هنرمندی که معنی ترس را نمی‌فهمید

1392/7/22 ۱۹:۱۵

نینا وباب: معنی ترس را نمی‌فهمد حتی اگر برایش توضیح داده شود. «معنی ترس را نمی‌فهمد حتی اگر برایش توضیح داده شود.» جواد مجابی این جمله را درباره اردشیر محصص گفته بود، هنرمندی که همچون اکثر اعضای خانواده‌اش زندگی غریبی داشت. احمد شاملو در توصیف کارهای محصص گفته بود: «اگر قلم عبید چاقوی جراحی است، قلم اردشیر نیز چنین است- برای من این هر دو، ثباتان کاراکترهای جامعه‌اند؛ آدم‌های او آدم‌های آشنای جامعه‌اند مائیم و همسایگان‌مان.» اردشیر محصص، ۷۵ سال پیش در خانواده‌ای متمکن در شهر شمالی لاهیجان به دنیا آمد. آغاز کارش در حیطه طراحی به سه سالگی‌اش برمی‌گشت. گفته می‌شود در این سن به همراه برادر بزرگ‌ترش به تماشای فیلم مشهور «بلای جان نازی‌ها» رفته بود، زمانی که‌ برگشت، از او درباره داستان فیلم سوالاتی کردند و چون او نمی‌توانست ماجرای فیلم را شرح دهد، آنچه را دیده بود روی کاغذ طراحی کرد. این اولین طراحی محصص بود و آغاز راهی که بعدها او را به مشهورترین طراحان ایران و جهان مبدل ساخت. او در نوجوانی به تهران رفت و پس از گذراندن دوره‌ دبیرستان و اخذ دیپلم ادبی، در دانشگاه در رشته‌ حقوق تحصیل کرد، اما پس از فارغ‌التحصیلی تنها طراحی را دنبال کرد. او مدتی در نشریه کتاب جمعه کار کرد و پس از آن به روزنامه کیهان رفت. تعداد زیادی از طرح‌ها و کاریکاتورهای اردشیر محصص در روزنامه نیویورک‌تایمز به چاپ رسید. اردشیر و صورتک‌هایش، اردشیر و هوای توفانی، تشریفات، شناسنامه، لحظه‌ها، وقایع‌اتفاقیه، طرح‌های‌آزاد، دیباچه و تبریکات ازجمله کتاب‌هایی است که از اردشیر محصص منتشر شده. او که سال‌های طولانی فلج بود، پنج سال پیش در چنین روزی در هفتاد سالگی در نیویورک درگذشت. درباره اهمیت جایگاه اردشیر محصص بسیار گفته‌اند، از جمله مجابی، شاعر و روزنامه‌نگار و طنزنویس گفته است محصص «نخستین کسی در ایران بود که کاریکاتور نوین ایرانی را که پیش از او سابقه نداشت پدید آورد. قبل از او، کارهایی انجام می‌شد که بیشتر شبیه آثار کاریکاتوریست‌های ترکیه یا قفقاز بود. اردشیر به کاریکاتور، به معنای امروزی که در ایران رایج است، شکل داد و با سماجت و پشتکار غریبی که داشت و آگاهی فراوان و گسترده‌ای که از هنر جهان داشت، توانست پایه‌های کاریکاتور جدید ایران را بریزد که از دنیای امروزی ما، خبر می‌داد.»