زيست انگلي روشنفكر دولتی / مسعود فراستي

1392/8/27 ۱۳:۲۱

همچنان كه عقل و واقعيت، اقتصاد وابسته به نفت نه متكي به كار و توليد ملي را پس مي زند، و با رانت خواري اقتصادي سر آشتي ندارد، با فرهنگ دولتي- نفتي نيز.

همچنان كه عقل و واقعيت، اقتصاد وابسته به نفت نه متكي به كار و توليد ملي را پس مي زند، و با رانت خواري اقتصادي سر آشتي ندارد، با فرهنگ دولتي- نفتي نيز.

    اقتصاد دولتي چه سرمايه داري و چه سوسياليستي و چه... رانت خواري دولتي مي زايد. فرهنگ دولتي نيز به رانت خواري فرهنگي منجر مي شود و به از دست رفتن فرهنگ و هنر ملي.

    فرهنگ و هنري كه از درون زندگي انگلي وابسته به نفت توليد شود، نمي تواند مبلغ فرهنگ ملي و پوياي كار و توليد نعم مادي و معنوي باشد و قطعا مبلغ سبك زندگي اي متناسب با خود است. سبك زندگي انگلي شبه مدرن بي هويتي كه در آن همه چيز مجاز است جز كار و سختكوشي ملي و اخلاق. رانت خواري، دلالي، رفاه زدگي و لوكس پرستي و بي بندوباري از ويژگي هاي اين فرهنگ است. اين فرهنگ نفتي با خود روشنفكر و كارگزار نفتي توليد مي كند و نه هنرمند مماس با مردم و مساله شان. اهل فرهنگ و هنر دولتي هم از فقدان مخاطب رنج مي برد هم از فقدان تخيل ملي. به اصطلاح هنرمند دولتي به جاي نگاه به مخاطب ملي به مسوولان دولتي نظر دارد و هدفش جلب رضايت آنهاست. از اينجاست كه ساز و كار هنر واژگون مي شود. فرهنگ و هنر بدون مخاطب و بدون مساله مخاطب معنايي ندارد. ساز و كار هنر، تعامل هنرمند با مخاطب است كه هم خود هنرمند را پالوده مي كند و هم مخاطب را رشد مي دهد. زماني كه اين ساز و كار توسط دولت سد شود و ارتباط با مخاطب از دست برود، مساله و لاجرم نياز به بيان آن زير سوال مي رود و «هنرمند» بي مساله مي شود و بي دغدغه و به ناچار بي هنر.

    فرهنگ و هنر دولتي، هنرمند و روشنفكر را فاسد مي كند و جيره خوار. روشنفكر وابسته به ناچار جز توجيه وضع موجود و حفظ خود و حاميان دولتي اش وظيفه يي ندارد. زيست انگلي روشنفكر و هنرمند وابسته به دولت چه مذهبي و چه لاييك در گرو فرهنگ و هنر سوبسيدي است، چرا كه هم بي هنري و بي فرهنگي را مي شود توجيه كرد و هميشه هم طلبكار بود- هم از دولت و هم از ملت- و هم اين فرهنگ برايشان هزينه يي در بر ندارد و خطري نيز. اين زيست انگلي قطعا غيرمماس با مردم است. مردم براي اينان، مصرف كنندگان بي نظر و منفعلي بيش نيستند كه اگر احيانا از محصولي فرهنگي استقبال كنند خوبند و اگر نه، هنرنشناس و بي فرهنگ. در فرهنگ و هنر دولتي هم هنر ابزار است و هم مردم. فرهنگ و هنر نياز نيست و مخاطب در آن دغدغه نيست. مخاطب نه مردم، كه دولت است و دولتيان. مسوولان اين فرهنگ و هنر نه نيازي به توضيحي براي مردم دارند و نه مردم حق اعتراضي. اينان اصولابه كسي جواب پس نمي دهند و بر باد رفتن ميلياردها تومان سرمايه را با پوزخندي حق به جانب توجيه مي كنند و مي گويند هميشه چنين بوده. از هر كه دلشان خواست حمايت مي كنند و از اينجاست كه فرهنگ و هنر دولتي سياست زده مي شود و ايدئولوژيك: و باند و جناح حاكم دولتي به هر شكل و ترفندي ملاك حق و باطل (اشاره به گفت وگوي شورجه با روزنامه اعتماد درباره كمك هاي ميلياردي بلاعوض شمقدري به موسسه برادرش كه آن را يك كار فرهنگي خواند و آن را عجيب و بي سابقه ندانست). فاخر سازان، معناگرايان، ارزشي نمادسازان و روشنفكري و جهاني سازان حاصل اين فرهنگ بي هويت، نه مساله ملي دارند و نه منافع ملي مي فهمند و نه مساله هنري. فرهنگ و هنر براي اينان ظرف است و ابزار تا هر به اصطلاح مضمون و مفهومي در بريزند. اين گونه است كه فرم در آثار آنها بي وجه است و لاجرم محتوايي در كار نيست.

    خلاصي از شر فرهنگ و هنر دولتي نخستين گام در جهت ايجاد فرهنگ پوياي ملي آرماني است كه امكان رقابت فراهم مي كند و بالندگي. امكان نقد وضع موجود. جسارت و شادابي و اميد با اين ساز و كار معيوب و بدون تغيير در وضع موجود، بدون نقد به شوخي شبيه است.