100 روز عملکرد روحانی در گفتگو با تقي آزاد ارمكي: به دنبال سرمايه فرهنگي

1392/9/5 ۱۰:۴۵

دبا: ما در جامعه يك نيروي فشار داريم يك گروه منتقد. گروهي كه بازنده و منتقد است و گروهي كه تبديل به گروه فشار مي شود، دو گروه متفاوت هستند و دو نوع رفتار متفاوت بايد در مقابل آنها صورت گيرد تقدم بخشي گفت وگو بر تعارض يكي از دستاوردهاي مذاكرات ژنو مي تواند باشد.

دبا: ما در جامعه يك نيروي فشار داريم يك گروه منتقد. گروهي كه بازنده و منتقد است و گروهي كه تبديل به گروه فشار مي شود، دو گروه متفاوت هستند و دو نوع رفتار متفاوت بايد در مقابل آنها صورت گيرد تقدم بخشي گفت وگو بر تعارض يكي از دستاوردهاي مذاكرات ژنو مي تواند باشد. اين روشي است كه به اعتقاد متخصصان اجتماعي مي تواند در برخورد گروه هاي مختلف در جامعه براي تقويت بنيان اجتماعي به كار گرفته شود. در مقابل بي توجهي به اين نتايج و منفي جلوه دادن دستاوردها شرايطي را ايجاد مي كند كه جامعه مي تواند به سرعت به سمت ياس و نااميدي پيش برود. تقي آزاد ارمكي، جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت وگوي تلفني با «اعتماد» به تحليل وضعيت اجتماعي جامعه بعد از مذاكرات و انتخابات خرداد 92 پرداخته است.

    به نظر شما چگونه مي توان از اميد و نشاطي كه بعد از مذاكرات ژنو در جامعه حاصل شده، براي تقويت سرمايه اجتماعي استفاده كرد؟

    همه كساني كه درگير و در ارتباط با اين موضوع هستند مثل سياستمداران، هنرمندان، دانشگاهيان، منتقدان اصحاب رسانه و... بايد اجازه دهند نتيجه مثبت مذاكرات بيشتر ديده شود. اين اميد شكل گرفته بايد تقويت شود تا دچار فروپاشي نشود و از آن براي ايجاد سرمايه اجتماعي و فرهنگي استفاده كرد اما در مقابل اگر تعابير عجيب و غريب درباره اين مذاكرات از سوي گروه ها و افراد مختلف گفته شود، اين مذاكرات مي تواند به سرعت منجر به ياس شود و نتايج آن در حوزه رفتارهاي اجتماعي و اقتصادي به سرعت نمايان شود.

    چطور مي توان از اين فرصت پيش آمده براي بهبود شرايط جامعه استفاده كرد؟

    يكي از راه ها اين است كه ما در عرصه اجتماعي براي سر و سامان دادن امور از اين سرمايه اجتماعي استفاده كنيم. مثلاتقدم بخشي به گفت وگو بر تعارض به عنوان يك دستاورد اين شرايط. وقتي اين الگو وارد جامعه شود زمينه گفت و همكاري بين گروه هاي مختلف كه ممكن است نظرات متفاوت و مخالفي داشته باشند، فراهم مي شود.

    اين يعني ايده هاي مختلف از طريق تكنيك گفت وگو و تعامل مي تواند شفاف بيان شود و جامعه در شفافيت از اين پتانسيل استفاده كند. اين سرمايه اجتماعي توليد شده

 مي تواند از طريق تبديل شدن به مجموعه يي از الگوها و يكسري اصول و قواعد امكان فعال سازي حوزه اجتماعي را براي كاهش تنش ها و بحران ها فراهم كند.

    در اين شرايط در دوره يي كه با كاهش سرمايه اجتماعي و نرخ بالاي آسيب هاي اجتماعي روبه رو هستيم و دولت مشكلات اقتصادي دارد و خزانه خالي است، اين پتانسيل مي تواند تبديل به الگو شود و كمك كند تا از شرايطي كه در آن گرفتار هستيم، بيرون آييم.

    عده يي همچنان قصد دارند نتيجه اين مذاكرات را بي ارزش نشان دهند، در مقابل اين گروه ها چه موضعي بايد گرفته شود.

    ما در جامعه يك نيروي فشار داريم يك گروه منتقد. گروهي كه بازنده و منتقد است و گروهي كه تبديل به گروه فشار مي شود، دو گروه متفاوت هستند و دو نوع رفتار متفاوت بايد در مقابل آنها صورت گيرد. درباره گروه منتقد بايد انتقاد آنها را گوش كرد و به عنوان يكي از امكان هاي توسعه سرمايه اجتماعي در نظر گرفت و استفاده كرد اما گروه فشار را بايد شناخت و ايده هاي آن را افشا و بازگو كرد.

    خطر و تهديد اين گروه هاي فشار از لحاظ اجتماعي در چيست؟

    گروه فشار با هيجان سازي و توهم آفريني امكان طرح شفاف مسائل را از بين مي برد. اينجا وظيفه رسانه اين است كه بر افشاسازي گروه فشار و مكانيسم هاي آن بپردازد تا اختلالي در فرصت ايجاد شده به وجود نياورد. چون گروه هاي فشار همواره در جهت تخريب به صورت راديكال است تا به اهداف خود دست يابد. اين گروه ها براي دستيابي به منافع دست به تخريب مي زنند. به همين دليل بايد روش هاي اين گروه ها را افشا كرد تا دست شان براي مردم رو شود. بايد توجه داشت امكان حذف آنها براي جامعه فراهم نيست و فقط به طور مستمر بايد در جهت افشاسازي ها آنها كار كرد.

    در دوره هاي مختلف حتي در شرايطي كه سرمايه اجتماعي پايين است، ما شاهد يكسري حركت هاي خودجوش در جامعه هستيم. دولت چطور بايد از اين پتانسيل استفاده كند.

    اگر دولت بخواهد از گروه هاي مخالف جامعه براي حمايت دعوت كند اين به نوعي در جهت فرصت دهي و تقويت گروه هاي فشار است. دولت به جاي اينكه از كساني دعوت كند سياست هايش را تبليغ كند يعني مشابه شيوه يي كه دولت نهم و دهم به كار مي گرفت. بايد اين روش را كنار گذارد. چون اين روش اختلال آفرين است و خود دولت هم مورد هجمه قرار مي گيرد. خود اين نيروها ممكن است در شرايط بحران عليه دولت عمل كنند. دولت جاي اين روش بايد تلاش كند در جهت شفاف سازي جامعه و تقويت ظرفيت ها و دعوت از نيروهاي اجتماعي پيش برود.

    با چه مكانيسمي دولت در جهت تقويت ظرفيت هاي اجتماعي بايد پيش رود؟

    دولت بايد به گروه ها توانمندي ها و امكاناتي بدهد كه خود آنها بتوانند نحوه ساماندهي و فعال سازي خود را مديريت كنند. يعني قواعد بازي و امكانات را براي گروه ها و نيروهاي اجتماعي تعريف و فراهم كند. اين طور بنيان هاي اجتماعي و نيروهاي اجتماعي تقويت مي شوند. در اين حالت جامعه هم بايد از نيروهاي خبره استفاده كند و هم در جهت غيرسياسي شدن پيش رود، يعني غيرهيجاني شود. يعني دعوت به تدبير، عقل و تعامل صورت گيرد. اين يعني حذف نيروهاي مخرب، راديكال و عوام گرايي و در مقابل تقويت حضور نيروهاي مشروع، محبوب و معتمد به اين روش دولت مي تواند از ظرفيت ها استفاده كند.

    به طور كلي بعد از انتخابات شاخص سرمايه اجتماعي در جامعه چه تغييري پيدا كرده است؟

    داوري درباره تغيير شاخص اجتماعي در اين مدت بحث سختي است. اما اگر يكي از عناصر شاخص هاي سرمايه اجتماعي را اعتماد اجتماعي تلقي كنيم، مي شود گفت ما با يك وضعيت بهبود در اين زمينه بعد از انتخابات روبه رو بوديم. به نظر مي آيد اعتماد اجتماعي به اشكال گوناگون دارد، ترميم مي شود. به عنوان نمونه زمينه هايي از اعتماد اجتماعي كه در دوره گذشته با آسيب روبه رو بود، مثل روابط دولت و مردم و روابط گروه‎ ها با يكديگر كه در دوره گذشته تا مقدار زيادي دچار اختلال و آسيب شده بود، دارد ترميم مي شود.

    يكي از شاخص هاي اجتماعي ديگر سرمايه اجتماعي تعامل و روابط و پيوستگي بين افراد در جامعه است. ما در دوران گذشته و تا سه چهار ماه پيش با يك جامعه خشونت آميز روبه رو بوديم كه به دليل فشارها و نابساماني هايي كه وجود داشت، پاسخ دقيق و شفافي به اين خشونت ها و آسيب ها داده نمي شد، به همين دليل هميشه انتظار تعارض و دعوا وجود داشت. اما در حال حاضر يك چرخش و بهبود را شاهديم.

    در مقاطع مختلف تاريخي زمان هايي بوده كه سرمايه اجتماعي در جامعه دستخوش تغيير شده است شما مي توانيد يك تحليل تاريخي از اين تغييرات داشته باشيد؟

    ما به لحاظ تاريخي مقاطع مختلفي داشتيم كه آن را تحت عنوان انقلاب ها، بحران هاي اجتماعي و همبستگي هاي اجتماعي مي توانيم تعريف كنيم. در دوره يي كه اوضاع آرام بوده و پيوستگي اجتماعي داشتيم، اعتماد اجتماعي و سرمايه اجتماعي بالايي وجود داشته و نابساماني ها امكان ظهور راديكال پيدا نكرده است.

    در مقابل در دوره هايي كه با كاهش سرمايه اجتماعي روبه رو بوديم، بحران و نابساماني و تنش در جامعه وجود داشته است. در اين زمان ها انقلاب، آشوب و واگرايي اجتماعي را داشته ايم.

    كاهش سرمايه اجتماعي فروپاشي جامعه را به دنبال دارد. آنجايي كه في الواقع ما در تاريخ حمله بيگانه را داشتيم زمان هايي است كه سرمايه اجتماعي كاهش پيدا كرده است.

    سرمايه اجتماعي در هر شرايطي مي تواند موجب پيوستگي و بهبود شرايط جامعه شود؟

    خير، اين سرمايه اجتماعي به خودي خود منشا پيوستگي و بهبود شرايط نيست. بلكه سامان دادن و امكان استفاده از آن در حوزه سياسي هم مطرح است. زمان هايي كه دولت مقتدر و كارا داشته ايم امكان فعال سازي سرمايه اجتماعي وجود داشته است. مثلادر دوره جامعه معاصر ايران كه با افزايش تحصيلكردگان روبه رو بوديم نوعي سرمايه فرهنگي ايجاد شده است. اگر دولت اين سرمايه فرهنگي را به رسميت مي شناخت، مي توانست از آن استفاده كند و زمينه توسعه بهتر و فراگير را فراهم كند.

    در واقع يكي از انتقادات به دولت گذشته بي توجهي به اين سرمايه فرهنگي بود؟

    بله، مشكل دولت گذشته اين بود كه يك نوع انتقاد به اين سرمايه فرهنگي داشت و تلاشش در جهت برخورد با اين سرمايه فرهنگي و طبقه متوسط جامعه بود. به طور خاص مي بينيم دولت نهم و دهم رسما طبقه متوسط، ارزش هاي اين طبقه و سرمايه فرهنگي آن را به استهزا مي گيرد. همين ناكارآمدي دولت در بهره گيري از سرمايه هاي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي زمينه هاي اختلال در نظام اجتماعي را فراهم مي كند.

    در مقابل دولتي كه از اين سرمايه ها براي سروسامان دادن وضعيت استفاده مي كند، مي تواند اوضاع اجتماعي را بهبود ببخشد. شعاري كه در دولت جديد مطرح است، اين است كه مي خواهد از اين سرمايه فرهنگي و دانش و تخصص براي سر و سامان دادن اوضاع جامعه استفاده كند. اين مي شود فرق دو دولت در برخورد با سرمايه اجتماعي و فرهنگي .