1394/6/22 ۱۰:۱۹
رضا سلیمان نوری: واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) و یارانش،باعث ایجاد آیین‌های گوناگونی در نقاط مختلف ایران اسلامی شده است. آیین‌هایی که همگی در یک نقطه مشترک هستند و آن تلاش برای زنده نگه‌داشتن نام و یاد سرور و سالار شهیدان است. مردم اردبیل که به لحاظ پیشینه تاریخی و مذهبی خود به دارالارشاد و دارالایمان شهرت یافته، هم برای بزرگداشت این امر آیین‌های خاص خود دارند که معروف‌ترین آنها مراسم «تشت گذاری» است.
آیین عزاداری در میان آذری‌ها
تشت؛ نماد مشک سقای کربلا
رسم «تشت گذاری» یا «تشت گردانی» هر چند اکنون در بسیاری از نقاط آذری زبان و حتی برخی نقاط مازندران و ورامین برگزار می‌شود اما از جمله مراسمی است که برای نخستین بار در شهر اردبیل اجرا شده است.در این آیین، «تشت» نماد مشک سقای کربلا و آب، نماد رود فرات است که به روی حسین(ع) و یارانش بسته شد.
زمان برگزاری مراسم
مراسم تشت گذاری در اردبیل طی سه روز آخر ذی‌الحجه اجرا می‌شود. درباره فلسفه زمان برگزاری مراسم تشت‌گذاری چنین می‌گویند که روز 27 ذی‌الحجه همان روزی است که «حر بن ریاحی» با دو هزار نفر از سپاهیان خویش راه را بر امام حسین(ع) بست و به امام گفت که باید با یزید بیعت کند و امام امتناع کرد.پس از این ماجرا ابا عبدا... الحسین(ع) وقتی خستگی و تشنگی را در چهره سپاهیان حرم مشاهده کرد، دستور دادند که آنها را سیراب کنند. حتی دستور دادند به چهارپایان سپاه حر نیز آب دهند. بر این اساس آب مشک‌های موجود کاروان امام حسین(ع) در تعدادی تشت ریخته شد تا لشکر حر و اسب های آنها سیراب شوند. بر پایه همین اعتقاد نیز هست که مردم مذهبی اردبیل از دهه سوم ماه ذی‌الحجه مجالس و مراسم مربوط به شادمانی از قبیل برپایی جشن‌های عروسی و نظایر آن را
تعطیل می‌کنند.
تقسیم بندی محلات اردبیل
البته این مراسم صرف نظر از زمان خاص دارای آداب ویژه‌ای نیز هست. براساس یک رسم قدیمی، شهر اردبیل برای اجرای این مراسم به 6 محله بزرگ تقسیم می‌شود و هر یک از محلات کوچک نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی، تابع یکی از این محلات شش گانه می‌شوند.روز اول در محلات طوی و اوغی میان، روز دوم در محلات اوچ‌دکان و سرچشمه و در آخرین روز از ماه ذی‌الحجه تشت‌گذاری در دو محله پیرعبدالملک و عالی قاپو برگزار می‌شود. نخستین تشت‌گذاری رسمی پس از نماز مغرب 27 ذی‌الحجه در مسجد جامع شهر صورت می‌گیرد و طی روزهای باقی مانده تا آغاز ماه محرم، بقیه محله‌ها هم این مراسم را برگزار می‌کنند اما مدیریت کلی این مراسم را محله طوی بر عهده دارد. در روزهای حدفاصل عیدغدیر تا زمان آغاز مراسم تشت گذاری، زنان محله طوی مسجد جامع را نظافت کرده، تشت‌ها را شسته و در گوشه‌ای از مسجد برای برگزاری مراسم آماده قرار می‌دهند.طی این سه روز تقریبا در 200مسجد اردبیل این مراسم برگزار می‌شود.
نحوه اجرای مراسم
عزاداران هر محله در روز تشت گذاری مسجد‌جامع، تشت خود را به دوش نماینده محل می‌گذارند و از میان جمعیت عبور می‌دهند تا روی سکویی که برای تشت‌ها ساخته شده قرار دهند. بعد از قرار گرفتن آخرین تشت روی سکو عزاداران کوزه‌های آب را بر دوش می‌گیرند و به درون مسجد می‌برند تا آب آنها را درون تشت‌ها خالی کنند.این آب، در طول روز برای سیراب کردن عزاداران مورد استفاده قرار می گیرد و اردبیلی‌ها معتقدند آب تشت خاصیت شفابخشی دارد.باقیمانده آب هم به عنوان تبرک به خانه‌ها برده می شود و به بیماران داده می شود. البته با کم شدن آب باز هم آب تازه در تشت‌ها ریخته می‌شود که دیگر برای ریختن آب تازه شرایط خاصی وجود ندارد. نوحه خوانان در این مراسم اغلب درباره حالات حضرت ابوالفضل (ع) در کربلا مرثیه سرائی می‌کنند به نحوی که می‌توان این مراسم را آیین گرامیداشت جوانمردی‌ها و فداکاری‌های حضرت ابوالفضل (ع) که همواره از هیچ تلاشی برای رساندن آب به خیمه‌های امام حسین (ع) دریغ نکرد و در همین راه به شهادت رسید، لقب داد.
روشن کردن شمع و خواندن دعای مخصوص «فاتحه» هم از دیگر برنامه‌های سنت تشت‌گذاری اردبیل به حساب می‌آید.البته فقط در تشت‌گذاری مسجد جامع است که 6 تشت به نشان 6 محله گذاشته می‌شود و ریش سفیدان پنج محله اصلی دیگر نیز حضور می یابند. در تشت گذاری مساجد دیگر فقط عزاداران یک محله یا یک مسجد به نشان همدلی حضور می‌یابند و تعداد تشت‌ها هم ثابت نیست.
دیگر ویژگی های تشت گذاری
ناگفته نماندکه بر اساس متن کامل و قدیمی دعای تشت گذاری که به صورت تلفیقی با استفاده از سه زبان فارسی، ترکی و عربی نوشته شده، می‌توان حدس زد آیین تشت گذاری ریشه در عصر صفویه دارد.در دوره قاجاریه هم آیین تشت‌گذاری در مسجد جامع اردبیل برگزار می‌شده است. البته در آن زمان برای ریختن آب به درون تشت‌های مسی از مشک استفاده می‌شده که امروزه جای خود را به کوزه‌های آب داده است.
دیگر نکته قابل توجه در مراسم تشت‌گذاری، ایجاد جایگاه ویژه برای تشت‌ها در مساجد اردبیل است. این امر یکی از ویژگی‌های معماری مساجد قدیمی اردبیل است که نمونه مشابهی در سایر نقاط کشور حتی مناطق آذری نشین ندارد. جایگاه مخصوص تشت در یکی از اضلاع دیوار مساجد به صورت «طاق نما» ایجاد می‌شد و در طول سال تشت‌ها روی این سکوها قرار داده می‌شدند.تشت‌های به کار رفته در این آیین، گرد و از جنس برنز یا مس هستند و قدیمی‌‌ترین آنها در حال حاضر متعلق به مسجد «بازار چاقوسازان» است که قدمت آن به عصر «شاه عباس اول» باز می‌‌گردد. در داخل و لبه این تشت، نقش و نگار گیاه و ماهی حک شده و در لبه آن نیز عبارت و تاریخ «وقف نمود به حضرت عباس ۱۰۳۸» نقش بسته است.
روزنامه قانون
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید