گام‌هاي مطمئن / كاووس سيد امامي

1392/7/16 ۱۰:۴۲

مفهوم «اعتماد اجتماعي» در كنار مفهوم «اعتماد سياسي» معنا پيدا مي‌كند و از آن تفكيك شده است. منظور از اعتماد اجتماعي، اعتمادي است كه گروه‌هاي مختلف مردم به يكديگر دارند و تعبير ديگر آن «اعتماد ميان فردي» است.

مفهوم «اعتماد اجتماعي» در كنار مفهوم «اعتماد سياسي» معنا پيدا مي‌كند و از آن تفكيك شده است. منظور از اعتماد اجتماعي، اعتمادي است كه گروه‌هاي مختلف مردم به يكديگر دارند و تعبير ديگر آن «اعتماد ميان فردي» است. زماني كه افراد جامعه در تعاملات خود، روابط‌شان را براساس ميزاني از اعتماد تنظيم كنند، مي‌گوييم كه ميزان بالايي از اعتماد اجتماعي وجود دارد؛ به طور طبيعي عكس اين موضوع زماني روي مي‌دهد كه به دلايل مختلف اين حس اعتماد نسبت به يكديگر كمرنگ شده است. يكي از مؤلفه‌هاي مهم سرمايه اجتماعي، اعتماد اجتماعي است؛ چرا كه در پي آن، كار سياستمداران و مسئولان اجرايي آسان‌تر مي‌شود و براي پيشبرد برنامه‌هاي خود مي‌توانند روي افراد آن جامعه حساب باز كنند؛ در نتيجه اجراي برنامه‌هاي آن نظام سياسي نيز به مراتب تسهيل مي‌شود.

زماني كه اعتماد اجتماعي خدشه‌دار مي‌شود

عوامل بسياري موجب خدشه‌دار شدن اعتماد اجتماعي مي‌شود؛ بروز برخي از آن‌ها به علت شرايط خاصي است كه در يك برهه زماني، ساختارهاي اجتماعي به وجود مي‌آورند. يكي از مسائلي كه بر اين موضوع تاثير بسزايي دارد «اخلاقيات» است. اگر اخلاق در جامعه ترويج داده شود، در حدي كه مردم خود را ملزم به ايجاد رابطه اخلاقي با ديگران كنند و حد و حدود خود را بشناسند، به طور ناخودآگاه اعتماد اجتماعي تقويت مي‌شود؛ با توجه به سنت ديني كه در جامعه خود داريم و تاكيد فراواني كه دين مبين اسلام بر اخلاق دارد مي‌توانيم در اين زمينه بسيار موفق باشيم.

يكي از مشكلاتي كه امروز شاهد آن هستيم اين است كه بسياري از كساني كه ادعاي اخلاق مي‌كنند، در مقابل مردم و در عمل، رفتار ديگري از آنان سر مي‌زند. به بياني افراد آن جامعه، رفتاري متفاوت از آنچه مي‌شنوند، مي‌بينند كه اين مشكل تاثير بسيار سويي مي‌گذارد. يكي ديگر از عوامل مهم و تاثيرگذار بر اعتماد اجتماعي به نوع سياست‌هاي حاكم بر جامعه باز مي‌گردد؛ به اين‌كه چقدر پايبند به راستگويي، اخلاق و ايجاد روابط سالم هستند؛ در حال حاضر بسياري از علماي اجتماعي در كشور ما بويژه آناني كه كار پژوهشي مي‌كنند معترفند كه در اين زمينه در جامعه امروز با بحران مواجه هستيم و متأسفانه سطح اعتماد اجتماعي پايين

آمده است.

چگونه اعتماد را به جامعه بازگردانيم

در بازگرداندن اعتماد اجتماعي و احياي آن، موثرترين افراد كساني هستند كه در معرض ديد مردم قرار دارند؛ به عبارتي مسئولان يك جامعه نقش بسيار حياتي در اين زمينه بازي مي‌كنند. اگر آنان به قول خود عمل كنند و از دروغ و ريا بپرهيزند تاثير چشمگيري بر جامعه و افراد آن خواهند گذاشت. البته در برخي از شرايط ممكن است مصلحت سياسي اقتضا كند برخي از حقايق را نگوييم يا در زماني مناسب مطرح كنيم. اما به هر حال چهره‌اي كه مردم از مسئولان مي‌بينند حال چه سياسي، چه اداري بايد چهره سالمي باشد.

نقش مدرنيزه شدن بر اعتماد اجتماعي

هرچه جامعه به سمت مدرنيزه شدن پيش مي‌رود احساس اجتماعي شدن كمتر مي‌شود؛ به طوري كه انسان‌هاي آن جامعه نسبت به يكديگر بيشتر احساس غريبي مي‌كنند و كمتر به يكديگر اعتماد دارند. هرچه اين حس قوي‌تر شود به بي‌اعتمادي في‌مابين اضافه مي‌كند. در بسياري از كشورهايي كه اين تجربه را داشته‌اند، براي رفع مشكل، انواع نهادها و انجمن‌هاي اجتماعي تشكيل شده است؛ انجمن‌هايي كه وابسته به كليساها، سازمان‌هاي مردم‌نهاد و... هستند. اين نوع فعاليت‌ها حس اعتماد را بسيار تقويت مي‌كند. متأسفانه در كشور ما موانع بروكراتيك زيادي بر سر راه چنين سازمان‌هاي داوطلبانه‌اي وجود دارد و تنها شماري به صورت خصوصي آن را اجرا مي‌كنند. بايد نسبت به اين مسأله آگاهي داشته باشيم كه با قرار گرفتن در مسير توسعه، اعتماد اجتماعي را نيز از طريق ابزارهاي كارآمد تقويت كنيم و به كمك نخبگان، دولتمردان و مردم مانع از ترك برداشتن جام ظريف اعتماد اجتماعي شويم.

٭ عضو هيأت علمي دانشكده علوم سياسي دانشگاه امام صادق و متخصص حوزه جامعه‌شناسي سياسي