درخت کندیم، آهن کاشتیم/محمدتقی فاضل‌میبدی

1392/9/10 ۱۰:۰۰

آنچه در این چند سطر خواهم نوشت، یعنی منشا آلودگی هوا، در تخصص نگارنده این سطور نیست، اما دغدغه هر شهروندی است که چرا باید در این دامنه دماوند و در کنار کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده البرز، در هوای ناپاک نفس کشید و ندانست که بار این تقصیر به گردن کیست؟

ازین روزن گشوده به دود / به پرستو به گل به سبزه درود
(فریدون مشیری)
آنچه در این چند سطر خواهم نوشت، یعنی منشا آلودگی هوا، در تخصص نگارنده این سطور نیست، اما دغدغه هر شهروندی است که چرا باید در این دامنه دماوند و در کنار کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده البرز، در هوای ناپاک نفس کشید و ندانست که بار این تقصیر به گردن کیست؟
چندروز پیش با پروفسور فضل‌الله رضا، که از مفاخر فرهنگ ایران است، قراری داشتم، اطلاع یافتم به‌خاطر آلودگی هوای تهران در بیمارستان لاله تهران بستری شده است؛ البته بیمارستان‌های تهران و شاید خیلی از شهرهای ایران هرروز پذیرای هزاران بیماری هستند که مسمومیت هوا آنان را از پا انداخته یا برخی را به دیار باقی رهسپار کرده است و از آن بدتر چندمیلیون جوان محصل را، که امیدهای آینده کشورند، با تعطیلی مدارس از تحصیل بازداشته است. راستی تمام این تقصیرها را باید به گردن طبیعت پاک خداوند انداخت و اینکه چون بادی نمی‌وزد یا باران نمی‌بارد هوای پایتخت آلوده شده است؟ بر فرض که ناپاکی هوا از بلایای طبیعی باشد، که نیست، آیا نمی‌توان آن را مهار کرد؟ نمی‌خواهم و نمی‌توانم در این مورد تخصصی اظهارنظر کنم؛ اما برای دفاع از حقوق شهروندی نکات و تذکراتی را که به ذهن هرکسی می‌رسد، سودمند می‌دانم:
1- از ورودی‌های شلوغ و مهم شهر تهران، اتوبان قم به تهران است و این ورودی علاوه بر اینکه استان‌ها و شهرهای مهم کشور را به پایتخت متصل می‌سازد، هرکسی که از مرز هوایی وارد کشور می‌شود، نیز ناچار است از این مسیر وارد ‌ام‌القرای اسلام شود. در بدو ورود علاوه بر اینکه شهر را در هاله‌ای از دود و سیاهی، نمی‌تواند درست ببیند، باید بینی خود را محکم بگیرد تا تعفن زباله‌های شهرداری که اطراف این بلد کبیره دفن می‌شوند و یا می‌سوزند، او را نرنجاند و بلافاصله آدرس بیمارستان نگیرد.
2- یکی از مسوولان شهرداری تهران، روزی از تعداد پارک‌ها می‌گفت که شهرداران محترم مناطق احداث کرده‌اند، اما از تعداد درخت‌های تنومندی که در این سال‌ها بریده و جای آن آهن کاشته‌اند و پولی نصیب شهرداری و بیشتر به جیب انبوه‌سازان رفته است سخنی به میان نیاورد. در کمتر جای دنیا به مانند تهران از روی بی‌قوارگی و به قیمت قطع درختان، شهر توسعه یافته است. تعداد درخت‌هایی که در هر ماه بریده می‌شود و به‌جای ریشه آن سیمان و آهک و به‌جای شاخه‌های درخت، میلگرد و آهن و به‌جای صدای قناری و بلبل و پرواز پرستو و مرغ‌های قشنگ، صدای تخلیه آهن و اره برقی و رفت وآمد کامیون‌های دودزا به گوش می‌رسد، بر کسی پوشیده نیست. به‌قول مرحوم مشیری: من سال‌های سال / در حسرت شنیدن یک نغمه نشاط / در آرزوی دیدن یک شاخسار سبز/ یک چشمه/ یک درخت/ یک باغ پر شکوفه/ یک آسمان صاف / در دود و خاک و آجر و آهن دویده‌ام.
3- آیا کسی از اولیای امور در این سال‌ها سری به باغ‌های شهریار و رباط‌کریم و کردان و اطراف کرج زده تا ببیند چه بلایی بر سر باغ‌های بهشتی و درخت‌های آسمانخراش آمده است؟ طبیعتی که خداوند به این زیبایی در اختیار ما قرار داده و باید آن را مانند ناموس خود حفظ می‌کردیم، ناسپاسانه به جانش افتادیم تا آهن را به‌جای شاخه سبز درخت در خاک فرو بریم و به جای فرصت شغل در کشاورزی و دامداری در احداث کارخانجات کوشیدیم، آن‌هم در چندکیلومتری شهر که آدمیان نفس می‌کشند.
4- از طبیعت‌کشی گذشته سری به رفت‌وآمد ماشین‌ها در شهر بزنیم. غالب متخصصان اعلام کردند که بنزین‌های موجود استاندارد نیست، ذراتی که از این لنت ترمز‌های چینی برمی‌خیزد و در هوا معلق می‌شود، برای محیط‌زیست خطرناک است، غالب موتورهایی که این خودروها را به حرکت در‌می‌آورد از استاندارد لازم برخوردار نیستند، چرا دولتمردان به سخن کارشناسان گوش فرا ندادند، و همواره به‌دنبال مدیریت جهانی بودند؟ و آن اندازه که از دولت پاک گفتند از هوای پاک نگفتند و هیچ گامی در بهبود این بلای ناشی از سوءمدیریت‌ها برنداشتند؟
5- حفظ محیط‌زیست در جهان امروز از مسایل مهم و در راس امور است، قطع یک درخت به‌مثابه قتل انسان به شمار می‌رود. در ادبیات سیاسی و فرهنگی این کشور سخنی از محیط زیست در میان نیست، هم و غم خود را در جاهایی به کار می‌بریم که به حیات این مردم چندان ربطی ندارد، صداوسیما به آن اندازه که به برنامه‌های سیاسی و... اهمیت می‌دهد نیمی از آن به محیط‌زیست اهمیت نمی‌دهد. جاده‌های این کشور هرروز تعدادی از هم‌وطنان ما را به کام مرگ می‌سپارد. جاده‌های غیراستاندارد، هوای آلوده، ماشین‌های گرانقیمت اما مسموم‌کننده و از آن‌سو درآمدهای سرسام‌آور نفت و گاز که در این چند سال گذشته نصیب این کشور شد، چه کسی پاسخگوست؟ آیا آن اندازه که به فوتبال اهمیت می‌دهیم و از رفتن یا نرفتن توپ در دروازه، شاد و غمناک می‌شویم، درصدی از آن به محیط‌زیست اهمیت می‌دهیم؟ به آن اندازه که از گل‌خوردن در تیم‌ملی ناراحت می‌شویم، برای قطع درخت‌های جنگل در این کشور تاسف خوردیم؟
6- متولیان فرهنگی این کشور باید مساله محیط‌زیست را جزو مهم‌ترین مسایل فرهنگی قرار دهند.‌ ای‌کاش در رساله‌های علمیه مراجع دین، بابی به‌عنوان محیط زیست باز می‌شد و از باب اضرار به انسان و به اصطلاح قاعده «لاضرر» که از قواعد مهم فقهی است، محرمات یا مکروهاتی در ناپاکی هوا مساله می‌شد. ناپاکی هوای تهران یا دیگر شهرها چیز لاینحلی نیست.        
همه می‌دانند در شهر بزرگی مانند تهران وسایل نقلیه عمومی نسبت به جمعیت آن بسیار اندک است. کشورهای در حال توسعه ترافیک عمومی را حل کرده‌اند و مردم را کمتر به این اداره و آن اداره می‌کشانند. کمتر کسی رغبت می‌کند وسیله شخصی خود را به خیابان به صورت تک‌سرنشین هدایت کند. در تهران می‌خواهند این مشکل را از راه جریمه حل کنند یا با خرید طرح‌ترافیک جلوی ورود خودروها را در داخل شهر بگیرند. قسمتی از مشکل ناپاکی هوا در تهران مربوط به رفت‌وآمد خودروهاست، به نظر کارشناسان مشکل اصلی ناپاکی هوا، بنزین‌های موجود، خودروهای غیراستاندارد، وجود کارخانجات متعدد پیرامون این شهر، ساخت‌وسازهای بی‌رویه، سوزاندن زباله‌ها در اطراف تهران، سرگردان‌بودن مردم در اداره‌ها و ده‌ها عامل دیگر است که می‌تواند با تدبیر به‌دست دولتمردان حل شود و در‌نهایت باید به مردم آموزش داد که نسبت به محیط‌زیست خود حساس باشند و تنفس هوای پاک را از حقوق حقه خود بدانند و این پدیده شوم را به گردن خدا و طبیعت نیندازند.          
همه می‌دانند در شهر بزرگی مانند تهران وسایل نقلیه عمومی نسبت به جمعیت آن بسیار اندک است. کشورهای در حال توسعه ترافیک عمومی را حل کرده‌اند و مردم را کمتر به این اداره و آن اداره می‌کشانند. کمتر کسی رغبت می‌کند وسیله شخصی خود را به خیابان به صورت تک‌سرنشین هدایت کند. در تهران می‌خواهند این مشکل را از راه جریمه حل کنند یا با خرید طرح‌ترافیک جلوی ورود خودروها را در داخل شهر بگیرند. قسمتی از مشکل ناپاکی هوا در تهران مربوط به رفت‌وآمد خودروهاست، به نظر کارشناسان مشکل اصلی ناپاکی هوا، بنزین‌های موجود، خودروهای غیراستاندارد، وجود کارخانجات متعدد پیرامون این شهر، ساخت‌وسازهای بی‌رویه، سوزاندن زباله‌ها در اطراف تهران، سرگردان‌بودن مردم در اداره‌ها و ده‌ها عامل دیگر است که می‌تواند با تدبیر به‌دست دولتمردان حل شود و در‌نهایت باید به مردم آموزش داد که نسبت به محیط‌زیست خود حساس باشند و تنفس هوای پاک را از حقوق حقه خود بدانند و این پدیده شوم را به گردن خدا و طبیعت نیندازند.