سرمایه‌داری توده‌ها

1392/6/20 ۱۲:۱۶

پس از سال ۱۹۲۲، جهان هر سال شاهد تاسیس حکومت‌های دیکتاتوری دست‌راستی در ایتالیا، اسپانیا، ترکیه، لهستان، یونان، پرتغال، اتریش، آلمان و کشورهای کرانه دریای بالتیک بود.سال ۱۹۴۹ که مائو تسه تونگ با استراتژی متفاوت و در شرایط دیگر در چین به موفقیت و قدرت دست پیدا کرد

جعفر محمدی: پس از سال ۱۹۲۲، جهان هر سال شاهد تاسیس حکومت‌های دیکتاتوری دست‌راستی در ایتالیا، اسپانیا، ترکیه، لهستان، یونان، پرتغال، اتریش، آلمان و کشورهای کرانه دریای بالتیک بود.سال ۱۹۴۹ که مائو تسه تونگ با استراتژی متفاوت و در شرایط دیگر در چین به موفقیت و قدرت دست پیدا کرد برخلاف مارکس و لنین که پرولتاریای شهری را بازوی انقلاب و مردم برون‌شهری را فاقد آگاهی می‌دانستند، معتقد بود که کار انقلاب با توجه به وضع چین باید از مناطق روستایی شکل گیرد. بر حسب سنت همیشگی انقلاب، هر چه از استقرار مائو بر مسند قدرت بیشتر گذشت، کیش شخصیت او ابعاد وسیع‌تری پیدا کرد تا تقریبا به پای پرستش رسید و به‌عنوان مقام دیکتاتوری مقدس و بلامنازع شناخته شد.

  اندیشه‌های مائو
یکی از انقلابیون بزرگ در تاریخ آسیا مائو تسه تونگ است. مائو، به‌عنوان پدر جمهوری خلق چین، اصلاحات بنیادینی در ساختار اجتماعی، اقتصادی و ایدئولوژیک یک پنجم بشریت ایجاد کرد. بنا به برآورد برخی از تاریخ‌نگاران «مائو در قرن ما تاکنون در قیاس با هر کس دیگر، بیشترین زندگی انسانی را به عمیق‌ترین وجه تحت تاثیر قرار داده است...» یک راه سودمند برای تحلیل اهمیت این شخصیت این است که کمونیسم چینی را جنبشی با اهمیت تلقی کنیم که مائو رهبر معنوی آن بوده است. تاریخ‌نگاران استدلال می‌کنند که ‌انگیزه مائو آرزویی بود برای کسب جاودانگی از طریق اطمینان به اینکه انقلاب هرگز نمی‌میرد و از این رو درصدد بود که به پیروانش قدرت دهد تا فاتحان بی‌قید شرط انسان‌ها، فناوری و مرگ شوند.
البته، آرزوی غلبه بر مرگ، در ادیان جهانی، مضمونی است که دائم تکرار می‌شود. مائو جویای پیوندی نظیر آن با ابدیت بود، البته از طریق شور انقلابی. به این ترتیب شورش‌های اجتماعی‌ای چون جهش بزرگ به جلو (۱۹۵۸) و انقلاب کبیر فرهنگی پرولتاریا (۱۹۶۶-۶۹) می‌توانند تلاش‌هایی در جهت کسب تاثیری تطهیرگرانه، شبیه تاثیر قربانی شدن مسیح بر صلیب، که سبب‌ساز غلبه بر مرگ شد، تلقی شوند.

   حزب کمونیست چین و مائو
حزب کمونیست چین که ژوئیه ۱۹۲۱، در بخش فرانسوی شانگهای پای به عرصه وجود نهاد، در آن هنگام دارای سه گرایش عمده بود: گروه اول طرفداران ایدئولوژی مارکسیسم - لنینیسم با اعتقاد به اولویت پرولتاریای صنعتی به رهبری چن تویسو، لی لی سان و وانگ مینگ، گروه دوم طرفداران جنبش دهقانی، با اعتقاد به اولویت پرولتاریای روستایی به رهبری مائو تسه تونگ و گروه سوم به رهبری چوئن لای و دنگ سیائوپینگ که ضمن ارتباط با سوسیالیست‌های فرانسه، شعبه خارجی کمونیست‌های چین را در پاریس تحت کنترل داشت.  سال ۱۹۲۷، با فرار کمونیست‌ها و استقرار آنان در ناحیه کوهستانی، به سرکردگی مائو، نظامی ویژه برمبنای اتحادیه‌های دهقانی پای به عرصه وجود نهاد. سال ۱۹۲۹، با در معرض خطر محاصره قرار گرفتن انقلابیون، اختلافات مائو با لی لی سان که دارای گرایش‌های کارگری و شهری بود، به حد اعلای خود رسید. مائو با برکناری وی از شورای رهبری حزب، طرفداران جنبش دهقانی را تقویت کرد. به این ترتیب، طرفداری از جنبش‌های کارگری، در اندیشه مائو و در عمل خصیصه‌ای ثانویه و علی‌البدل یافت. روز اول اکتبر ۱۹۴۹، جمهوری خلق چین، به رهبری مائو، از ویرانه‌های نظام کهن سر برآورد و چونان نهالی نو پا بالیدن گرفت. مائو بر آن بود که استثمار بی‌رحمانه زمین‌داران نسبت به دهقانان، سرانجام محرک آنان علیه سلطه حاکم و محرک واقعی تکامل تاریخ شود و عصر مبارزه ملی آغاز شود. مائو بر آن بود که دشمن به خودی خود عرصه مبارزه را ترک نخواهد کرد و تنها وسیله نابودی آن انقلاب است.

  اقدامات عملی مائو
اصلاحات ارضی نخستین اقدام مائو پس از پایان جنگ و نخستین گام به سوی سوسیالیستی کردن کشور چین به شمار می‌رفت. این اصلاحات دهقانان را به تشکیل گروه‌های کمک متقابل و ایجاد تعاونی‌ها در تولید کشاورزی وادار ساخت. انقلاب فرهنگی از دیگر اقدامات او در چین بود. این اقدام برای مائوئیست‌های درست‌آیین، نوعی مناسک تطهیر بود؛ وسیله‌ای برای توقف حرکت به سوی فن‌سالاری‌ای که نمایندگانش پراگماتیست‌هایی چون لیو شائو چی و دنگ شیائو پینگ بودند. دیوید اوئن، چین‌شناس انگلیسی، که در خلال دهه ۱۹۶۰ در چین زندگی می‌کرد، توضیح می‌دهد که مائو، تحت حمایت ارتش سرخ و گارد سرخ، از انقلاب فرهنگی به‌عنوان فرآیند «تجدید عهد» برای نسل جدیدی از چینیان سود جست، تا آن نسل از نو خود را وقف «بینش انجیلی» انقلاب معنوی و اجتماعی مائو کند. مائو ویژگی‌های منحصربه‌فرد رهبری فرهمند را تجسم می‌بخشید. مثلا «راهپیمایی طولانی» پرپیچ و خم ۱۹۳۴-۳۵ را وسیله‌ای برای تثبیت قدرتش در درون حزب کمونیست قرار داد و به رفقایش گوشزد کرد که این راهپیمایی نشان داد که کلید پیروزی نهایی، همکاری و اتحاد با جمعیت عمدتا روستایی چین است. به تشویق مائو، تبلیغات‌چیان بعدها از راهپیمایی طولانی به‌عنوان یک سفر زیارتی قهرمانانه به سوی آزادی، تجلیل می‌کردند. به همین ترتیب «شنا»ی معروف مائو در رودخانه یانگ تسه، در شانزدهم جولای ۱۹۶۶ «حادثه‌ای به شدت تدارک دیده شده» بود که طراحی شده بود تا تصویر مائو را در میان جوانان اشاعه دهد و مرحله توده‌ای انقلاب فرهنگی پایه‌ریزی شود. تاثیر حضور مائو در برابر جماعت عظیم مردم نشان‌دهنده این موضوع است که میلیون‌ها چینی وی را فرهمند می‌دانستند. همچنین گفته شده سربازانی که در پکن رژه می‌رفتند، رژه رفتن را متوقف می‌کردند و از جلو رفتن امتناع می‌ورزیدند، مگر در صورتی که مائو برای تماشایشان بر سکو قرار می‌گرفت.
مائو برای تثبیت تصویر نوعی قدرت فوق‌طبیعی، از وجوهی از جهان‌شناسی سنتی چینی بهره گرفت که ارتباط نزدیکی میان ارواح و آدمیان قائل بود. او در آخرین دهه‌های زندگی‌اش به جایی رسید که فرقه‌ای از پیروانش، او را نه‌تنها به‌عنوان یک پیامبر سیاسی و قهرمان ملی، بلکه چونان خدایی روی زمین، تقدیس می‌کردند. هر چند تفکر مارکسیسم - لنینیسم معمولا از تکون شخصیت‌پرستی رویگردان است و به جای آن بر ضرورت بی‌طبقه بودن جامعه تاکید می‌ورزد، اما باید گفت مائو از ستایش‌های متملقانه‌ای که بر او بار می‌شد جانبداری می‌کرد و به ادگار شنو می‌گفت که ارتباطات انسانی، ناگزیر متضمن «طلب پرستش شدن و طلب پرستیدن است.»

  میراث مائو؛ آینده چین
به دنبال درگذشت مائو در سال ۱۹۷۶، زیورآلات کم‌بها، کتاب‌ها، عکس‌ها، مجسمه‌های نیم‌تنه، تمثال‌ها، بناهای یادبود و زیارت زادگاه او در شائوشان گواه بر تداوم چیزهایی داشت که سکولمن آن را یک دین توده‌ای واقعی متعلق به مائو می‌نامید. با وجود این مقامات چینی در سال‌های پس از مائو کوشیدند گرایش به خدا ساختن مائو را تغییر جهت دهند. این موضوع در چین سوسیالیسم به واسطه اختناق و سانسور و فقدان بحث و بررسی و نقادی در برابر مکاتب دیگر، هرگز به شکوفایی نرسید و جامعه چین، به واسطه ساختار بورژوایی انقلاب ۱۹۴۹ و با سرمایه‌داری دولتی به‌‌‌منظور جبران کمبود سرمایه به بیگاری کشیدن از توده‌ مردم تبدیل شد.