یادی آیت الله میلانی احیا کننده حوزه مشهد

1392/7/30 ۱۲:۳۷

امروز مصادف است با درگذشت آیت الله میلانی احیاگر حوزه نجف. سید محمدهادی میلانی در هفتم محرم سال ۱۲۷۳ قمری در نجف به دنیا آمد و سن 83 سالگی در سال ۱۳۵۴ (1395ق)در مشهد رحلت کردند. ایشان از مراجع تقلید شیعه ایرانی است. اجداد او همه از سادات حسنی شهر مدینه منوره و از فرزندان علی بن الحسین[۱] بودند که به جهت شرافت علمی ‌و معنوی از بزرگان مدینه به شمار می‌رفتند

امروز مصادف است با درگذشت آیت الله میلانی احیاگر حوزه نجف. سید محمدهادی میلانی  در هفتم محرم سال ۱۲۷۳ قمری در نجف به دنیا آمد و سن 83 سالگی  در سال ۱۳۵۴ (1395ق)در مشهد رحلت کردند. ایشان از مراجع تقلید شیعه ایرانی است. اجداد او همه از سادات حسنی شهر مدینه منوره و از فرزندان علی بن الحسین[۱] بودند که به جهت شرافت علمی ‌و معنوی از بزرگان مدینه به شمار می‌رفتند. جد اعلایش شریف سید علی‌اكبر با ۲۶ سال نسب به «علی اصغر» فرزند علی بن حسین می‌رسد. هجرت آنان در اواخر قرن یازدهم هجری قمری از مدینه به آذربایجان ایران در پی دعوتی بود که از جانب شیعیان این دیار انجام گرفت. به دنبال این دعوت سید حسین (جد محمدهادی) و برادرش علی‌اکبر که هر دو از جوانان مدینه بودند، به همراه زایرین خانه خدا وارد آذربایجان شدند و در منطقه «اسکوچای» اقامت گزیدند و سید حسین همچنان در «میلان»[۲] باقی ماند.

دوران تحصیل

اولین مکتب تربیتی سید محمدهادی دامان مادری از خاندان علوم و فضیلت و پدر فرزانه و عالم وی بود. اساتید علوم مقدماتی وی، آقا میرزا ابراهیم همدانی و آخوند ملامحسن تبریزی و در دروس سطح نیز غلامعلی قمی ‌و ابوالقاسم مامقانی (دائی) استادان او بودند. او همچنین از محضر اساتیدی چون سید ابوالحسن اصفهانی، آیت‌الله نائینی و آقا ضیاءالدین عراقی استفاده برده و پایه‌های علمی ‌خود را در فقه و اصول استحکام بخشیده و در طول ۲۳ سال حضور در دروس و محافل علمی توانسته بود بر آراء و نظرات قوی‌ترین اساتید مسلط گردد. وی در علوم عقلی نیز مهارت فراوان داشت و چندین سال از عمر خود را محضر اساتید فلسفه گذرانده و در این خصوص از شاگردان محمدحسین اصفهانی به شمار می‌رفت.[۳]

از جمله علومی دیگری ‌که در آن تبحر یافت و به استادی رسید، دانش تفسیر و علوم قرآنی بود که از ایام تحصیل خود در نجف این دانش را نزد محمدجواد بلاغی فراگرفته بود و بعدها نیز همواره با اساتید تفسیر بویژه با علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان مباحثه و مناظره داشت. هشت سال نیز در علوم حدیث با علی قمی ‌مباحثه و مذاکره داشت و نسخه کتاب وسایل الشیعة خود را با نسخه‌ای که به خط شیخ حر عاملی بود، مقابله کرده است.[۴]

شاگردان

جلسات درسش در حوزه نجف بسیار با شکوه و به امتیازاتی چون داشتن دقت عقلی و عرفی ایشان در تبیین مسائل و تسلط به مبانی فقهی و اصولی شهرت داشت. هیجده سال در کربلا اقامت داشت و در این مدت شاگردان فراوانی را تربیت کرده است. بزرگانی چون: حسین وحید خراسانی /     سید ابراهیم علم‌الهدی سبزواری /    سید عباس صدر /    سید حسین شمس /    محمد‌رضا مهدوی دامغانی /    محمدتقی جعفری /    مهدی نوقانی /    محمود کلباسی /    کاظم مدیر شانه‌چی /    سید نورالدین میلانی /    مجتبی بروجردی /    محمدتقی عندلیب سبزواری /    سید محمدباقر حجت طباطبایی /    محمدعلی علمی /    سید ابراهیم مهاجرین طبسی /    سيد فاضل حسيني ميلاني /    سید محمد روحانی

آثار علمی

آنچه امروزه از آنها به عنوان آثارش نام ‌برده می‌شود، یادداشت‌های پراکنده و تقریرات درس‌هایش است که به همت شاگردان و فرزندانش جمع‌آوری شده و پس از تنظیم در عناوین و موضوعات مختلف به چاپ رسیده است و عبارتند از: محاضرات فی الفقه الامامیة[۵] ،     قادتنا کیف نعرفهم؟[۶] ،    تفسیر سوره جمعه و تغابن ،    مختصر الاحکام ،    مناسک حج ،    حاشیه بر قسمتی از عروة الوثقی ،    نخبة المسائل[۷]،    ده پرسش[۸]،    حاشیة المکاسب ،    قواعد فقهیه و اصولیه ،    رساله‌ای در بیعه و مسائل بانکی ،    کتابی استدلالی در مزارعه و مساقات ،    کتابی استدلالی در اجاره ،    شرح استدلالی مباحثی از کتاب الصلوة «شرایع» ،    رساله‌ای در منجزات مریض

احیای حوزه علمیه مشهد

نهم ذیحجه سال ۱۳۷۳ ـ ۱۳۳۴ جهت زیارت علی بن موسی الرضا (ع) وارد شهر مشهد شد و در خانه علی‌اکبر نوغانی[۹] اقامت گزید.در آن زمان حوزه‌های علمیه مشهد آنگونه که باید رونق نداشتند. از سال ۱۳۱۴ به دنبال مبارزات روحانیون مشهد با حکومت رضاشاه، این حوزه نیز مانند دیگر حوزه‌های علمیه سراسر کشور مورد تهاجم قرار گرفته بود و پس از حادثه قیام مسجد گوهرشاد روحانیانی چون حسین قمی ‌تبعید و میرزا محمد آقازاده پس از زندانی شدن به اسارت رسیده بود و بسیاری از علمای معروف دیگر این شهر دستگیر و یا تبعید شده بودند.میگویند هنگامی که آن بزرگوار به مشهد مقدس آمدند،نزدیکان و آشنایان برای ایشان منزل جستجو می کردند و ایشان برای بازدید منازل می آمدند و هنگامی که وارد برخی از منازل می شدند، می فرمودند این خانه مناسب حال من نیست !زیرا اهل این خانه در آن گناهانی را مرتکب شده اند! اصلاح وضع حوزه علمیه مشهد و شکوفایی بخشیدن به دروس مدارس ‍دینی و علمی ‌در این شهر چیزی است که با اقامت او انجام گرفت.

آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری در این باره می‌گویند:

«... ما دیدیم که مرحوم آیت‌الله میلانی از کربلا که نزدیکی نجف بود آمدند تا مشهد و یک حوزه علمیه بزرگی را بوجود آوردند ... این یک واقعیت است... از برکت الهی برای حوزه علمیه مشهد وجود آیت‌الله میلانی بود.»[۱۰]

نخستین گام اصلاحی میلانی در حوزه علمیه، سامان بخشیدن به دروس بود که بعدها اثرات آن در مراکز دینی و فرهنگی دیگر نیز نمایان گردید. وی چون دریافته بود که منشاء پراکندگی علمای این شهر در طول سالهای گذشته در فقدان اساتید پرمایه در این سامان نهفته است. بدان جهت نیز ابتدا اساتید پرکار و شایسته را جلب این حوزه نمود و خود نیز بر کرسی تدریس نشست. درس خارج اصول و فقه او که در مسجد گوهرشاد دایر می‌شد، در شکوفایی دروس حوزه نقش بسزایی داشت و به مرور زمان علماء را در این شهر تمرکز می‌بخشید. وی تحول شگرفی نیز در خصوص روش آموزشی دروس پدید آورد که اساسی ترین آن طرحی بود که به نابسامانی و بی‌نظمی‌ حاکم بر مدارس دینی پایان داد و به حوزه علمیه مشهد جان تازه‌ای بخشید. وی طلاب متعهد را یاری می‌نمود و در همه این مراحل، امتحانات ماهانه و سالانه و ارتقاء رتبه و حضور و غیاب و کنترل کیفیت دروس نیز با جدید پیگیری می‌شد.

خدمات ماندگار

وی با همه اشتغالات خود در مسند مرجعیت و زعامت حوزه، هیچگاه از مشکلات مردم غافل نشده است: بعضی از تلاش‌هایش عبارتند از:

    پس از زلزله سال ۱۳۴۷ در جنوب استان خراسان (منطقه کاخک) مردم را برای بازسازی و کمك به آوارگان بسیج کرد و بارها طلاب را جهت کمک به مردم به این شهر اعزام داشت. می‌گویند برای مردم بی‌خانمان خانه‌ها ساخت و حتی سند به آنها نوشت.

    در بازسازی مسجد هامبورگ آلمان نقش بسیار مؤثری را ایفاء کرد و در اعزام شهید بهشتی به آنجا تلاش زیادی کرد.

    بازسازی مدارس علمیه مشهد و مدرسه حقانی قم و کمک به ایجاد چندین مدرسه دینی در شهرستان‌ها.

شخصیت جهانی

در طول مرجعیت آیة الله میلانی به ویژه در سالهای اقامتش در مشهد مقدس شخصیتهای بزرگ از کشورهای مختلف اسلامی به دیدار ایشان شتافته‎اند شخصیت جهانی این فقیه بزرگ موجب گردیده بود که علمای شیعه و بزرگان اهل تسنن نیز برای گفتگو و مشاوره در مسائل مهم مذهبی رهسپار ایران شده و از نزدیک از نظرات ایشان آگاهی یابند.

در سال ۱۳۸۰ ق. ۱۳۳۹ ش. بوی از دار التقریب بین المذاهب الاسلامی در قاهره شیخ محمد تقی از جامع الازهر با آیة الله میلانی دیدار کرد و لوحی نیز که در آن فتوا ی علامه شیخ محمود شلتوت در رابطه با جواز عمل به مذهب تشیع نوشته شده بود تقدیم ایشان نمود.

دکتر شیخ محمد ضحام با جمعی از اساتید علوم اسلامی جامع الازهر و شیخ خلیل حصیری قاری قران به همراه سفیر وقت مصر در ایران در سال ۱۳۵۰ ق. از مشهد دیدن کرده و در این سفر به دیدار آیة الله میلانی نیز نایل آمدند.

در سال ۱۳۸۲ ق. شیخ علامه شیخ محمد جواد مغنیه ضمن سفر به مشهد با آیة الله میلانی نیز ملاقاتی داشت.

در سال ۱۳۸۲ کاردار سفارت روسیه (ویکتور اسیولینکوف) به نیابت از آقا ضیاء الدین خان، رئیس اداره دینیه مسلمانان آسیای میانه و قزاقستان با آیة الله میلانی ملاقات کرد و ضمن دعوت ازایشان برای دیدار از کشورهای اسلامی واقع در آسیای میانه، نظر شرع مقدس را در مورد خدمت در ادارات روسیه که مشروط بر قبول مدام کمونیسم بود خواستار شده است.

علامه شیخ محمد جواد الشری در سال ۱۳۸۱ ق. به زیارت مرقد مطهر امام علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ نایل شد و در ضمن با آیة الله میلانی نیز دیدار کرد در این ملاقات علامه الشری از وضعیت شیعیان و مسلمانان کشورهای اسلامی به ویژه شیعیان آمریکا گزارشی تقدیم آیة الله میلانی کرد.

در نهضت اسلامی ایران

انقلاب اسلامی ایران بزرگترین حرکتی است که علی رغم توطئه‎های استکبار و استعمارگران به رهبری امام خمینی شکل گرفت و در بهمن سال ۱۳۵۷ با پایان بخشیدن به حکومت ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی به پیروزی خود رسید، و از آن پس نیز همواره چون آذرخشی بر پیکر استعمار فرود آمد.

این انقلاب شکوهمند به آسانی به دست نیامد. بلکه از جرقه اولیه آن در سال ۱۳۴۱ تا به ثمر نشستن در سال ۵۷ ملت ایران عزیزان بسیاری را تقدیم اسلام عزیز نمود و در این میان فرزانگان و بزرگان نیز در مسیر به بار نشستن خون شهدا، آسایش و آرامش را بر خود حرام کرده و مردانه در مقابل نظام ستم شاهی قامت بستند آیة الله میلانی از جمله این رادمردان خط مقدم مبارزه بود که در شکل گیری نهضت بزرگ نقش بسیار مؤثر و اساسی داشت. وی که در آن سالها از مراجع بزرگ تشیع بود، با پیامها، نامه‎ها و اعلامیه‎هایی که خطاب به دولت وقت و ملت ایران صادر می‎کرد، در هدایت و حرکتهای مردمی علیه رژیم شاه نقش عمده‎ای به عهده داشت در این مختصر به نقش ایشان در شکل گیری انقلاب اسلامی اشاره می‎شود.

ایشان در برابر لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی به شدت مقابله کرد، در این خصوص در قسمتی از نامه ایشان آمده است:

... وظیفه خود می‎دانم با استمداد حضرت بقیة الله ـ ارواحنا فداه ـ برای سومین بار صریحاً اعلام بدارم تصویب نامه دولت شما در مورد انجمن‌ های ایالتی و ولایتی با عدم رعایت شرط اسلام در انتخاب شوندگان، و تبدیل قسم قرآن مجید، به قسم به کتاب آسمانی، ملت مسلمان ایران و خاصه علمای اعلام را بی‎نهایت خشمگین ساخته است ... تذکر می‎دهم، به حکم موزاین شرعی و احترام به افکار و معتقدات ملت مسلمان ایران لازم است هر چه زودتر تصویب نامه مزبور را لغو و برای اطلاع عموم اعلام نماید.

هم چنین در قسمتی از نامه دیگر ایشان که در نوزده سال ۴۱ ش. انتشار یافته می‎خوانیم:

هم اکنون جمعی از علما و رجال متدین و استادان و دانشجویان دانشگاههای مملکت در زندان به سر می‎برند. از هر طرف ابتلا و فقر و گرسنگی ملت ما را تهدید می‎کند. بیکاری و فساد و تجاوز عمال حکومت به حقوق انسانی افراد، نقطه‎ای را خالی نگذاشته. تنها چیزی که مورد توجه نیست حقوق ملت و مصالح آنهاست! معلوم نیست تا کی مهلت پیدا کنند و عاقبت کار به کجا برسید.!

پس از هجوم وحشیانه مزدوران یهودی به مدرسه فیضیه آیة الله میلانی در پیامی پرده از چهره کریه حاکمان وقت ایران برداشت،‌ او در ضمن پیام خود چنین نوشت:

... ما از حمله و یورش چنگیزانه، به ساحت حوزه علمیه قم گذشتیم! از حبس و زجر رجال دینی و ملی گذشتیم! از حمله به دانشگاه و مراکز علمی ملت و سلب هر نوع آزادی فردی و اجتماعی چشم پوشیدیم! از دزدی و فساد و تباهی و تجاوز به مردمان صالح و تقویت دزدان و خیانتکاران گذشتیم! از برادر کشی‎هایی که در نقاط مملکت ترتیب داده‎اند، صرف نظر کردیم! این ننگ را کجا ببریم که مملکت اسلامی ما را دارند پایگاه اسرائیل و صهیونیست می‎کنند، و نیز افرادی را که با آنها هم دست‎اند، در رأس کارها قرار می‎دهند .

آیة الله میلانی در سفری به تهران، ماهیت نهضت علماء و مردم را چنین بیان می‎کند.

... من در این مسافرت به جدّ خود حضرت سید الشهداء ـ علیه السلام ـ تأسی کرده از جوار امن ثامن الحجج ـ علیه السلام ـ به تهران آمدم. تا به دنیا اعلام کنم این قیام و نهضت به هیچ وجه صورت ارتجاعی ندارد بلکه نهضتی است که ملتی مسلمان برای مقابله حکومت‎های جابرانه، با پیشوایی مقامات عالیه روحانی تعقیب می‎کند. هدف ملت مسلمان ایران این است که بیش از این به مصالح دنیایی و دینی آنان تجاوز نشود. باید حکومت مردم را به مردم سپرد و حق مردم را باید به خودشان واگذار کرد.

ارادت به امام خمینی

اخلاص و ارادت آیة الله میلانی به امام خمینی بر کسی پوشیده نبود چنان چه در نامه‎اش خطاب به امام خمینی در دوران تبعید امام در ترکیه می‎گوید: «خوشا به سعادت آن سرزمین که حضرت عالی در آن تشریف دارید» اما در کنار این آن چه بیشتر جالب توجه است ایشان اخلاص و ارادتش با انگیزه و جهت دار بوده و به جهت مصالح مسلمین از ایشان همواره پشتیبانی کرده است. در این خصوص به خاطره شهید سعیدی گوش می‎سپاریم:

... روزی آیة الله میلانی هنگامی که نزدشان نام امام خمینی برده شد فرمودند: ـ سلام الله علیه ـ ... پس عده‎ای به آیة الله اعتراض کردند. ایشان فرمودند: ساکت باشید فلانی! این جا مسئله تقلید در بین نیست که گفته شود فلانی اعلم است یا من؟ این جا بحث رهبری است و چنین نیست که هر مجتهدی لیاقت رهبری داشته باشد، لیاقت رهبری را تنها فقیه سیاستمداری داراست که عالم به زمان خویش باشد و در راه خدا از ملامت ملامتگران هراس نداشته باشد و اکنون این مشخصات در کسی جز آیة الله خمینی نیست .

مسلمان شدن پزشک معالج وی

پروفسور برلون، پزشک اروپایی که در جریان درمان میلانی که مشاهده قرائت دعای ابوحمزه در حین نیمه هوشیاری وی را شاکله واقعی آن روحانی و حقانیت اسلام دانست و مسلمان شد.[۱۱]

وفات

میلانی به علت ابتلا به سرطان در روز جمعه ۱۷ مرداد سال ۱۳۵۴ در سن ۸۳ سالگی، درگذشت و در جوار مرقد علی بن موسی الرضا به خاک سپرده شد.

پانویس

1   مقدمه محاضرات فی الفقه الامامیة، سید فاضل حسینی، ج ۱، ص ۶.

2   میلان از آباد بخش اسكو در نزدیك شهرستان تبریز قرار دارد. این روستا از پرجمعیت‌ترین و از جمله روستاهای آباد اسكوچای یا دره اسكو می‌باشد.

3   مكتب تفكیك، ویژه‌نامه بنیاد تاریخ و فرهنگ معاصر، ش ۱، ص ۲۰۸.

4   حیات آیت‌الله میلانی، خطی، عربی.

5   در ده جلد است که در موضوعات مختلف فقهی به بحث و بررسی عمیق پرداخته است.

6   در ۹ جلد به زندگانی چهارده معصوم و فضایل آنها با استفاده از مدارک شیعه و سنی پرداخته است.

7   رساله عملیه او در احکام اسلامی.

8   با پاورقی‌های آقای سید محمدعلی میلانی، در مباحث مختلف تفسیری.

9   از علمای بزرگ مشهد.

10  روزنامه رسالت، ۲۹ شهریور ۱۳۷۳ (ربیع‌الثانی ۱۴۱۵ ه.ق)؛ جلوه آفتاب، ص ۱۶.

11  پروفسور برلون پس از جراحی آیت الله میلانی شهادتین گفت خبر آنلاین