«شاهنامه» نامه منش و فرهنگ ايراني / اميرجلال‌الدين كزازي

1392/7/10 ۱۰:۲۰

در اين ساليان از نگاهي بسيار فراخ و در سنجش با ساليان پيش‌ترمي‌توان گفت شاهنامه‌پژوهي، گسترش و روايي يافته است. به‌ويژه آنكه تلاش‌هايي انجام گرفته است تا متن‌هايي پيراسته‌تر و سنجيده‌تر از «شاهنامه» به دست داده شود. در كنار آن تلاش‌هايي نيز در زمينه بررسي و گزارش «شاهنامه» به انجام رسيده است.

در اين ساليان از نگاهي بسيار فراخ و در سنجش با ساليان پيش‌ترمي‌توان گفت شاهنامه‌پژوهي، گسترش و روايي يافته است. به‌ويژه آنكه تلاش‌هايي انجام گرفته است تا متن‌هايي پيراسته‌تر و سنجيده‌تر از «شاهنامه» به دست داده شود. در كنار آن تلاش‌هايي نيز در زمينه بررسي و گزارش «شاهنامه» به انجام رسيده است. اما اگر بخواهيم همچنان به شيوه‌يي بسيار فراخ داوري كنيم، آنچه من مي‌توانم گفت، اين است كه آنچه در پيوند با «شاهنامه» انجام گرفته است، به هيچ روي در خور و شايسته شاهكاري بزرگ چون «شاهنامه» نيست. زيرا «شاهنامه» كتابي است كه از ديدگاه‌هاي گوناگون مي‌توان در آن پژوهيد و كاويد. «شاهنامه» تنها شاهكاري ادبي نيست. «شاهنامه» نامه منش و فرهنگ ايراني است. هركس مي‌خواهد به اين دو پرسش بنيادين پاسخي سنجيده بدهد كه «ايران چيست؟» و «ايراني كيست؟» برترين آبشخور او و سرشارترين سرچشمه او بي‌گمان «شاهنامه» است؛ چراكه «شاهنامه» نامه هزاره‌هاي تاريخ و فرهنگ ايران است. از اين روي تلاش در زمينه شاهنامه‌شناسي تلاشي است كه هرچند هر كدام از دانشوران، ادب‌دانان و شاهنامه‌پژوهان مي‌توانند در آن همباز باشند، نياز به نهادها و كانون‌هاي پرتوان و پيگير فرهنگي، ادبي و دانشگاهي دارد، تا بتوان بدان‌سان كه مي‌سزد اين نامه نامي گرامي را شناخت و به ديگران شناسانيد. پيشنهاد من آن است كه در هركدام از دانشگاه‌هاي بزرگ ايران بخشي در پژوهش و بررسي «شاهنامه» پديد آورده شود، با مايه و توان بسنده و هركدام از اين بخش‌ها در يكي از زمينه‌هاي بنيادين شاهنامه‌شناختي به پژوهش بپردازند و دستاورد اين پژوهش‌ها به شايستگي به چاپ برسد. بدين‌سان اندك اندك كتابخانه‌يي ويژه در زمينه شناخت «شاهنامه» پديد خواهد آمد كه شاهنامه‌پژوهان آينده از آن بهره خواهند برد. بدين‌سان نهفته‌هاي اين شاهكار ورجاوند و بي‌مانند فرهنگ و ادب ايران اندك‌اندك شناخته خواهد شد و هر نهفته‌يي كه آشكار مي‌شود، نهفته‌هاي ديگر را كه تا آن زمان ناشناخته مانده بوده است را پيش پژوهنده مي‌گسترد. «شاهنامه» چشمه‌يي است كه همواره مي‌جوشد و هرگز اين چشمه خشك نخواهد شد. به سخن ديگر هرگز زماني فرانخواهد رسيد كه ما نيازي نبينيم كه در «شاهنامه» بپژوهيم و بكاويم. شناخت بيشتر «شاهنامه» زمينه را براي كندوكاو افزون‌تر برآن فراهم مي‌آورد.