عقب‎افتادگی صد ساله در علوم ‎اجتماعی/ناصر فکوهی

1392/9/10 ۰۹:۵۵

متاسفانه اساتید علوم ‎اجتماعی ما در انتخاب موضوعات ناظر بر حل مسائل جامعه آنطور که باید دخیل نیستند، برعکس اساتیدی که بخواهند وارد مسائل اجتماعی شوند و برای آنها راه‎حل پیدا کنند و مفید باشند مورد کم‌توجهی قرار می‌گیرند. در این سیستم بیشترین امتیاز به کارهایی داده می‎شود که نظری باشند

متاسفانه اساتید علوم ‎اجتماعی ما در انتخاب موضوعات ناظر بر حل مسائل جامعه آنطور که باید دخیل نیستند، برعکس اساتیدی که بخواهند وارد مسائل اجتماعی شوند و برای آنها راه‎حل پیدا کنند و مفید باشند مورد کم‌توجهی قرار می‌گیرند. در این سیستم بیشترین امتیاز به کارهایی داده می‎شود که نظری باشند. همین مساله به تدریج سبب شده است که اساتید علوم ‎اجتماعی ما چندان در جریان مسائل و مشکلات کشور به خصوص در حوزه اجرایی نباشند و به طرف هر چه نظری‎ کردن سوژه‎های خود بروند و یا یک موضوع کاربردی را چنان نظری کنند که دیگر به هیچ دردی برای تبدیل شدن به یک راه‎حل کاربردی نخورد. بنابراین اساتید هر چه بیشتر با مسئولان بیگانه می‎شوند و زبان یکدیگر را نمی‎فهمند. مسئولان به تدریج ترجیح می‎دهند به جای دانشگاه‎ها از سیستم‎های پژوهشی درونی خود استفاده کنند و دانشگاهیان نیز هر چه بیشتر ترغیب به این‎که برای خودشان کارهای آموزشی جدید درست کنند؛ رشته‎های جدید و شاخه شاخه کردن‎های هر چه بیشتر به صورتی که دانشجوی علوم‎اجتماعی ما وقتی از دانشگاه خارج می‎شود مدرکی دارد که عنوانش بسیار تخصصی است، اما سطح معلومات او بسیار سطحی است و در واقع در هیچ رشته‎ای نمی‎تواند کار پیدا کند. چون اصلا دیدگاه بین رشته‎ای و شناخت لازم را از سیستم اجتماعی ندارد. نبود دیدگاه‎های اساتید ما نسبت به علم در سطح جهانی چه در غرب و چه در کشورهای پیرامونی و تحول آن، در برخی موارد تاسف‌برانگیز است. در رشته‎ای که خود من به آن تعلق دارم یعنی انسان‎شناسی، ما سال‎های سال تلاش کردیم که نشان دهیم جهان در همه کشورها، از غرب تا شرق دارد به سوی جدید کردن سو‎ژه‎های این رشته می‎رود و به همین دلیل نیز این نام انتخاب شده است. این امر یعنی بیرون آمدن از منطق استعماری و دیدن این‎که فرهنگ را باید در جوامع غیر‎شهری و روستایی و دورافتاده جست‌وجو کرد، فاصله می‎گیرد و به این سو می‎رود که امروز همه جا ما با فرهنگ‎هایی روبه‌رو هستیم که شهری شده‎اند، اما سنت و عرف و آیین را با خود دارند، ولی محیط‎شان تغییر یافته است، سال‎هاست تلاش کردیم، نشان دهیم که «انسان» باید در کلیتش بررسی شود و نه در مفهوم «مردم» که معنایی جز در زبان باستان‎گراها (در معنای شوینیست‎های ملی گرا) به عنوان انسان ندارد، ولی نتیجه آن شد که باز هم به دلیل سیاست‌های دولت‎های نهم و دهم، نام انسان‎شناسی زیر حمله قرار گرفته و «مردم‎شناسی» در حال جایگزین شدن آن است. مثل این‎که شما سال‎ها زحمت بکشید که واژه «شهرداری» را جا بیندازید ولی کسانی باز بیایند نام «بلدیه» را برای آن مطرح کنند. امروز هم می‎بینیم که سال‎ها زحمت کشیده شد که ما از سنت بیگانه‎پرست، باستان‎گرا و استعماری که واژه «مردم‎شناسی» (ethnology) را در ایران به خصوص به وسیله مردم‎شناسان فرانسوی باب کردند، فاصله بگیریم و این در حالی است که دوباره صحبت از احیای این نام می‎آید که ریشه‎اش دقیقا نه در فرهنگ بومی ما بلکه در استعمار اوایل قرن بیستم در کشور ما بوده است و برای کشوری مثل کشور ما یعنی عقب‎افتادگی صدساله در علوم‎اجتماعی. این تنها یک نمونه از صدها نمونه بود که عدم شناخت مسائل به صورت ریشه‎ای چگونه می‎تواند ما را در حوزه انحراف تا نقاط خطرناکی پیش ببرد. هر چند که این ابدا به معنی کاربرد این واژه تا سی سال پیش نیست و به کاربرد آمرانه و به دور از واقعیت آن در حال حاضر است.