مال، جلوگاه مشارکت میراث‌داران تمدن کوچ‌رو

1394/6/23 ۱۰:۵۶

آنچه در فرهنگ ایران از زندگی عشایر می‌دانیم، بر آزادگی، سادگی، همدلی و همیاری مبتنی است؛ اصول و ارزش‌هایی که پایداری زندگی جمعی آنها را در روزهای سخت و تلخ رقم زده است. ریشه‌یابی این مفاهیم نزد عشایر، هر پژوهشگر را به واکاوی ساختار اجتماعی و اقتصادی زندگی عشایری می‌کشاند. یکی از صورت‌های مهم تعاونی که پایندگی زندگی عشایر کوچنده و نیمه‌کوچنده را ضمانت می‌کند، با عنوان «مال» شناخته می‌شود. مال، دو یا چند خانوار عشایری را دربرمی‌گیرد که در کنار هم چادر می‌زنند.

 عشایر چگونه در یک تعاونی، نیازهای یکدیگر را می‌پوشانند

آنچه در فرهنگ ایران از زندگی عشایر می‌دانیم، بر آزادگی، سادگی، همدلی و همیاری مبتنی است؛ اصول و ارزش‌هایی که پایداری زندگی جمعی آنها را در روزهای سخت و تلخ رقم زده است. ریشه‌یابی این مفاهیم نزد عشایر، هر پژوهشگر را به واکاوی ساختار اجتماعی و اقتصادی زندگی عشایری می‌کشاند. یکی از صورت‌های مهم تعاونی که پایندگی زندگی عشایر کوچنده و نیمه‌کوچنده را ضمانت می‌کند، با عنوان «مال» شناخته می‌شود.  مال، دو یا چند خانوار عشایری را دربرمی‌گیرد که در کنار هم چادر می‌زنند. مال پس از خانوار کوچکترین واحد اجتماعی و اقتصادی است که برای بهره‌گیری بیشتر از دام‌ها به‌گونه جمعی شکل می‌گیرد. این واحد اجتماعی درواقع با رابطه‌ای اقتصادی یک واحد تولیدی را شکل می‌دهد که پایه‌اش براساس مشارکت در کار نگهداری دام‌ها و تولیدات دامی است. همه افراد یک مال، دام‌های خود را در یک گله گرد می‌آورند. آنها از مراتعی مشترک برای دام‌های خود بهره می‌گیرند و حتی چوپانی مشترک نیز دارند. افراد یک مال در کار شیردوشی نیز مشارکت می‌کنند و به صورت مشترک نیز تولیدات دامی خود را به دست می‌آوردند.  علی نوذرپور در کتاب «مقدمه‌ای بر فرهنگ عشایر ایران»، مال را از نظر اجتماعی اینگونه توصیف می‌کند، «نحوه‌ استقرار غالب آنها در قرارگاه‌های خود به گونه‌ای است که در عمل زمینه‌ همکاری و همبستگی را تقویت می‌کند. استقرار دایره‌وار خانوار هم فضای مشترکی برای نگهداری دام‌ها به‌وجود می‌آورد و هم دایره‌ای کامل از دیده‌بانان هوشیار تشکیل می‌دهد که اطراف احشام و اموال را شبانه‌روز مراقبت نماید». چشم‌انداز کامل هر چادر در این چیدمان درنظر گرفته می‌شود. این عادت از دوره‌هایی که سرقت و تجاوز زیاد بوده، بر جای مانده است. این تعاونی در شرایط سخت با روابط مطلوب اقتصادی و تعاملات ویژه به پایداری و بقای عشایر کمکی فراوان می‌کند. این پدیده، چنان زندگی عشایر را رقم‌زده که هرکس از هرچه دیگران دارد، در این چارچوب برخوردار است. بر همین اساس، هیچ‌گاه زمانی فرا نمی‌رسد که چادری از عشایر، نان، قند و چای داشته باشند اما چادری دیگر از اینها بی‌بهره باشند. قرض‌دادن در این تعاونی یکی از اصول مهم است که در شبکه خویشاوندی و روابط ساده و کم‌توقع، به زندگی مردم کمک می‌کند. همیاری و تعاونی مال‌ها همراه با گذر زمان و بهره‌گیری از راهکارهای تازه برای رفع نیازها، دگرگونی‌هایی را نیز به خود دیده است. عشایر به‌طور مثال اگر در گذشته، خود مالک وسیله‌ای برای جابه‌جایی نبوده‌اند، مال‌ها امروزه به چنین وسایلی مجهز شده‌اند. آنها بیشتر از خودرو بهره می‌گیرند. یک خانواده در هر مال دارای نیسانی است که صبح به سوی شهر حرکت می‌کند تا افراد کارهای خود را در شهر به انجام رسانند. عشایر بدین‌سان با پایبندی به سنت‌های ارزشمند خود، زنجیره پیوندهایشان را در هر شرایطی محکم نگه می‌دارند و همه‌شان از مزایای چنین شیوه زیست بهره‌مند می‌شوند.

روزنامه شهروند