کسانی که باید از این میراث دفاع می‌کردند، به‌کار سیاسی مشغول بودند

1392/6/24 ۱۲:۲۶

«ناصر تقوایی» که پیش از انقلاب کارگردان سریال دایی‌جان ناپلئون بود، روز 29 مرداد در موزه زندان قصر در همایش «تهران، نشانه‌های عاطفی و خاطرات جمعی» شرکت کرده بود. او در سخنرانی‌اش می‌گفت: «من آدم خرافاتی‌ای نیستم ولی حس کردم دارم به یک آدم مخرب تبدیل می‌شوم. هر جایی که به‌عنوان لوکیشن فیلم‌هایم انتخاب کرده‌ام، خراب شده است.»

مرجان صائبی: «ناصر تقوایی» که پیش از انقلاب کارگردان سریال دایی‌جان ناپلئون بود، روز 29 مرداد در موزه زندان قصر در همایش «تهران، نشانه‌های عاطفی و خاطرات جمعی» شرکت کرده بود. او در سخنرانی‌اش می‌گفت: «من آدم خرافاتی‌ای نیستم ولی حس کردم دارم به یک آدم مخرب تبدیل می‌شوم. هر جایی که به‌عنوان لوکیشن فیلم‌هایم انتخاب کرده‌ام، خراب شده است.» تقوایی می‌گفت که فیلم «ناخدا خورشید» را در بندر کنگ ساخته که معماری بسیار ساده ولی کاربردی داشته اما حالا ویران شده است، فیلم «رهایی» را در بندر گناوه ساخته که الان دیگر مانند سابق قابل شناسایی نیست، «نفرین» را در جزیره مینو ساخته بوده که آن موقع بهشت خوزستان بود ولی در جنگ نابود شده، خانه‌ای که در آن «آرامش در حضور دیگران» را ساخته بوده، در خیابان منیریه بوده و مالک، ساختمان زیبای آنجا را ویران کرده و رسید به سریال دایی‌جان ناپلئون. تقوایی گفت: «اگر خانه اتحادیه تاکنون به‌صورت کامل تخریب نشده، به‌خاطر تقدیرش است چون در یکی از تجاری‌ترین نقطه‎های شهر است و مدعیان زیادی دارد نه اینکه اراده‌ای برای جلوگیری از تخریب آن هست.»
جنجال درباره خانه اتحادیه از دهه 70 شروع شد و تا به امروز هم ادامه دارد اما حالا یک میهمان ناخوانده آمده تا میخ تابوت این عمارت تاریخی باشد؛ ساختمان مرکز تجاری غول پیکری در همسایگی دیواربه‌دیوار خانه دایی‌جان ناپلئون در حال سرساییدن به آسمان است تا آغازی بر پایان خانه‌ای باشد که علاوه بر یادآوری بزرگان عرصه سینما و چهره‌هایی چون «فنی‌زاده» و «تقوایی»، از آخرین امیدهای خیابان لاله‌زار برای اتصال به تاریخ صدساله‌اش به شمار می‌رود. در این میان، سازمان‌ها و نهادهای مسوول به جای حل مشکل، توپ را در زمین دیگری می‌اندازند؛ سازمان میراث‌فرهنگی که اولویت «حفظ» عمارت را برعهده دارد، نبود بودجه کافی برای خرید ملک را بهانه کرده است، شهرداری مسوولیت‌نداشتن در این حوزه را و دیوان عدالت اداری هم تنها به‌عنوان بازوی قوه‌قضاییه، مجری قانونی است که چند سال پیش سازمان میراث‌فرهنگی آن را در سکوت تغییر داد تا خانه به جای «حفاظت»، «ویران» شود. وراث ملک اتحادیه هم سرنوشت بچه‌های دایی‌جان را پیدا کرده‌اند، مدام به نهادها و دادگاه‌های مختلف مراجعه می‌کنند.  «مهدی حجت» که معاونت جدید سازمان میراث‌فرهنگی است، در پاسخ به وضعیت حریم خانه اتحادیه و ساخت‌وسازها در کنار آن، به «شرق» می‌گوید: «همه این کارها خلاف قانون است. کسانی که باید از این میراث دفاع می‌کردند، سرشان به‌کار سیاسی مشغول بود و دنبال کارهای دیگری بودند و حوصله رسیدگی به این مسایل را نداشتند. این کارها دردسر دارد. اینکه با چند طرف ‌رودر‌رو باشید؛ دعوا کنید، بروید کلانتری و با ‌هزار ارگان و نهاد سروکله بزنید تا کنار خانه‌ای تاریخی، خانه دیگری نسازند. حفظ‌کردن، کار دشواری است.»
خانه دایی‌جان ناپلئون زمانی جزو اماکن تحت نظر میراث‌فرهنگی ثبت شده بود اما بعدا از این فهرست خارج شد. حجت می‌گوید: «این کار اشتباه بوده است. خارج‌شدن از ثبت قانون ندارد. اینکه دیوان عدالت اداری، به جهت شکایت مالک، یک‌طرفه خانه‌ها را از ثبت خارج می‌کند، کار درستی نیست. کسی باید برود و به‌کارکنان دیوان عدالت اداری توضیح دهد که «الناس مسلطون علي اموالهم» درست، اما آیا پدر که فرزند برای اوست، می‌تواند فرزندش را بکشد؟ ملک برای مالک است اما نمی‌تواند آن را تخریب کند چون آن بنا، دارای ارزش فرهنگی و میراث تاریخی مردم است.»
خانه اتحادیه حدود 10 سال در فهرست میراث‌فرهنگی ثبت شده بوده که معاون سازمان میراث‌فرهنگی در این‌باره می‌گوید: «این بی‌لیاقتی که نشان داده‌اند و توجه نکرده‌اند و خانه «اتحادیه» از ثبت خارج شده، به ما مربوط نمی‌شود و آن کسانی که باید دفاع می‌کردند، نکردند. حالا مسوولیتش افتاده روی دوش ما. ما هم قصد نداریم با کسی بجنگیم؛ اگر بنایی مالک دارد، محترم است ولی ما می‌گوییم شما نمی‌توانید این ملک را از بین ببرید.»
حالا، 2/2 سهم از 30 سهمی که مالکان این خانه دارند، به صورت رسمی به مزایده گذاشته شده است. سازمان میراث‌فرهنگی با این مزایده و تغییر مالکیت مشکلی ندارد بلکه حجت توضیح می‌دهد: «اگر مالک جدید بخواهد به استناد پلاک شهرداری بنا را تخریب کند، اعم از اینکه ملک ثبت شده باشد یا نه، ما اجازه نمی‌دهیم، اگر پافشاری کنند مستقیم می‌رویم پیش ولی امر مسلمین و می‌گوییم اینها دارند حق مردم را از بین می‌برند.»
خانه اتحادیه خانه پرجمعیتی بوده و مثل خانواده سریال دایی‌جان ناپلئون، افراد زیادی در آنجا زندگی می‌کرده‌اند و به کسان زیادی ارث رسیده است. «احمد محیط‌طباطبایی» که نزدیک به 10‌سال پیش از مدیران سازمان میراث‌فرهنگی بود و برای ثبت این خانه اقدام کرده بود، می‌گوید: «تعداد زیاد ورثه این خانه را غیرقابل فروش کرد و یکی از دلایل بقای خانه اتحادیه همین است. ما خیلی تلاش کردیم تا برای خانه اتحادیه اعتبار بگیریم و در بین سال‌های 82 و 83 موفق شدیم این خانه را ثبت میراث‌فرهنگی کنیم. قیمت کارشناسی برایش تعیین شد و ما بخشی از پول را به صندوق دادگستری واریز کردیم و قرار بود مابقی پول تامین اعتبار شود. در واقع ما خانه اتحادیه را تملیک کردیم و متاسفانه وقتی دولت نهم روی کار آمد، میراث‌فرهنگی این قرارداد را لغو کرد و تزریق مابقی پول متوقف شد.»
اما یک سوی دیگر ماجرا، وراث خانه اتحادیه هستند. نماینده وراث خانواده اتحادیه در توضیح مزایده 2/2‌درصد از 30 سهم خانه اتحادیه، می‌گوید: «سهمی که به مزایده گذاشته شد، سهم ستاد اجرای فرمان حضرت امام بود و ربطی به وراث نداشت. ستاد این سهم را سال‌ها پیش به نام خودش انتقال داده بود و تقریبا هر سال آن را به مزایده می‌گذاشت و امسال فروخته شد. اما چون ملک مشاع است، مشخص نیست این سهم کجای ملک قرار دارد کما اینکه محل سهم‌های دیگر هم مشخص نیست.» سازمان میراث‌فرهنگی در دولت قبل، بارها اعلام کرده بود که به وراث پیشنهاد کرده است که آنها خانه را به‌صورت تهاتری بفروشند اما نماینده آنها می‌گوید که «هیچ ارگانی به خانواده ما پیشنهاد خرید تهاتری خانه اتحادیه را نداده است.» او می‌گوید: «طبق قانون، وقتی میراث‌فرهنگی ملکی را ثبت می‌کند، ظرف دو ماه باید 10‌درصد قیمت کارشناسی‌شده را پرداخت کند و مابقی را طی شش ماه باید بپردازد. وقتی این پول واریز نشد، قرارداد لغو شد و در جلساتی که ما با میراث داشتیم، گفتند که ما پول خرید این ملک را نداریم.» یکی از وراث که دایما به خانه اتحادیه رفت‌وآمد دارد، درباره ساخت‌وساز کنار این خانه، به خبرنگار «شرق» می‌گوید که حدود یک ماه ساخت‌وساز کنار خانه متوقف شد که به علت مشکلات مالکان پاساژ در حال ساخت با ارگان‌های دیگر بود، نه به خاطر حفظ حریم ملک اتحادیه. او می‌گوید: «نیمی از ساخت‌وساز داخل باغ اتحادیه ریخته و به دیوارها آسیب رسانده است.»
قیمت کارشناسی ملک اتحادیه هم به تدریج به نقطه مبهمی تبدیل شده است؛ وراث روایت می‌کنند قیمت کارشناسی اولیه چهار‌میلیاردو900‌میلیون‌تومان بوده و بعد به 14‌میلیاردتومان رسیده بوده و با وجود گذشت دو سال و رشد تورم بالا، قیمت کارشناسی خانه اتحادیه به شش‌میلیاردو900‌میلیون‌تومان کاهش پیدا کرده بوده است. آنها می‌گویند که در آخرین نقشه کارشناسی دوهزارمتر از مساحت زمین کم شده و مشخص نیست تکلیف این دوهزارمتر چه خواهد شد. قیمت کارشناسی برای حدود 9‌هزارمتر ملک در مرکز تجاری شهر تهران، حدودا برابر با قیمت یک خانه نوساز چند صد متری در شمال تهران است.
نماینده وارثان خانه اتحادیه، می‌گوید که وراث فقط در فکر پول نیستند؛ «وراث نظرات مختلفی دارند؛ بعضی به این پول احتیاج دارند و بعضی ندارند ولی در کل، هیچ‌کدام از ما نمی‌خواهیم در این محل، برج ساخته شود.» او طوری صحبت می‌کند که باز هم شک‌های دایی‌جان ناپلئونی را به ذهن می‌آورد: «گروهی قصد دارند به‌طور پنهانی قسمت‌های ابنیه‌ای باغ را از بین ببرند تا به راحتی به خواسته‌شان برسند. یک سیستمی می‌خواهد این خانه را تبدیل به منافع برای بعضی‌ها کند و آن بعضی‌ها، خانواده اتحادیه نیستند. عده‌ای می‌خواهند با دسیسه این خانه را به دست بیاورند. عده‌ای در حال تلاش هستند که قیمت کارشناسی را به طرق مختلف پایین بیاورند. وراث دستشان به جایی بند نیست و تمام چیزهایی که در مورد ما می‌گویند کذب است.» اما شاید این‌بار، این آن گروهی که می‌خواهند ملک را از بین ببرند، توهم دایی‌جان ناپلئونی نباشد و واقعیت داشته باشد. فعلا وارثان برای دیدار با محمدعلی نجفی، رییس سازمان میراث‌فرهنگی، تقاضا کرده‌اند. آنها می‌گویند: «تنها راه نجات این ملک از دست کسانی که سعی دارند این ملک را مفت به چنگ بیاورند، میراث‌فرهنگی است.»