اردشیر صالح پور به دبا گفت: سبک زندگی ایرانی از دل آیین و رسوم ما بیرون می آید

1392/6/31 ۱۴:۰۹

روز گذشته اختتامیه جشنواره نمایش هایی آیینی و سنتی برگزار شد. در این جشنواره آثار نمایشی بسیاری از شهر های مختلف با محوریت آیین ها و رسوم جدید و کهن ایرانی به معرض نمایش درآمد. آنچه زبان گویای این نمایش ها بود نوعی احساسا مشترک بین متن نمایش و مخاطبان بود . نمایش ها از فرهنگ و آیین تماشاچیان می گفتند. نمادها و نشانه های موجود در نمایشها از هویت مشترکی سخن می گفتند که در دل آیین ها و رسومات فرهنگی، دینی و قومی ایرانیان نهفته است. دکتر اردشیر صالح پور، نویسنده، پژوهشگر و ارگردان و مدرس تئاتر، معتقد است بخش عمده ای از تاریخ و تمدن فرهنگ بشری مدیون جهانی است به نام جهان ایرانی و این جهان ایرانی بخشی از هویت تجارب بشر است که دارای اهمیت و ارزش بسیاری است.

روز گذشته اختتامیه جشنواره نمایش هایی آیینی و سنتی برگزار شد. در این جشنواره آثار نمایشی بسیاری از شهر های مختلف با محوریت آیین ها و رسوم جدید و کهن ایرانی به معرض نمایش درآمد. آنچه زبان گویای این نمایش ها بود نوعی احساسا مشترک بین متن نمایش و مخاطبان بود . نمایش ها از فرهنگ و آیین تماشاچیان می گفتند. نمادها و نشانه های موجود در نمایشها از هویت مشترکی سخن می گفتند که در دل آیین ها و رسومات فرهنگی، دینی و قومی ایرانیان نهفته است. دکتر اردشیر صالح پور، نویسنده، پژوهشگر و ارگردان و مدرس تئاتر، معتقد است بخش عمده ای از تاریخ و تمدن فرهنگ بشری مدیون جهانی است به نام جهان ایرانی و این جهان ایرانی بخشی از هویت تجارب بشر است که دارای اهمیت و ارزش بسیاری است.

-    آیین¬ها و رسوم کهن ما چه نقشی در شناخت بخشی از هویت ملی و ایرانی ما می توانند ایفا کنند؟
سنت ها درواقع برآمده از هویت و فرهنگ ایرانی هستند و به روایتی برآیندی از این فرهنگ ها را به نمایش می گذارند. بنابراین آیین ها در وحله اول نمایش یا تئاتر نیستند بلکه یکی از جنبه های آنها تئاتر است و جنبه نمایشی دارد. اما فی نفسه این آیین و سنت ها برای نمایش دادن به معنای تئاتریکال ایجاد نشده اند بلکه اینها یک ضرورت مادی و معنوی در حیات اجتماعی و تعلقات انسان نسبت به عالم درون، دنیای پیرامون و عالم ماوراء حاصل شده اند. یعنی به نوعی تمام آیین¬ها حول این سه محور تبیین و تعریف می شوند. بنابر این اینها بخشی از زندگی هستند، اصلاً خود زندگی هستند.آیین و رسوم، نسبت هایی هستند که انسان برای ارتباط با دنیای محیطی خودش ایجاد می کند تا زندگی را زندگی تر کند و معنای حقیقی زندگی را دریابد. از این منظر است که درواقع این رسوم بخشی از هویت فرهنگی ما به شمار می رود. مثلاً پهلوانان شاهنامه واقعی نیستند اما بخشی از آرزوهای دست نیافتنی انسان هستند که در قالب قصه و افسانه و گونه های مختلف به وجود آمده اند و به نوعی پاسخی هستند به ضرورت ها و نیازهای هستی شناسانه و معرفت شناسانه ما نسبت به دنیا.
- پس می توان با دیدن نمایش ها و ارتباط با نمادهای موجود در آن به شناخت سبک زندگی ایرانی و هویت نهفته در آن پی برد؟ یعنی ارتباط بین نماد و هویت را می توان از یک اثر هنری انتظار داشت؟
نمادها و نشانه های زندگی در این نمایش ها و آیین ها بسیار زیاد است. نوعی جوشش و کوشش انسان ها در آیینهای ما موج می زند. درواقع برای رسیدن به حقایق زندگی، انسان ایرانی سعی کرده این آداب و آیین و سنت را خلق کند. این سنت ها درواقع روحیات خلقی ما را هم ابراز می کنند بنابر این می بینید این سنت ها در فرهنگ ما جواب می دهد اما در فرهنگ دیگر جواب نمی دهد. پس این آیین ها به ذاته منبعث  از شرایط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، دینی و آیینی و ملی ما هستند. پس وقتی ما بخواهیم هویت خود را دریابیم قطعاً باید به همین مقولات یعنی به آیین ها و سنت ها رجوع کنیم و سبک زندگی ایرانی هم از دل همین رفتار ها و شکل و شمایل ها حادث می شود. یکی از ویژگی های آیین های سنتی این است که اینها مفاهیم ارزشی زندگی را نگاه می دارند و القا می کنند به نسل بعدی، و ازهمه مهم تر اینکه حفظ حرمت و ارزش می کنند. این حرمت ها و ارزشها بخشی از ارزش های جامعه است که به شکل آیین ها وسنت ها ثبت و ضبط می شود.
-    اما همیشه در کنار چنین اجراهای هنری این سوال مطرح بوده که آیین های سنتی ما که به دوران کهن و زندگی کاملا متفاوت و به دور از تکنولوژی امروزی باز می¬گردد و پر است از نماد های خرافی و غیر عقلانی چگونه می تواند در قالب هویت ملی با دنیای امروزی که وجهه عقلی را سر لوحه خود قرار داده ارتباط برقرار کنند؟
اگر در اینها ضرورتی احساس نمی شد دوام نیز نمی آوردند. ما می بینم که علی رغم اینکه دنیا خیلی تغییر کرده اما این آیین ها و سنت ها برای انسان ایرانی ارزشمند و قابل توجه است. چون بر اصالت روحی و بر اصالت ارزشی و فرهنگی استوار است کما اینکه این آیین ها بخشی از تجربه نیاکان ما هستند که به شکل عادت و سنت در آمده اند. آیین ها وقتی که تکرار می شوند به صورت یک عادت و به یک سنت تبدیل می شوند ما هم تلاش می کنیم تا به اینها تداوم ببخشیم. بنابر این جامعه بدون آیین جامعه بدون سنت یک جامعه خشک، بی روح و یک جامعه مکانیستی است که هیچ قبح و حسنی در آن احساس نمی شود. البته جوامع بی نیاز از آیین ها نیستند.
حتی حضور مردم در مسابقات فوتبالی هم نوعی آیین است اما در شکلی نو. عهده ای با لباس های یک رنگ که خود را بزک کرده اند و با اجرای حرکات هماهنگ و خواندن آواز درواقع نوعی آیین اجرا می کنند که نوع مدرن آن است. از نظر من اینها در ادامه همان آیین ها است که ادامه پیدا می کنند.
مثلا در مراسم عروس برون سعی می کردند با تشکیل کاروان هایی مراسم های مختلف مثل حرکات آکروباتیک با اسب انجام دهند. در ادامه همین رسم است که می بینیم هنوز ایرانی ها مراسم عروس برون را دارند و کاروان های شادی برای عروس راه می اندازند.
البته طبیعی است که در بخشی از آیین¬ها خرافه و اوهام هم ربط پیدا کند چراکه این آیین ها مرتبط با دوران خام اندیشی بشر هستند. این آیین ها را امروزه باید معقولانه تر پالایش کرد و تداوم بخشید چراکه آیین ها و سنت ها بی نیاز از چراغ نظر نیستند و ما باید به نظر و آگاهی این مفاهیم را مورد ارزیابی قرار دهیم. به عبارتی نقد بر آیین و رسوم کهن می تواند خودش پدیدارهای نو بیافریند. اما ما بدون فروغ آگاهی های نظری و معرفت انسانی نمی توانیم آیین ها را دریابیم، بازبشناسیم و به کار ببریم. انچه مسلم است این است که بخش عمده ای از تاریخ و تمدن فرهنگ بشری و دست کم آسیای غربی و شرق باستان مدیون جهانی است به نام جهان ایرانی. جهان ایرانی- اسلامی بخشی از هویت تجارب بشر است که دارای اهمیت و ارزش است.