برندگان و بازندگان بحران سوریه /حمید هوشنگی*

1392/6/25 ۰۹:۵۸

در تحولی چشمگیر در بحران سوریه، وزیران خارجه آمریکا و روسیه عصر شنبه ۲۳ شهریور به توافقی تاریخی دست یافتند. روسیه که با کمک سیاسی چین و استفاده از دوستی و نفوذ تهران با دمشق، به این دستاورد بزرگ نائل شده است، ۲۲ سال پس از فروپاشی شوروی برای اولین‌بار می‌تواند ادعا کند بخش عمده‌ای از نفوذ جهانی‌ خود را در صحنه جهانی‌ باز یافته است. جان کری، وزیر خارجه آمریکا و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در پایان سومین روز مذاکره فشرده در ژنو، در یک کنفرانس خبری مشترک جزییاتی از توافق بین دو کشور در ارتباط با تحت کنترل قرار دادن تسلیحات شیمیایی سوریه را اعلام کردند. البته خوانش این دو از توافقنامه با یکدیگر مطابقت کامل نداشت اما عزم دو کشور به یک راه‌حل سیاسی را به خوبی نشان می‌داد.

در تحولی چشمگیر در بحران سوریه، وزیران خارجه آمریکا و روسیه عصر شنبه ۲۳ شهریور به توافقی تاریخی دست یافتند. روسیه که با کمک سیاسی چین و استفاده از دوستی و نفوذ تهران با دمشق، به این دستاورد بزرگ نائل شده است، ۲۲ سال پس از فروپاشی شوروی برای اولین‌بار می‌تواند ادعا کند بخش عمده‌ای از نفوذ جهانی‌ خود را در صحنه جهانی‌ باز یافته است. جان کری، وزیر خارجه آمریکا و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در پایان سومین روز مذاکره فشرده در ژنو، در یک کنفرانس خبری مشترک جزییاتی از توافق بین دو کشور در ارتباط با تحت کنترل قرار دادن تسلیحات شیمیایی سوریه را اعلام کردند. البته خوانش این دو از توافقنامه با یکدیگر مطابقت کامل نداشت اما عزم دو کشور به یک راه‌حل سیاسی را به خوبی نشان می‌داد.
برپایه این طرح شش‌ماده‌ای، سوریه باید در طول هفت روز فهرستی کامل از تسلیحات شیمیایی خود را ارائه دهد و بازرسان بین‌المللی باید تا دو ماه دیگر در سوریه کار خود را آغاز کنند.
به گفته وزیر خارجه آمریکا هدف نهایی، نابودی کامل تسلیحات شیمیایی سوریه تا اواسط سال ۲۰۱۴ میلادی یعنی خرداد و تیر خواهد بود. کری گفت امیدوار است این توافق بتواند به آغاز فرآیند صلح وسیع‌تری در سوریه کمک کند. روسیه و آمریکا همچنین اعلام کردند که سوریه باید به بازرسان اجازه دسترسی به تمامی تسلیحات شیمیایی این کشور را بدهد. در حالی‌که سخنان کری کاملا بااطمینان بیان می‌شد، لاوروف، وزیر خارجه روسیه در سخنان خود تاکید کرد در این توافق اشاره‌ای به توسل به زور در صورت عدم پایبندی سوریه به مفاد این توافق نشده است. اما او درعین‌حال افزود رسیدگی به هرگونه تخطی سوریه برعهده شورای امنیت سازمان ملل خواهد بود. لاوروف همچنین از احتمال برگزاری نشست صلح بین‌المللی دیگری درباره سوریه تا ماه آینده میلادی خبر داد و تاکید کرد نکته مهم این است که مطمئن شویم نمایندگان تمامی جناح‌ها در این کنفرانس حضور خواهند داشت. آمریکا و بلوک غرب همراه با اروپا نیز می‌گویند پیروز این نبرد سیاسی هستند که دو سال و نیم است سوریه را ویران و یکصد‌هزار نفر را به دیار عدم روانه کرده است.
دو‌میلیون سوری آواره در خارج از کشور و پنج‌میلیون بی‌خانمان و دربه‌در داخل نیز بخشی از این وحشی‌گری است که با کمک دلار‌ها‌ی نفتی عربستان و قطر و سلاح‌های ترکیه در این جنگ نیابتی حاصل شده است. نتیجه عملی این جنگ‌افروزی، غیر از تحلیل شدید توان انسانی، اقتصادی و نظامی سوریه، قطعا راحتی بیشتر خیال اسراییل است و ظهور درگیری‌های فرقه‌ای که سوریه از این پس تا سالیان دراز با آن روبه‌رو خواهد بود. از سوی دیگر این جنگ داخلی، که حزب‌الله نیز درگیر آن شده است، دوستی و الفت حزب‌الله شیعه با مسلمانان سنی را به شدت به خطر انداخته است. بشار اسد که دو هفته قبل در خطر حمله برق آسای آمریکا و فرانسه تهدید می‌شد اینک موقتا نفسی به راحتی می‌کشد اما در حالی‌که سلاح‌های شیمیایی خود را از دست خواهد داد و بخشی از قدرت چانه‌زنی‌اش عملا کاهش می‌یابد، ناگزیر است در کنفرانس ژنو ٢ با مخالفانش به گفت‌وگو بنشیند و عملا آن‌ها را به رسمیت بشناسد. البته باید توجه کرد که مخالفان مسلح دولت سوریه نیز چندان مقبولیتی میان مردم ندارند و وحشی‌گری بخشی از آنان و همکاری‌شان با گروه‌های آدمکش تکفیری و سلفی برای آنان نیز بدنامی گسترده‌ای بر جای گذاشته است. درست است که اسد تا انتخابات سال آینده میلادی در قدرت باقی خواهد ماند اما اینک بشار اسد به رییس کشوری تبدیل شده که هموطنانش را از زمین و هوا به گلوله و توپ بسته و بر سرشان بمب ریخته است و به‌همین دلیل قطعا چنین رهبری مقبولیتی نخواهد داشت، هرچند توانسته باشد در نبرد نظامی با مخالفان مسلح خود و مزدوران خارجی به پیروزی نظامی میدانی دست یابد. در این میان سه بازنده بزرگ خارجی دیگر در سطح منطقه عربستان، قطر و ترکیه هستند.
دو کشور اول با کمک مالی وسیع خود و ترکیه با تسلیح ارتش به اصطلاح آزاد سوریه آتش‌بیار این معرکه برادرکشی و ویرانی بوده‌اند و خود در اجرای یک طرح غربی، برای مهار قدرت منطقه‌ای ایران جنگ داخلی در سوریه را دامن زدند. از سوی دیگر ایران نیز که براساس یک پیمان امنیتی به حمایت حکومت دمشق موظف بوده است، بخش عمده‌ای از اعتبار خود را در میان اعراب سنی از دست داده و حمایتش از اسد، را به حمایت از خط مقاومت در برابر دشمن مشترک دنیای اسلام تفسیر می‌کند. واقعیت اوضاع کنونی سوریه جنگ‌زده و ویران این است که حامیان اسد که بخش اصلی آنان علویان سوری هستند که ١٨ درصد این کشور ٢٠‌میلیونی را تشکیل می‌دهند، در چهار دهه اخیر قدرت را از اکثریت اهل تسنن کشورشان دریغ کرده بودند. درعین‌حال چند‌میلیون مسیحی این کشور نیز در هراس از سلطه سنی‌های متعصب سوری، عموما در کنار علویان از حکومت سکولار بشار اسد حمایت کرده و می‌کنند. اما روشن است که ازین پس علویان سوری نمی‌توانند به‌راحتی زمان قبل از جنگ با هموطنان سنی خود زندگی و معاشرت کنند و احتمالا سوریه به سوی یک تجزیه سیاسی و جغرافیایی پیش خواهد رفت و کشوری «علوی» از پیکره این کشور جدا خواهد شد. به‌نظر می‌رسد این کشور جدید در صورت تولد، چاره‌ای ندارد جز آنکه خود را تحت‌الحمایه ایران قرار دهد تا از نابودی به‌وسیله همسایگانش تا اندازه زیادی مصون بماند. اگر چنین تجزیه‌ای رخ دهد، قاعدتا ایران بخش قابل‌توجهی از نفوذ خود را در سوریه کنونی حفظ خواهد کرد و ترکیه یکی از بازندگان اصلی ظهور این کشور خواهد بود زیرا کرد‌های ترکیه که در جنوب ترکیه و در مجاورت سوریه کنونی زندگی می‌کنند، عموما علوی‌مذهب هستند و از برخورد‌های خشن ترک‌ها با خود که سابقه‌ای چندصدساله و طولانی دارد، خاطرات بسیار غم‌انگیزی دارند و طبیعی است اگر در طرحی به یک خودمختاری مانند کرد‌های عراق نائل نشوند، به اعراب علوی گرایش خواهند داشت.
در این خونریزی دو سال و نیمه آن‌که بیش از همه باخته است سوریه و سوری‌ها هستند و آن‌که بیش از همه خوشحال است اسراییل خواهد بود که ضمن تماشای جنگ فرقه‌ای در سوریه، عراق و لبنان بخش عمده‌ای از همسایگان عربش به آن مشغول شده‌اند. به همین دلیل ساده، اسراییل از این پس، امن‌تر از زمان کنونی، زندگی خواهد کرد. روسیه نیز که چین و ایران را همراه خود دارد و از حق وتوی خود در شورای امنیت سامان ملل برخوردار است، از اتخاذ تصمیمات تند علیه حکومت اسد جلو‌گیری کرده و توانسته است با ترفند‌های مختلف سیاسی، با زیرکی، برنامه غرب برای برچیدن نفوذش از خاورمیانه را به تعویق اندازد. هر دو قدرت جهان، سعی‌ می‌کنند امضای این توافق را در میا‌ن ملت‌های خود و طرفداران‌شان در سطح جهان، پیروزی خود عنوان کنند. در کنار این دو، انگلیس، فرانسه و اروپا نیز چنین تبلیغ می‌کنند و کسی نمی‌گوید چرا اجازه داده شد که این جنگ داخلی و پرتلفات و ویرانگر دو سال و نیم دوام آورد و چرا هیچ فشاری به عربستان، قطر، ترکیه و تا حدودی اردن وارد نشد تا جنگ زودتر پایان گیرد. طرفه این‌که در این میان همه خود را پدر پیروزی می‌خوانند و تنها ژنرال سلیم فرمانده دسته‌ای که خود را «ارتش آزاد سوریه» می‌خوانند و در ترکیه مستقر شده، در کنفرانسی مطبوعاتی در استانبول با این توافق مخالفت و آن را محکوم کرده و به غرب هشدار می‌دهد که فریب روسیه را نخورد و همچنین از عزم خود برای ادامه جنگ سخن می‌گوید.
*معاون اسبق خبری خبرگزاری جمهوری‌اسلامی