«گونتر گراس» 66 ساله شد

1392/7/25 ۱۱:۳۴

بیشتر آثار او ترکیبی از کولاژهای فراوانند، با زبانی بسیار پرنیرو و واژه‌ساز که توصیف‌هایی زنده به دست می‌دهد، ولی در توصیف مناسبات عاشقانه رک، رمانتیسم‌ستیز و بسا تابوشکن است، چندان‌که خرده‌شهروندان مرفه و منزه دهه 60 آلمان، شاید هم به دلیل چپگرایی او، چند باری آثارش را پورنوگرافی خواندند.

محمود حدادی: گونتر گراس، رمان‌نویس، شاعر، نمایشنامه‌نویس و نیز نقاش، متولد شهر دانسیگ است و تباری لهستانی-آلمانی دارد. زبان آثار او البته آلمانی است، ولی محبت خود را به لهستان از جمله و خاصه در رمانی با عنوان مرغوای وزغ، نوشته سال 2005 بیان کرده است که موضوع کانونی آن مشکلاتی است که رفاه چشمگیر آلمان می‌تواند برای لهستانی بیافریند، که در دوران افول سوسیالیسم دچار فقر شده بود. گراس زاده سال 1927 است و به این ترتیب کودکی و جوانیش در دوران نظام هیتلری گذشته است. پس از جنگ‌جهانی دوم مدتی را کارگر کشاورز و سنگ‌تراش بود، تا سال 1953 در برلین دانشگاه می‌رفت، از سال 1956 نویسنده حرفه‌ای شد و مانند دیگر نویسندگان هم‌نسل خود، یعنی کسانی چون هاینریش بل، ولفگانگ بورشرت و خانم کریستا وولف نخستین آثارش بازپردازی تجربه‌های شخصی او از جنگ بوده است. گراس در این راه پس از انتشار یک، دو دفتر شعر که بازتاب و توفیقی نداشتند، در سال 1959 رمان طبل حلبی را منتشر کرد که تا به امروز هم اثر برجسته‌تر او شمرده می‌شود و در سنت ادبیات کهن آلمانی از مقوله رمان‌های رندانه حسابش می‌کنند: ماجرای پسربچه‌ای که با پیش احساسی از وحشت‌های زندگی در میان بزرگ‌ترها، آن هم در سال‌هایی که ملت آلمان- مسحور فریب فاشیسم- توده‌وار به مناسبات ناانسانی دولت آن تن‌ در می‌داد، سر خود را به دیوار می‌کوبد، رشد خود را به عمد متوقف می‌کند، تا همیشه کودک بماند. ولی تا که کودکی آماج آسان آسیبش نکند، دو اسلحه دارد: برای دفاع جیغی نازک و گوشخراش، و برای حمله یکی طبل حلبی، که با کوبیدن بر آن، همه‌جا سامان دروغین جامعه بزرگتر‌ها را به هم می‌زند. «سال‌های سگی» و «گربه‌و‌موش» دو دیگر اثر او در بازپردازی سال‌های حکومت هیتلری‌اند.
فضای روشنفکری در آلمان دهه 60 همچنان سیاسی بود و این بر آثار گراس هم تاثیر می‌گذاشت، ضمن آنکه وی در این سال‌ها با حزب سوسیال‌دموکرات به رهبری «ویلی برانت» همکاری می‌کرد. این گرایش‌های سیاسی در ادبیات آلمانی، به گفته مارسل رایش رانیسکی، نقاد پرآوازه‌ای که به‌تازگی درگذشت، باعث شد ادبیات ویران شود، بدون اینکه در سیاست تغییری رخ دهد. در این دوره هم گراس چندان اثر برجسته‌ای نداشت؛ مثل نمایشنامه‌هایش، البته به‌جز نمایشنامه‌ای از او با عنوان عوام تمرین قیام می‌کنند که نقدی تند از «برتولت برشت» است به‌دلیل دفاع کمتر مشروط برشت از حکومت آلمان‌شرقی. از دیگر آثار موفق گراس، رمان «بوت» است که گویا به فارسی «کفچه ماهی» ترجمه‌اش کرده‌اند؛ رمانی درباره تاریخ غذای بشر، بشری همیشه بیش‌خواه که بر همین اساس با یک ماهی جادویی پیمان می‌بندد، پیمانی همان اندازه مخاطره‌آمیز که شرط و قرار «فاوست» گوته با شیطان. گراس در مقام شاعر یک گزیده هم از شاعران آلمانی عصر جنگ‌های 30ساله عقیدتی منتشر کرده است که اوضاع مردم آن روزگار را با احوال آلمانی‌های زمان جنگ‌جهانی دوم مقایسه می‌کند. وی در مقام نقاش روی جلد، آثارش را خود طرح می‌زند. سال گذشته این نویسنده معتبر در شعری منثور، با مدخلی که فرصت هر مصادره‌ای را- به مطلوب- از دیگر مخالفان اسراییل می‌گیرد، در یک رویارویی فردی، از سیاست اتمی این کشور و تهدید ایران توسط سیاستمداران آن، و حمایت بی‌چون‌و‌چرای دولت آلمان از چنین سیاستی انتقاد کرد، که در میان مقامات رسمی واکنش‌هایی تند در مخالفت با او برانگیخت و خاصه به دلیل عضویتش در دوران دبیرستان در کادرهای جوانان نازی اتهام ضدیهود را بر او تحمیل کرد.
بیشتر آثار او ترکیبی از کولاژهای فراوانند، با زبانی بسیار پرنیرو و واژه‌ساز که توصیف‌هایی زنده به دست می‌دهد، ولی در توصیف مناسبات عاشقانه رک، رمانتیسم‌ستیز و بسا تابوشکن است، چندان‌که خرده‌شهروندان مرفه و منزه دهه 60 آلمان، شاید هم به دلیل چپگرایی او، چند باری آثارش را پورنوگرافی خواندند. گراس امروزه اعتباری اروپایی، بلکه جهانی دارد و جایزه «بوشنر» را دریافت کرده است که به معیار آلمانی بسا از «نوبل» خالص‌تر باشد.   در دهه 80 و 90 میلادی گراس در ایران به سبب شهرت خود قربانی ترجمه‌هایی بد و ژورنالیستی شد، از جمله در مجموعه‌داستان‌های مستندش، «قرن من». چندان‌که می‌توان با تاکید گفت از او، هنوز اثری منطبق با مقام شامخ او و درخور زبانش، به فارسی درنیامده است.