روی این نوشته‌ها چه فوایدی دارد؟
هدف از انجام این مطالعات تهیه دستنویسی است که تصویری جامع از متن را نمایش داده و علاوه بر آن حتی‌الامکان خوانش‌های تجدیدنظر شده را نیز ارائه دهد. من عکس‌ها را تحلیل و با نرم‌افزار بر اساس اندازه‌های گرفته شده درجه‌بندی کردم. از این راه هر علامت میخی تحلیل و همچنین علائم میخی در بخش‌های فرسوده شده مطالعه شد. این درجه‌بندی بسیار مهم بود و موجب شد آثار و نشانه‌های علائم در بخش‌های آسیب دیده در عکس‌ها بهتر بررسی شوند. در گام بعد کوشش شد تا شکل نویسه‌ها با درنظر گرفتن نتایج به دست آمده در بخش‌های ناخوانا بازسازی شوند. این علائم علاوه بر تحلیل شکلی از نظر دستوری و زبانشناسی هم مطالعه و با نسخه‌های متناظر هم مقایسه شده‌اند. تلاش من این بوده که بازسازی‌ها در خوانش‌های پیشین را مرورکنم و در صورت لزوم پیشنهادهای جدیدی که بر اساس شواهد یافت شده بر سنگ و همچنین زبان عیلامی باشد، ارائه شود. در این راه همه علائم میخی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و گزارش هر علامت و وضعیت آن نیز بر سنگ ثبت شده است. سرانجام در دستنویس در دست تهیه تلاش شده که تصویر واقعی متن میخی نسخه عیلامی سنگنوشته بیستون با مقیاس یک چهارم و با درنظر قرار دادن خرابی‌ها و فرسایش‌هایی که بر سنگ دیده می‌شود نمایش داده شود.
پژوهش شما تا امروز چه دستاوردهایی داشته است؟
تاکنون پیشنهاد اصلاح برای چند واژه که پژوهشگران بازسازی‌هایی را برای آنها انجام داده یا خوانده نشده بودند ارائه شده است. این نکته را عرض کنم که پژوهشگران در دوران پیشین کارها و مطالعات فوق‌العاده ارزشمندی را روی این متن میخی انجام داده که من باید مراتب سپاس عمیق خود را به همه آنها ابراز کنم. علاوه بر آن تهیه همان دستنویس جامع بسیار مهم است. در این راه علاوه بر بازخوانی بخش‌هایی از ستون یکم توانسته‌ام به ارائه فرضیه‌هایی درباره طرز نگارش متن میخی بر سنگ، چگونگی حکاکی علائم میخی، تغییرات در دبیران و سنگ‌تراشان و تغییرات شکلی و نگارشی در علائم میخی دست یابم.
به نظر شما چنین پژوهش‌هایی چه تأثیری برای کشور ما دارد؟
من همیشه خود را یک شاگرد می‌دانم. در کشور ما استعدادهای فراوان و نهفته‌ای برای انجام تحقیقات جامع تر وجود دارد. من آرزو دارم که علاقه‌مندان و دوستداران زبان‌های باستانی بتوانند با پشتکار پژوهش‌های خود را جهت داده و استعدادهای خود را به منصه ظهور برسانند. سنگنوشته بیستون تاریخی عظیم در دل خود داشته و سندی بسیار ارزشمند از دوران باستان است. آرزوی من این است که علاقه‌مندان و پژوهشگران هر چه بیشترآثار ارزشمند خود را به زبان فارسی نوشته و در اختیار دیگر علاقه‌مندان قرار دهند تا انگیزه‌ای برای تحقیق جوانان مشتاق باشد و زوایای مهم این آثار باستانی بیشتر شناخته شود.
علاوه بر پژوهشگران زبان عیلامی و خطوط میخی و آشور‌شناسی وظیفه خود می‌دانم از دوستان عزیزم که مرا در این راه دلگرمی دادند یا در سفرها به بیستون مرا همراهی کردند، از استادان برجسته بویژه دکتر عبدالمجید ارفعی که راهنمایی‌های ارزنده‌ای را برای این پژوهش به بنده فرمودند سپاسگزاری کنم.
روزنامه ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید