وضعيت پوشش و حجاب در دوران رضاخان

1392/6/23 ۱۱:۲۳

دوران حکومت رضاخان تاثیر منفی زیادی بر روی نوع پوشش و حجاب زنان و مردان ایرانیان گذاشت، چرا که وی با تقلید از غرب و با صدور دستوراتی متاسفانه توانست پوشش سنتی ایران را تغییر دهد و پوشش غربی را در خیلی مناطق به ویژه شهرهای بزرگ گسترش دهد..

دوران حکومت رضاخان تاثیر منفی زیادی بر روی نوع پوشش و حجاب زنان و مردان ایرانیان گذاشت، چرا که وی با تقلید از غرب و با صدور دستوراتی متاسفانه توانست پوشش سنتی ایران را تغییر دهد و پوشش غربی را در خیلی مناطق به ویژه شهرهای بزرگ گسترش دهد..
پوشاك ايراني ها طي سالهاي اوليه ي سلسله ي پهلوي، به طور كلي شبيه پوشاك دوره قاجار بود كه اختلاف ميان اقوام، روستاها، مناطق و نيز طبقات اجتماعي را منعكس مي ساخت. گزارش مهر از نوع پوشش مردم در این دوره حکایت گر این امر است که در اواخر قرن نوزدهم ميلادي تلاش هاي شاياني جهت تغيير پوشش از سوي مقامات حكومتي صورت گرفت. به خصوص پس از انقلاب مشروطه كه بسياري از مردان به خارج سفر كرده بودند. پوشش اروپايي و پوشيدن كت و شلوار، پاپيون و كراوات را پذيرا شدند. بيشتر اين مردان در پايتخت و تعدادي در شهرهاي بزرگ در شمال و شمال غربي زندگي مي كردند و گروه بزرگي را تشكيل نمي دادند.
در 29 بهمن 1301 ه.ش/ 18 فوريه 1923 م مجلس لايحه اي تصويب كرد كه همه ي كاركنان خدمات شهري اعضاي كابينه و نمايندگان مجلس را ملزم به پوشيدن لباس دوخت ايران در طول ساعات كارمي كرد.اين دستور العمل در اول ميزان 1302 ه ش/23 سپتامبر 1923 م بنابر حكم وزير جنگ سردار سپه"رضا شاه آينده"شامل كاركنان نظامي نيز مي شد.
كارمندان ادارات و ديگر ساكنان شهري كه طرفدار تجدد بودند،رفته رفته سرداري"كت فراكي كه تا زير زانو مي رسيد"شلوار و حتي گاهي شلوار غربي را پذيرفتند.در ميان اروپايي هايي كه از مراسم افتتاح سرويس تلگرام"بي سيم پهلوي"در تهران 5 ارديبهشت 1305 ه ش/29 آوريل 1926 م عكسبرداري كردند زناني بودند كه به كت،دامن و كلاه ملبس بوده و نيز مهندساني كه كلاه هاي لبه دار به سر گذاشته بودند. ايراني هايي كه در مراسم شركت كردند،سرداري، شلوارهاي اروپايي و كلاه هاي بي لبه ي تخم مرغي شكل"كلاه تخم مرغي"پوشيده بودند. هیچ كس ملبس به عباي سنتي ديده نمي شد.
در 4 مهرماه 1307 ه ش/26 سپتامبر 1928 م كابينه مقرر كرد كه تمام مردهاي ايراني به طور يكدست و به سبك غربي لباس بپوشند. تن پوش هاي بيروني سنتي مانند شال ها، قباها، سرداري ها، لباده ها"بالاپوش هاي نمدي يا آجيده" و عباها، شلوارهايي"تنبان"كه به طور سنتي از پارچه هاي سياه جناغي"دبيت"يا مشابه آن دوخته مي شد و در كمر با قيطان بسته مي شد با كت و شلوار جايگزين شد.
با شلوار و كمربند غربي و از طرفي پا افزارهايي مانند گيوه، ملكي"انواع سرپايي هاي پارچه اي"و چارق"صندل چرمي" با كفش چرمي پاشنه دار جايگزين شدند. تمام كارمندان دولت و دانش آموزان پسر، كلاه هاي مرسوم عمامه ها و كلاه هاي بيضوي،به سركردند.فقط روحانيون،شامل استادان مدارس طلاب ديني و زُعماي ساير مذاهب به رسميت شناخته شده از اين حكم كه در روز اول فروردين 1308 ه ش/21 مارس 1929 م.در شهرها و يك سال بعد در دهات و مناطق روستايي اجرا گرديد، معاف بودند.
در خرداد الي تير 1313 ه ش/ژوئن الي ژوئيه ي 1934 م رضا شاه از تركيه ديدن کرد که او در آنجا خيلي تحت تاثير برنامه هاي كمال آتاتورك براي مدرنيزه كردن قرار گرفت. او مصمم شد كه ايراني ها هم چون اروپايي ها لباس بپوشند. رضا شاه در تركيه دستوري خطاب به نخست و زير وقت صادر كرد كه اجبار مي كرد از آن پس تمام كارگران ايراني كلاه هاي لبه دار به سبك اروپايي بر سر بگذارند و توجيه او اين بود كه لبه ي پهن كلاه، كارگراني كه در هواي آزاد كار مي كردند ازآفتاب سوختگي حفظ مي كند.
درپی حكم كابينه به سر گذاشتن اين كلاه، در يك واقعه ي مشهور گروهي از مسلمانان با رهبری ملاي صريح اللهجه اي به نام شيخ تقي بهلول در مسجد گوهرشاد مشهد بست نشستند كه در آنجا تحت حمله ي نيروهاي امنيتي قرار گرفته و تعدادي از مردم كشته شدند. با وجودي كه كلاه لبه دار كماكان تا سال هاي آخر سلطنت رضا شاه پوشيده مي شد.مردان ايراني علي رغم ديدگاه سنتي ايراني كه ظاهر شدن در مكان عمومي بدون پوشش سر را ناشايست مي دانست.رفته رفته پوشيدن سر بندها را به كلي كنار نهادند.در ميان مردان شهري فقط كاركنان نظامي و نيز روحانيون كه پوشش سر را مستحب مي دانستند به پوشيدن سر بند ادامه دادند.
بيش از واقعه ي گوهر شاد رضاشاه به تغيير لباس زنان الزام و اجباري نكرده بود. برخي زنان تحصيلكرده پيشاپيش در فعاليت هاي خصوصي به جاي حجاب از كلاه استفاده مي كردند. بعضي اعضاي دربار كه در خارج تحصيلكرده بودند با منسوخ كردن كامل حجاب موافق بودند. يكي از حاميان چنين ديدگاهي وزير قدرتمند دربار عبد الحسين تيمور تاش بود كه در جلسه ي كابينه در سال 1312 ه.ش 1933 م واردات كلاه هاي زنانه از خارج را قانوني كرد.
سرانجام در سال 1314 ه ش/1936 م رضا شاه سنت حجاب را منسوخ اعلام كرد. وي اولين حاکمی بود كه چنين كاري انجام مي داد."آتاتورك حجاب را ممنوع نكرده بود. شاه به محض اطمينان از قدرت خود پس از واقعه مسجد گوهرشاد با همسر و دخترانش كه بدون پوشش بودند در مراسم فارغ التحصيلي مدرسه دولتي"دانشسراي مقدماتي"در 17 دي سال 1314 ه ش/8 ژانويه ي 1936 م ظاهر شد. وي در سخنراني خود خطاب به اكثريت حضار زن كه به آنها دستور داده شده بود بدون حجاب شركت كنند به آنها فرمان داد كه از اين پس به سبك اروپايي لباس بپوشند. اين مناسبت در همه ي شهرها و به ويژه تهران جشن گرفته شد و به تمام كاركنان لشكري و كشوري فرمان داده شده بود كه همراه زنانشان بدون حجاب در مراسم شركت كنند.
تا سه چهار سال آخر سلطنت رضا شاه زن ها با لباس هاي بلند با كت و دامن در پايتخت جوراب هاي لَكَنت و كلاه هاي حصيري لبه پهن در اجتماع ظاهر مي شدند.در برخي روستاها و شهرهاي كوچك زنان به سادگي خانه هاي شان را ترك نكردند تا آنكه رضا شاه در شهريور 1320 ه ش/سپتامبر 1941 م مجبور به كناره گيري شد.