1392/8/22 ۱۷:۱۷
مهرداد بهار نامی آشنا در زمینه ی شناخت اسطوره های ایرانی است.او پنجمین فرزند ملک الشعرا محمد تقی بهار بود. هر چند، آوازه و اعتبار بهار نه به دليل پيوستگي به پدري شاعر و سرشناس، بلكه به سبب دانش گسترده و جايگاه برجسته علمي او بود
دبا – محبوبه صوفی: مهرداد بهار نامی آشنا در زمینه ی شناخت اسطوره های ایرانی است.او پنجمین فرزند ملک الشعرا محمد تقی بهار بود. آوازه و اعتبار بهار نه به دليل پيوستگي به پدري شاعر و سرشناس، بلكه به سبب دانش گسترده و جايگاه برجسته علمي او بود. مهرداد بهار را بنیان‌گذار علمی اساطیر ایرانی می‌شناسند و پژوهشهای اسطوره‌شناسی در ایران با نام شادروان «مهرداد بهار» گره خورده است. او سرتاسر عمر خود را به مطالعه در زمینه فرهنگ، اساطیر و آیینهای ایرانی اختصاص داد و بنیان‌گذار طرح‌های علمی ارزشمندی در این زمینه بود.
در دهم مهر ۱۳۰۸ زاده شد. مادرش از خانواده دولتشاهی کرمانشاه بود. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه جمشید جم و متوسطه را در دبیرستانهای فیروز بهرام و البرز تهران گذرانید؛ سپس به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران رفت. پس از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در زمان دانشجویی، پيش از آن كه دلبسته ادامه تحصيلاتش باشد، پي گير مبارزات سياسي بود. شورش و اعتراض او و برخي ديگر از دانشجويان هم دوره‌اش، عليه شوراي مالي دانشگاه، بهار را به زندان قصر و حبس 3 ماهه در آنجا كشاند. آزادي از زندان نيز نتوانست چيزي از شدت فعاليت‌هاي سياسي او بكاهد.
بهار تا سال۱۳۳۴به سبب فعالیتهای سیاسی اش دو سال به تناوب در زندان‌هاي قصر، فلك الافلاك و قزل قلعه گذراند و در ۱۳۳۶ موفق به اخذ درجه لیسانس ادبیات فارسی از دانشگاه تهران گردید.
در ۱۳۳۸ به انگلستان رفت و در مدرسه شرقی و افریقاییِ دانشگاه لندن نزد استادانی چون مری بویس، مکنزی و هِنینگ به ادامه تحصیل در رشته مطالعات کهن و میانه ایرانی پرداخت و در ۱۳۴۴ مدرک فوق لیسانس گرفت. بهار چندي نيز در دوره دكترا سرگرم آموختن شد اما با وجود آن كه پايان نامه خود را زير نظر مري بويس در باره «آفرينش در اساطير ايران» به سرانجام رساند، بي آن كه از آن دفاع كند به ايران بازگشت و كار خود را در دانشگاه تهران دنبال كرد. او پايان نامه دكترايش را با راهنمايي دكتر صادق كيا تكميل كرد. در ۱۳۴۶ با دفاع از پایان نامه خود تحت عنوان «آفرینش در اساطیر ایران» موفق به اخذ دکتری در رشته زبان شناسی و زبانهای ایران باستان از دانشگاه تهران شد.پس از پايان دوره دكترا، به سبب پيشينه سياسي‌اش نتوانست در دانشگاه تدريس كند، ناگزير در بانك مركزي استخدام شد، تا آن كه در سال ۱۳۶۷ بازنشسته شد. مدت زماني بعد كه به دانشگاه بازگشت، عهده دار تدريس در رشته اساطير ايران باستان شد پس از آن، با بنیاد فرهنگ ایران، فرهنگستان زبان ایران و فرهنگستان ادب و هنر همکاری کرد، و به تدریس زبانهای ایران باستان و فرهنگ و اساطیر و ادیان ایرانی در دانشکده ادبیات و الهیات دانشگاه تهران پرداخت.
زمینه اصلی پژوهشهای بهار اساطیر و ادیان ایرانی است که در این باره بیش‌تر به بُن مایه‌های هندواروپایی و تنوّع ادیان و آیینهای ایران باستان و تأثیر اساطیر و ادیان بین النّهرین بر پاره‌ای از آنها تأکید و توجه دارد.
فرضيات علمي بهار درباره سرچشمه‌هاي اساطير ايران همواره راهگشاي پژوهش‌هاي ايراني بوده است، اگر چه پاره‌اي از برداشت‌هاي او با مخالفت برخي ديگر از اسطوره‌شناسان روبرو شده است. درباره سخت‌كوشي و دقت علمي او نيز مي‌توان به ديباچه‌اي اشاره كرد كه او بر ترجمه‌اش از «بندهش» نوشته است. بهار مي‌نويسد «از هنگامي كه تحصيل زبان‌ها و فرهنگ ايران پيش از اسلام را آغاز كردم، با بندهش نيز آشنا شدم و در نزد استاد مقداري از آن را خواندم. از آن پس به هنگامي كه در صدد تهيه رساله دكتري بودم، رساله استاد بيلي را نيز سراسر خواندم و با ترجمه انكلساريا مقايسه كردم. ولي هنوز نارسايي‌هايي بسيار در شناخت من از بندهش وجود داشت.
واژه نامه بندهش نتيجه اين دوران كلنجار رفتن با بندهش و درنيافتن درست آن است. اما تسخير اين ستيغ استوار، پيوسته آرزوي من بوده است و از ستيز با اين صخره‌هاي رام ناگشتني هميشه لذت برده‌ام. هر چند هنوز هم با وجود انتشار ترجمه بندهش خود را بر اين چكاد، چندان استوار نمي‌بينم.» و در پايان فروتنانه مي‌افزايد «شادم كه سرانجام، پس از بيست و اندي سال، توانسته‌ام ترجمه‌اي از بندهش را بي ادعاي «خردي همه آگاه» تقديم كنم. اگر چه اين نيز چون ديگر ترجمه‌هاي مترجمان قبلي بندهش ترجمه‌اي نهايي نيست. اما به هر حال گامي است احتمالا مثبت در راه واپسين خوانش‌ها و ترجمه‌هاي درست‌تر بندهش. چه خوش گفته‌اند كه ديگران كاشتند و ما خورديم، ما نيز مي‌كاريم تا ديگران بخورند.» واژه نامه بندهش، تهران ؛ ۱۳۴۵
فروتني و تواضع علمي مهرداد بهار دانشمندي مانند استاد ايرج افشار را وامي‌دارد كه در ستايش او بنويسد «مهرداد بهار فرزانه پژوهنده ايران دوستي بود كه در راه پژوهش، حقيقت‌جو و كمال‌طلب بود كه من از نبشته‌هاي ژرف، استوار و تازه بنياد او در زمينه فرهنگ و زبان ايران هماره بهره‌وري داشته‌ام. او فرزند شايسته پادشاه شعر معاصر فارسي (ملك‌الشعراي بهار) بود كه دماوندوار در راه دامنه‌وري تحقيقات ايران باستان پاي افشرده است و بي گمان حق سترگ و تحسين برانگيزي بر ما دارد. مهرداد هم فروتن بود و هم دانشمندي تمام.»
دكتر ابوالقاسم اسماعيل‌پور درباره تحقيقات علمي و اسطوره‌شناسي مهرداد بهار مي‌نويسد «دكتر بهار طرحي سترگ براي اساطير ايران داشت كه برخي از رئوس مطالب آن عبارتند از اسطوره، اقوام و تطور فرهنگي ايران، منابع اساطير ايران، آفرينش، مردم، پايان جهان، بهشت و دوزخ در اساطير ايران، آيين‌ها در ارتباط با اسطوره و بحث درباره كاركرد اسطوره و حماسه‌هاي ايراني. در اين طرح گسترده او تنها توانست اساطير دوره ميانه ايراني را به سرانجام برساند و پژوهش او همه مراحل سه‌گانه اساطير ايران را در بر نمي‌گيرد. با اين حال تحقيقات او را مي‌توان آغاز اسطوره‌شناسي ايران به شيوه علمي و دانشگاهي دانست.»
كتاب «جستاري در فرهنگ ايران»، مجموعه‌اي ارزشمند از مقالات و گفت‌وگوها درباره فرهنگ ايران در اعصار كهن و يادگار شادروان مهرداد بهار براي اسطوره‌شناسان و فرهنگ و تمدن ايران زمين است. اين كتاب ارزشمند توليد يك اثر علمي، ارزشمند و گرانسنگ است و گزيده‌اي از مقالات و گفت‌و‌شنودهايي درباره فرهنگ، تاريخ و زبان در اعصار باستاني، طي سي سال كوشش مهرداد بهار فراهم آمده و منتشر شده است.
درباره اساطير ايران، کنگ دژ و سياوش، سخني چند درباره شاهنامه، از اسطوره تا حماسه، ورزش باستاني ايران و ريشه‌هاي تاريخي آن، ريشه‌هاي نخستين، اسطوره؛ بيان فلسفي با استدلال تمثيلي، نوروز، زمان مقدس، نوروز جشني آريايي نيست، درباره جشن سده، ديدگاه‌هاي تازه درباره مزدک، شعري چند به گويش همداني از باباطاهر، زندگي محمدتقي بهار، قيام ژاندارمري خراسان به رهبري کلنل محمد تقي خان پسيان از جمله بخش‌هاي مختلف اين كتاب است.
در بخشي از پيشگفتار کتاب «جستاري در فرهنگ ايران»به قلم مهرداد بهار آمده است «هرگز مدعي آن نيستم که از همه مطالب كتاب مي‌توان دفاع کرد، ولي برآنم که اين کتاب در تماميت خود، ديدي مشخص را دنبال مي‌کند. اين ديد اجتماعي- تاريخي است که در جست‌وجوي حقيقت ملموس و منطقي است و بر اساس عيني و نه ذهني، به پديده‌هاي اجتماعي- تاريخي مي‌نگرد. البته اين معناي طرد هر نظر ديگر نيست. شخص بايد بتواند آزادانه همه مکاتب فکري را بشناسد و از ميان چنين مطالعه وسيعي، راه خويش را در بررسي مسايل برگزيند، زيرا هيچ واقعه‌اي به خودي خود رخ نمي‌دهد. علل وقوع حوادث اجتماعي- تاريخي، فردي نيست و نياز به زمينه‌هاي مساعد اجتماعي- تاريخي دارد و شرايط جغرافيايي و رواني انسان‌ها در روي دادن حوادث موثر است.»
مهمترین آثار مهرداد بهار عبارتست از:
واژه نامه بندهش، تهران ۱۳۴۵
واژه نامه گزیده‌های زادِسپرم، تهران ۱۳۵۱؛
اساطیر ایران، تهران ۱۳۵۲، چاپ دوم آن با تجدیدنظر و افزوده‌ها به نام پژوهشی در اساطیر ایران، پاره نخست، تهران ۱۳۶۲، و چاپ سوم آن با افزوده‌ها و تغییرات، پاره نخست و دوم، تهران ۱۳۷۵؛
ترجمه و گزارشِ بُنْدِهِش، اثر فَرْنَبغ دادَگی، تهران ۱۳۶۹؛
جستاری چند در فرهنگ ایران(مجموعه مقالات)تهران، ۱۳۷۳
ادیان آسیایی، تهران، ۱۳۷۵
علاوه بر این چند کتاب برای کودکان دارد. مهرداد بهار معتقد بود، ادبیات کودکان باید فولکلور و اساطیر را به مخاطبان خود بشناساند، او در کنار دیگر فعالیت‌هایش، سه کتاب را برای کودکان بازنویسی کرد.
«جمشید شاه» که برنده کتاب سال شورای کتاب کودک در سال شد۱۳۴۷، و «بستور» و «رستم و دیو سفید» از مجموعه «هفت خوان رستم» این کتاب‌ها هستند.
در آخرین مصاحبه ی منتشر شده با استاد مهرداد بهار( کلک، شماره ، ۵۴ ص ۱۹۷ ) آمده است:
«...به علت این بیماری خونی که سه سال است پیدا کرده ام، سعی کرده ام آنچه را که بعد از ده پانزده سال جان کندن در زمینه ی اسطوره و حماسه دریافته ام و نظام مند کرده ام، مطرح کنم. اما حالا که گمان می کنم مساله برایم روشن است و قادرم آنها را به کتابت درآورم، این بیماری لعنتی یقه ام را چسبیده و انرژی کار ندارم. »
سرانجام اين استاد نامور و اسطوره‌شناس بزرگ در روز ۲۲ آبان ۱۳۷۳ به علت بیماری خونی روي در نقاب خاك كشيد و به سراي ديگر شتافت. يادش گرامي باد.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید