به بهانه مرگ مارشال برمن؛ فیلسوفی که شیفته مارکس و نیویورک بود

1392/7/22 ۱۹:۰۸

مارشال برمن فیلسوف سیاسی آمریکایی شهریور سال جاری در سن 72 سالگی در آمریکا درگذشت.مارشال هاورد برمن در 24 نوامبر سال 1940 در منطقه برانکس نیویورک متولد شد و در 11 سپتامبر 2013 درگذشت. وی تمام عمر خود را در نیویورک سپری کرد و این شهر و مسائل مربوط به آن همواره بخشی از دغدغه هایش بود.

برمن پس از پایان تحصیلات خود در مقطع دکترا در دانشگاه هاروارد در سال 1968، فرصت های موجود برای تدریس در دانشگاه های موسوم به "گروه آی وی" را رد کرد و ترجیح داد در نیویورک باقی بماند و در دانشگاه سیتی نیویورک تدریس کند.

برمن عضو دپارتمان علوم سیاسی این دانشگاه بود. او یکی از پایه گذاران "مرکز آموزش کارگران" در مهنتن بود. برمن عضو شورای سردبیری مجله چپ گرای "دیسنت" بود. وی همچنین به شکل متناوب با نشریاتی همچون نیویورک تایمز و نیشن همکاری می کرد.

برمن یک مارکسیست–انسان‌گرا بود و نویسندهٔ کتاب مشهور "هر آن چه سخت و استوار است، سخت می‌شود و به هوا می‌رود" (All That Is Solid Melts Into Air)‏ است که در ایران با عنوان تجربهٔ مدرنیته ترجمه شده است. در واقع عنوان کتاب جمله مارکس است که در وصف دنیای مدرن گفته شده است. وی شیفته دو چیز بود: مارکس و نیویورک.

برمن یکی از نقاط عطف زندگی خود را آشنا شدن با مارکس در اواخر دهه 1950 می داند. درآن  زمان برمن دانشجوی علوم سیاسی در دانشگاه کلمبیا بود و در یک کتابفروشی با "دست نوشته های اقتصادی و فلسفی 1844" مارکس روبرو شد.

مطالعه این کتاب تاثیر عمیقی بر مارشال جوان گذاشت. شیفتگی او به مارکس به حدی بود که (شاید به شکلی ناخودآگاه) موجب شده بود خودش هم ظاهری شبیه به مارکس داشته باشد. احتمالا دانشجویان و دوستدارانش تصویر آشنا و صمیمی وی «با موهایی آشفته و ریش هایی بلند» را همیشه به یاد خواهند آورد.

برمن یکی از روشنفکران عمومی بود که هم به شکلی جدی آثار ویرانگر مدرنیته را نقد می کرد و هم نگاهی خوش بینانه و امیدوارانه به وضعیت مدرنیته داشت. وی معتقد بود که مدرنیته فرصت هایی را برای شکلهای نوآورانه مقاومت در زندگی روزمره فراهم می کند. این خوش بینی را می توان در پاسخ برمن به نقد پری اندرسون بر کتاب تجربه مدرنیته دید:

"فکر می کنم یکی از مخاطرات حرفه ای روشنفکران، صرف نظر از اندیشه سیاسی شان، عدم تماسشان با چیزها و جریان زندگی روزمره باشد. اما این مشکل ویژه روشنفکران چپ است، چرا که در میان جنبش های سیاسی این ما هستیم که به طور خاص به اهمیت دادنِ به مردم افتخار می کنیم، به آنها احترام می گذاریم، به صدایشان گوش فرامی دهیم، به نیازهایشان اهمیت می دهیم، آنها را گردهم می آوریم و برای آزادی و خوشبختی آنها مبارزه می کنیم (این وجه تمایز ما - یا تلاش ما برای متمایز شدن - با طبقات حاکمِ گوناگون جهان و ایدئولوگ های آن هاست، کسانی که با مردمی که بر آن ها حاکم هستند مانند حیوانات یا ماشین ها یا اعداد یا مهره های شطرنج رفتار می کنند، یا هستی آنها را به کلی نادیده می گیرند، یا با برانگیختن آنها بر علیه یکدیگر بر ایشان مسلط می شوند و به آنها می آموزند که فقط به این طریق می توانند به آزادی و خوشبختی برسند).

مارشال برمن در دیباچه کتاب "تجربه مدرنیته" ضمن برشمردن ویژگی‌های دنیای مدرن، مدرن‌بودن را «زیستنِ یک زندگیِ سرشار از معما و تناقض می‌داند؛ مدرن‌بودن را اسیرشدن در چنگ سازمان‌های بوروکراتیکِ عظیمی که قادر به کنترل و غالباً قادر به تخریب همه اجتماعات، ارزش‌ها و جان‌ها هستند می‌داند؛ و با این همه دست بسته‌نبودن در پیگیری عزم راسخ خویش برای مقابله با این نیروها، جنگیدن به قصد تغییر جهانِ این نیروها و تصاحب آن برای خودمان.»
نگارنده اثر معتقد است کتابش به دنبال نشان دادن این است که «چگونه، برای همه ما، مدرنیسم همان رئالیسم است.» برمن بر این است که «مدرنیته کل نوع بشر را وحدت می‌بخشد، اما این وحدتی معماوار و تناقض‌آمیز است، وحدتی مبتنی بر تفرقه.»

"برمن" تاریخ مدرنیته را به سه مرحله تقسیم می‌کند: دوره نخست از ابتدای قرن ۱۶ تا پایان قرن ۱۸؛ دوره دوم از ۱۷۹۰ (انقلاب فرانسه) تا پایان قرن ۱۹ و دوره سوم قرن ۲۰.

در مقدمه کتاب، خواننده با توصیف و نقد دو متفکر مدرنیست به مدرنیته مواجه می‌شود: مارکس و نیچه.

از منظر مارکس: «(در دنیای مدرن) همه روابطِ ثابت و منجمد، همراه با پیشداوری‌ها و عقاید کهنه و محترمِ وابسته به آن‌ها، به حاشیه رانده می‌شوند و تمامی روابط تازه‌شکل‌یافته، قبل از آنکه استوار شوند منسوخ می‌گردند. هر آنچه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا می‌رود، هر آنچه مقدس است دنیوی می‌شود و دست آخر آدمیان ناچار می‌شوند… با وضعیت واقعی زندگی و روابطشان با همنوعان خویش روبرو گردند.»

از منظر نیچه: با شکست و ویرانی مسیحیت، بشر مدرن خود را در میان غیبت و خلأ عظیم ارزش‌ها و در همان حال در متن فراوانی شگفت‌آور امکانات بازیافت.