آمل در یک نگاه

1394/5/11 ۰۹:۴۷

شهرستان آمل از شمال به شهرستان محمودآباد، از شمال شرق به شهرستان فریدونکنار، از شرق به شهرستان بابل،از غرب به شهرستان نور و از جنوب به استان تهران محدود می‌شود.این شهرستان با ۳۰۷۴۴ کیلومتر مربع مساحت دارای پنج شهر آمل، رینه، گزنک، دابودشت و امام‌زاده عبدا... و پنج بخش مرکزی، لاریجان، دابودشت، دشت سر و امامزاده عبدا... است. شهر آمل واقع در طرفین رود هراز و با ارتفاع ۷۶ متر از سطح دریا در فاصله ۷۰ کیلومتری غرب ساری، ۱۸ کیلومتری جنوب دریای خزر و 6 کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و ۱۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد.

شهرستان آمل از شمال به شهرستان محمودآباد، از شمال شرق به شهرستان فریدونکنار، از شرق به شهرستان بابل،از غرب به شهرستان نور و از جنوب به استان تهران محدود می‌شود.این شهرستان با ۳۰۷۴۴ کیلومتر مربع مساحت دارای پنج شهر آمل، رینه، گزنک، دابودشت و امام‌زاده عبدا...  و پنج بخش مرکزی، لاریجان، دابودشت، دشت سر و امامزاده عبدا...  است. شهر آمل واقع در طرفین رود هراز و با ارتفاع ۷۶ متر از سطح دریا در فاصله ۷۰ کیلومتری غرب ساری، ۱۸ کیلومتری جنوب دریای خزر و 6 کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و ۱۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد.

آمل از شهرهای بسیار قدیمی ایران است.

ابن خردادبه مدعی است که از زمان پادشاهی فریدون تا زمان بهرام گور آمل پایتخت دنیای مسکون بوده است.حمدا...  مستوفی بنای شهر را به طهمورث پادشاه پیشدادی نسبت می‌دهد. در کتاب راهنمای شمال، فرخ غفاری در تاریخچه آمل چنین آورده‌است:« خسرو پرویز آمل را توسعه داد از آن به بعد این شهر مدت‌ها مقر حکومت و پایتخت حکام محلی مازندران بود. مازیار به امر محمد ابن موسی نماینده مأمون این شهر را ۸ ماه محاصره کرد و سرانجام فتح و بعد از تصرف شهر دستور خراب کردن دیوارهای آن را صادر کرد اما بعد پشیمان شد.» ابن اسفندیار (۶۱۳ه-ق) آمل را بازار جهانی روزگار خود معرفی کرده است. مردم آمل در زمان حکومت مهدی خلیفهْ عباسی، به دین اسلام گرویدند و بعد از آن بناهای اسلامی در آنجا ساخته شد. اوایل قرن هفتم حسام الدین اردشیر مرکزیت را از ساری به آمل آورد و قصر خود را در آنجا برپا داشت. در سال ۷۹۵ هـ. ق امیر تیمور گورکانی آمل و ساری را غارت کرد و فرمان قتل‌عام ساکنین آن‌را صادر کرد و سه قلعه مهم از جمله « ماهان سر» را با خاک یکسان کرد. آمل جدید در شمال آمل قدیم بنا شده‌است.

 باتوجه به این اسناد تاریخی آمل  حداقل از دوره ساسانی تا دوره مغول پایتخت مازندران بوده‌و در سه سلسله علویان مرعشیان پایتخت رسمی بخشی از ایران بوده‌است. موقعیت استراتژیک شهر آمل و رودخانه هراز، توسعه بخش‌های کشاورزی، تجاری، صنعتی و گردشگری منطقه را در سال‌های اخیر تسهیل کرده‌است. محصولات عمده کشاورزی آن برنج، گل و گیاه، دانه‌های روغنی کلزا، سبزیجات و علوفه است. این شهر از نظر شعر، ادب، هنر، خطاطی، تاریخ، سیاست، فقه، تفسیر و فلسفه مشاهیر زیادی را به ایران زمین معرفی کرده است. آمل از فرهنگ و تمدن بسیار کهن و اصیل آریایی برخوردار است و به دلیل داشتن این تمدن باستانی و دیرینه مراسم‌های باستانی و به دلیل علاقه به دین و مذهب مراسم مذهبی بسیار با شکوهی در این دیار کهن برگزار می‌شود. تیرماسیزه شو یا تیرگان، برف چال، ماه در مه، علم گردانی و نخل‌گردانی، نوروزخوانی  و داندان سری از جمله این آیین است.

 می توان‌موسیقی منطقه آمل راکه در قالب مناطق مرکزی شمال ایران بررسی نمود از همین رو تقریباً همه نغماتی که در مناطق مرکزی شمال ایران رایج است در این منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد که از مشهورترین آن‌ها نجوا و امیری خوانی و گهره سری و مازندرانی خونش و طالب است. شکم پر آملی، کتلت، کته آملی، پلو زعفرانی، خورش مرغ ترش، اردک جوجه، سبزی‌پلون، نازخاتون، اسفناج پته از مهم‌ترین غذاهای محلی و ملی آمل بوده و معرق، منبت، سفال، گلیم، انواع ترشی، انواع مربا ، برنج ، زیتون، ماهی، گیلاس و شیرنی‌جات محلی از جمله سوغات آمل هستند. آتشکده آمل،خاستگاه فریدون، ضحاک چال،مشهد میربزرگ،نقش برجسته شکل شاه،برج و آرامگاه شمس آل رسول،مسجد جامع آمل،راه باستانی هراز، قلعه ملک بهمن،کاروانسرای کمبوج، مسجد آقا عباس، موزه تاریخ آمل،قلعه کهرود،بازار قدیم آمل، قلعه فرنگیس،تکیه و پل فیروزکلا، امامزاده حسن(ع)، قلعه دختر پلور، کاروانسرای سنگی پلور،کافرکلی‌ها، امامزاده محمد قریشی(ع)، برج دیدبانی امیری، پل فلزی،بقعه شمس طبرسی،برج آرامگاهی میر حیدر آملی،آرامگاه ناصرالحق،پل دوازده چشمه، قلعه دوم شاهان‌دشت، مسجد میرزا محمدعلی، سقانفار فیروزکلا،مقبره مولانا سید حسن ولی،سقانفار و تکیه هندوکلا،آرامگاه میرزا شاه،برج هشتل،امامزاده هاشم(ع)،تپه تنگ سفید آب،حمام شاه عباسی،حمام اشرف السلطان،مقبره درویش شیخ اسماعیل،تپه باستانی قلعه کش و عمارت حاج علی ارباب از جمله جاذبه‌های تاریخی شهرستان آمل محسوب می‌شوند.

  قلل دماوند، امیری، امامزاده قاسم،دو برار لاسم، سیاه کوه،پلاس و غارهای اسک، گرنا، امیری، الیاس تنگه و گل زرد،آب‎های معدنی لاریجان، آمولو، اسک و استراباکو ، همچنین  پارک ملی لار،دریاچه امامزاده علی،  جنگل الیمستان، آبشار یخی و   رود هراز نیز از جاذبه‌های طبیعی این شهرستان هستند.

 هشتل؛ مجموعه‌برج های آرامگاهی عهد مرعشیان

یکی از زیباترین مجموعه‌های آرامگاهی ایران در روستای هشتل آمل واقع شده است. این مجموعه که به نام «برج هشتل» شناخته می‌شود در حال حاضر پنج برج آرامگاهی است که به شکل مثلث کنار هم چیده شده‌اند. این برج‌ها درگذشته هشت عدد بوده  که سه برج آن به مرور  تخریب شده‌اند. بزرگ‌ترین برج این مجموعه که در ۵ کیلومتری شرق آمل از جاده بابل قرار دارد مزار یکی از سرداران میرقوام الدین مرعشی، سرسلسله مرعشیان است که در برابر دشمنان از خود ایستادگی خاصی نشان داد. بنای بقعه اصلی چهار ضلعی بوده که مسجدی و ایوانی به‌آن متصل هستند و سه گنبد دیگر در گورستان به این بقعه وصل می‌شوند.

 شکل شاه؛ اثر دوره ناصری

یکی از جدیدترین کتیبه های ایران اثری موسوم به «شکل شاه»  است که به دستور ناصرالدین شاه قاجار از وی و تنی چند از ملازمانش بر دل صخره‌ای در تنگه بند بریده لاریجان بر سر راه جاده تاریخی هراز  و در نزدیکی چشمه آب معدنی استراباکو، حجاری شده‌است. این کتیبه  و شکل کنده‌کاری شده در دل کوه مشابه تصویر فتحعلی شاه قاجار در تنگه واشی بوده و برای دیدن آن باید حدود ۱۰ دقیقه مسیر را پیاده از  جبهه جنوبی تونل وانا،درست  بعد از روستای بایجان به سمت شمال طی کنید. شکل شاه که در خلال جنگ جهانی دوم توسط سربازان شوروی آسیب دیده سال 1381 به ثبت ملی رسیده  است.

 برف چال؛ روز حاکمیت زنان

یکی از آیین‌های ویژه مردم آمل که هیچ مشابهی در سطح کشور ندارد، مراسم برف چال یا جشن «زن شاهی» است. آیینی که از حدود 600سال پیش هر ساله در اواسط اردیبهشت ماه توسط اهالی طایفه اسک، به اجرا گذاشته می‌شود. این مراسم عبارت از جمع‏آوری و ریختن برف در یخچالی که گفته می‏شود در نیمة اول قرن نهم هجری قمری  توسط سیدحسن ولی، نیای بزرگ طایفه اسک ساخته شده و حدود 6 قرن قدمت دارد توسط مردان و همزمان اداره امور روستاها توسط زنان است. هر ساله یک روز قبل از برگزاری مراسم، زنان روستایی در محوطه آرامگاه سیدحسن ولی در روستای نیاک نان پخته و نوعروسان روستایی، شیرینی، رشته و تخم‏مرغ رنگی آماده کرده و  آن را به عنوان غذای فردا  بین مردان تقسیم می‏کنند. صبح روز اجرای مراسم، تمامی مردان به جز سالخوردگان و بیماران ناتوان از حرکت،  با همراه داشتن ناهار از روستا بیرون می‌روند تا  حکومت روستا برای یک روز به دست زنان ‌افتد، به همین دلیل به این آیین «زن‌شاهی» نیز گفته می‌شود. زنان در این روز از میان خود زنی به نام «حاآمی» را انتخاب می‌کنند تا نظام حکومت موقتی در اسک برپا شود.آنان همچنین از بین خود نگهبانانی انتخاب می‏کنند و در گذرگاه و کنار پل می‏گمارند تا مانع ورود مردان به روستا شود و  اگر مردی به  اخطارها توجه نکند با چوب تنبیه می‌شود. در این روز زنان با آزادی کامل و سر و وضعی آراسته، در محوطه‏ای گرد می‏آیند و به شادمانی و انجام بازی‏های مختلف می‏پردازند. همزمان با این مراسم که در روستا جریان دارد، مردان در کوهستان با توجه به توان و نیروی بدنی و امکانات موجود می‏کوشند تا قبل از رسیدن ظهر، یخچال را پر از برف کنند. آن‏گاه در لطافت هوای بهاری، بر گسترة دشت سفره‏ای گسترده می‏شود و مردان خسته از کار، فارغ از هرگونه دغدغه بر سر یک سفره می‏نشینند تا پس از رفع خستگی عازم خانه‏های خود ‏شوند. این مراسم که طی سال‌های اخیر ثبت ملی شده و هر ساله تعداد زیادی گردشگر برای شرکت از آن راهی اسک می‌شوند،نشانه‏ای از تعاون و همیاری روستائیان ناحیه بوده و باعث رفع  به کینه‏ها و کدورت‏هایی ایجاد شده در  طول سال بین مردم منطقه می‌شود.

 لاریجان؛پایتخت آبشاری ایران

لاریجان یکی از بخش‌های شهرستان آمل است که به عنوان جنوبی‌ترین ناحیه استان مازندران شناخته می‌شود. این منطقه که شامل دو شهر رینه و گزنک و 73روستا و آبادی می‌شود،دارای جاذبه های طبیعی بسیاری است که معروف‌ترین آنها کوه دماوند است.با این وجود آنچه در نزد طبیعت ‌گردان و گردشگران باعث شهرت این منطقه شده منابع آبی گوناگون و زیبای آن است به نحوی که لاریجان را پایتخت آبشارهای ایران لقب داده‌اند. تقریبا در همه نقاط لاریجان آبشارهای زیبا، صحنه های بسیار دلربایی  را در برابر گردشگران خلق می‌کنند.

یکی از این آبشارهای زیبا، آبشار قلعه دختر پلور است که در نزدیکی تاسیسات تونل امامزاده هاشم، بر روی صخره‌های غرب جاده و ابتدای مسیر شرقی صعود به قله گل زرد قرار دارد. چشمه زیبای قلعه دختر نیز در مجاورت  این آبشار واقع است.

 آبشار زیار یا آب شیخ علی خان دیگر مکانی است که گردشگران می‌توانند با حضور در اطراف آن زیبایی خیره کننده حرکت آب‌های روان منطقه لاریجان را به نظاره بشینند.این آبشار حدود ۴۰ متر ارتفاع دارد و  دسترسی  به آن از طریق جاده هراز،

 دو راهی لاسم و سپس روستای زیار امکان‌پذیر است. سومین آبشار دیدنی منطقه لاریجان، شاهاندشت نام دارد. این  آبشار با طول تقریبی 170 متر در کنار قلعه باشکوه ملک بهمن در منطقه امیری قرار دارد. رسیدن به  این آبشار که در فهرست آثار طبیعی ملی  ثبت شده از طریق  گذر از روستاهای وانا و  شاهاندشت و سپس حدود ۱۵ دقیقه پیاده‌روی میسر می‌شود. دیگر آبشار این منطقه امیری نام دارد که در ارتفاع 1980 متری از سطح دریا قرار گرفته  و بیش از 100 متر ارتفاع دارد.دسترسی به این آبشار نیاز به‌یک ساعت پیاده‌روی از روستای امیری دارد.  آبشار ترا نیز در همین منطقه قرار دارد. این آبشار در محدوده روستایی به همین نام قرار گرفته و مسیر رسیدن به آن صعب العبور ولی بسیار زیبا ست. این آبشار از آخرین صخره‌های غربی قله انیس فرو می‌ریزد.  آبشار برز یا پلالس دیگر روان آب زیبای منطقه است که به دلیل قرار گرفتن در ارتفاع 2850 متری از سطح دریا یعنی  نزدیک قله کوه پلالس دسترسی به آن نیاز به مهارت‌های کوهنوردی دارد.دو دیواره 85 و 100 متری، آبشار 50 متری برز را در بر گرفته‌اند . آبشار انگمار نیز در لاریجان واقع شده است.این آبشار در منطقه‌ای به همین نام در محدوده دهکده توریستی لاسم  قرار گرفته است.مجموعه آبشار‌های دیدنی آب مراد هم در محدوده روستای لاسم قرار دارند. از میان این 13آبشار، فقط اولین و بلندترین آنها به آسانی در دسترس است. آبشار آب مراد در گذشته تفرجگاه شاهان قاجار از جمله ناصرالدین‌شاه بوده  و بر سر در ورودی غار آن تصاویر بدیع و زیبای شکار و شکارچی بر روی سنگ حک شده و قدمت تاریخی دارد. برای دسترسی به این مجموعه باید پس از خروج از دهکده لاسم چند کیلومتری در جاده خاکی  پیاده روی کرد. آبشار یخی دماوند هم یکی دیگر از روان آب‌های زیبای سرزمین آبشارها ست. این آبشار که در ارتفاع 5100 متری در جبهه جنوبی قله دماوند واقع شده و مرتفع‌ترین آبشار  خاورمیانه محسوب می‌شود  به غیر از مدت محدودی  در تابستان در سایر  سال یخ‌زده است. آبشار یخی کوه دماوند در بین کوهنوردان ایرانی از شهرت خاصی برخوردار است.البته این آبشار تنها روان آب یخی لاریجان نیست زیرا آبشار یخی نوا نیز در این منطقه قراردارد.این آبشار نیز تنها در تابستان مدت کوتاهی  جریان دارد. آبشار یخی نوا در محدوده روستاهای نوا و نیاک در جاده هراز و در 85 کیلومتری جنوب آمل واقع شده  و 8 متر ارتفاع و 3 متر ضخامت دارد.

  آبشار ناندل هم با ارتفاع 2300متر از دریا در دهستان لاریجان سفلی قرار داشته و مشرف به قله دماوند است. جاده انشعابی این روستا در کیلومتر 53 جاده هراز، بین تونل شماره‌7 و 8 قرار دارد. سرانجام می‌توان با نام بردن از  آبشار پردمه پرونده آبشارهای لاریجان را بست. این آبشار  در کنار روستا و رودخانه زیبای پردمه در هفتاد کیلومتری جنوب آمل واقع شده و یکی از جلوه‌های طبیعی مورد توجه کوهنوردان است. روستای پردمه از دهستان بایجان حدود 15کیلومتر فاصله دارد. 

 رینه؛ شهر اسطوره های بزرگ ایران

یکی از مناطق شهری قرار گرفته در شهرستان آمل «رینه » نام دارد. این شهر در بخش لاریجان شهرستان آمل قرار داشته،  نزدیک ترین شهر به قله دماوند بوده و به عنوان سرزمین‌های اسطوره‌ای ایران شناخته ‌شود. متوسط ارتفاع رینه از سطح دریا2400 متر بوده و برودت هوا در آن به حدی است که روزهای یخبندان سالانه به عدد 100 می‌رسد. بر تابلوی ورودی این شهر عبارت «به شهر اسطوره‌های بزرگ ایران، سرزمین اهورا مزدا و زادگاه آرش بزرگ خوش آمدید» ثبت شده است. آغاز رشد شهر رینه سال 1316خورشیدی بود که بخشداری لاریجان در آن تاسیس شد. سال ۱۳۴۲ به دلیل تاسیس جاده هراز بخشداری به کنار جاده انتقال یافته و در همان سال شهرداری رینه تاسیس شد. شهر رینه در کیلومتر ۷۹ جاده هراز از مسیر شهرستان آمل به تهران بالاتر از گزنک واقع شده‌

و کوهنوردانی که قصد صعود به قله دماوند از یال جنوبی را دارند، باید از آن عبور کنند. قله دماوند، امامزاده محمد طاهر(ع)،آبگرم لاریجان، آبشار سر آسیاب، دخمه‌های سنگی کافر کلی، کوهستان پارک،تکیه رینه و دشت شقایق از مناطق دیدنی و جالب رینه  هستند. کله سر، برف چال، تعزیه‌خوانی، تیرماه سیزه شو و  عزاداری‌های خاص محرم و اربعین حسینی نیز آیین‌های سنتی مردم رینه است.

 الیمستان؛ طلای سبز ایران

یکی از زیباترین  مناطق ایران در فصول بهار و تابستان  جنگل‌های اطراف روستای الیمستان آمل است  که به طلای سبز ایران مشهور است. این منطقه دارای مه غلیظ و جنگل‌های سرسبز و انبوه بوده و طبیعت بکر و زیبایی جنگلی و مراتع  سرسبزی آن گردشگران را به خود می‌خواند.ارتفاع زیاد جنگل از سطح دریا، پایین بودن دما در فصل گرما، وجود چشمه‌سارهای فراوان و اسب های زیبا از شاخصه‌های این جنگل است.

روزنامه قانون