در حاشیه سفر به ایتالیا/محمدتقی فاضل میبدی

1392/8/12 ۰۹:۳۵

یران، هم در رژیم گذشته از این جهت آسیب دیده است و هم میراث‌داران فرهنگ کنونی نسبت به این مساله بی‌توجه بوده‌اند. اگر برخی بناهای فرهنگی از گذشته باقی مانده، در کنار آن بناهایی ساخته یا زیر آن ساختمان خط مترو عبور داده‌اند که تناسبی با آن میراث کهن ندارد.

همان شب سفیر جمهوری اسلامی در برلین، جناب دکتر شیخ‌عطار دعوت کرد، بعد از صرف شام گفت مرحوم دکتر فلاطوری در اینجا خدمات فرهنگی بزرگی در معرفی تشیع کرده و کار ایشان ناتمام است، دانشگاه اینجا آماده است تا یک مرکز شیعه‌شناسی را با سرمایه‌گذاری 65هزاریورو به‌عنوان یک دانشکده فعال کند. بعد از اینکه به ایران بازگشتم این مساله را با یکی از مراجع محترم مطرح کردم، و دغدغه آلمانی‌ها را انتقال دادم، نمی‌دانم در پس این اهداف فرهنگی چه نیتی نهفته است؟ هرچه باشد باید در جهان کنونی در این رقابت‌های فرهنگی وارد شد و آنها را خوشبینانه تلقی کرد و همه‌چیز را به شکل جاسوسی و با دید استعماری نگاه نکرد. رقابت فرهنگی در جهان کنونی از رقابت صنعتی مهم‌تر و جذاب‌تر است. یکی از جاهایی که باید این مساله را جدی بگیرد، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و وزارت خارجه است. خوشبختانه در دولت اعتدال نگاه کشورها به ایران تغییر یافته و رغبت بیشتری برای دیدار این کشور بزرگ تاریخی به وجود آمده است. نکته دیگری که در کشور ایتالیا مرا به تاسف واداشت، بی‌توجهی به میراث فرهنگی کشورمان است، در اینجا - ایتالیا- اگر یک عدد خشت را از گذشته پیدا کرده‌اند، آن را قاب گرفته‌اند، تا تاریخ خود را، دست نخورده، به نمایش گذارند و محل اقامت دانشمندان و هنرمندان را خشت‌به‌خشت آن حفاظت ویژه کرده‌اند. در خیابان‌های مهم شهر اگر خانه‌ای گلین از گذشته وجود داشته چون یاقوتی در نگین نگاه داشته‌اند. از این سو، جالب اینکه در همین روزها در رسانه‌ها آمده بود که خانه مرحوم بنان، هنرمند نامی ایران را تخریب کرده‌اند. حکومتگران رمی هر بد و خوبی که در تاریخ کرده‌اند، بناهای تاریخی خود را از سده‌ها قبل حفظ کرده‌اند. در غالب کشورهای اروپایی نیز چنین است. ایران، هم در رژیم گذشته از این جهت آسیب دیده است و هم میراث‌داران فرهنگ کنونی نسبت به این مساله بی‌توجه بوده‌اند. اگر برخی بناهای فرهنگی از گذشته باقی مانده، در کنار آن بناهایی ساخته یا زیر آن ساختمان خط مترو عبور داده‌اند که تناسبی با آن میراث کهن ندارد.
موزه‌های ایران نسبت به تاریخ و فرهنگ این کشور از موزه‌های کم‌رونق دنیاست. نگارنده از موزه‌های لوور، لندن، واتیکان، مونیخ، سنت‌پترزبورگ و مسکو دیدن کرده و عمده مفاخر فرهنگی ایران را در آن موزه‌ها مشاهده کرده است. در بریتیش میوزیوم لندن محراب کاملی وجود داشت که اسامی 14 معصوم روی آن حک شده بود که مربوط به 700 سال قبل می‌شد و از ایران به آنجا رفته بود. شاید گفته شود استعمارگران اینها را با خود برده‌اند،  سخن درستی شاید باشد، چرا فرهنگ عمومی اجازه چنین کاری را داده است؟ و چرا اکنون توجه درستی نمی‌شود. بناهای تاریخی ما را که استعمارگران خراب نکرده‌اند و در کنار برخی بناهای تاریخی، آنها انبوه‌سازی نکرده‌اند. باور ندارم که هر قصور و یا تقصیری را باید به گردن بیگانگان گذاشت. ما مردم ایران و در کنار آن حکومت، در حفظ مفاخر فرهنگی خود اهتمام نورزیده‌ایم، شاید متولیان فرهنگی این کشور، چه درگذشته و چه حال، مساله توریسم و حفظ میراث فرهنگی را در اولویت کارهای خود نمی‌دانسته‌اند. شهرداران برای درآمد انبوه خود، خشت‌های تاریخ ما را خرد کردند و به جای آن برای تکاثر انبوه‌سازان، آهن روی آهن گذاشتند.  خدا رحمت کند مرحوم آیت‌الله مرعشی‌نجفی‌ را که در جهت جمع‌آوری کتب خطی چه اهتمام بزرگی ورزید و یکی از ذخایر بزرگ تاریخ اسلام و ایران را در شهر قم به نمایش گذاشت و امروز یکی از پربیننده‌ترین جایگاه و جاذبه توریستی ایران به‌شمار می‌رود. هر گردشگری که به ایران می‌آید بازدید کتابخانه بزرگ آیت‌الله مرعشی را بر خود لازم می‌داند. اگر در تمام زمینه‌ها چنین اهتمامی ورزیده می‌شد، ایران صاحب یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های دنیا بود. و اینچنین آثار فرهنگی ما درموزه‌های دنیا پراکنده و پخش نمی‌شد یا به سرقت نمی‌رفت. اگر کسانی فکر می‌کنند جذب توریست ممکن است به ارزش‌های دینی آسیبی وارد کند، سخت در اشتباهند. مگر پایه‌های فرهنگ ما تا این اندازه سست است که بخواهد از این راه آسیب ببیند. فرهنگ ایران و اسلام در برابر هجمه‌های تاتار و مغول و... ایستادگی کرد، و خیلی از بیگانگان را به سوی خود جذب کرد. اما ممکن است تنگ‌نظری‌ها و نگاه بد به دیگران داشتن و همواره مرگ بر این و آن گفتن، فرهنگ ما را آلوده کند. یک دانشمند آلمانی در جلسه‌ای می‌گفت تاریخ ایران نشانگر تسامح و تساهل است و ادیان و مذاهب در این کشور همزیستی مسالمت‌آمیزی داشته‌اند، خیلی از گردشگران دوست دارند تاریخ این کشور را از نزدیک ببینند، ولی مسافرت به این کشور چندان راحت نیست. بنابراین، نگاه اولیه گردشگران به این کشور، نگاه تاریخی و فرهنگی و درپی آن اقتصادی است، مسوولان باید صنعت مهم توریسم را در این کشور رونق بیشتری بخشند و رابطه فرهنگی و در کنار آن درآمد اقتصادی کلانی را که از این طریق عاید کشور می‌شود، به پای تنگ‌نظری‌ها نریزند چراکه در این چند سال، از این راه آسیب بزرگی وارد شده است.