حفظ «آب» در گیلان چشم انتظار تدبیر

1394/4/13 ۱۰:۱۰

غلامرضا خانکشی‌پور گیلان به عنوان مرطوب‌ترین ناحیه ایران سالانه بیش از2هزار میلی‌متر باران دارد. بسیاری گیلان را به برکت آب و خاک حاصلخیز، جنگل‌های انبوه و منابع آبی که تقریباً 6 برابر بیشتر از متوسط کشور و تقریباً 2 برابر متوسط جهانی است، با اهمیت قلمداد می‌کنند.

 غلامرضا خانکشی‌پور گیلان به عنوان مرطوب‌ترین ناحیه ایران سالانه بیش از2هزار میلی‌متر باران دارد. بسیاری گیلان را به برکت آب و خاک حاصلخیز، جنگل‌های انبوه و منابع آبی که تقریباً
 6 برابر بیشتر از متوسط کشور و تقریباً 2 برابر متوسط جهانی است، با اهمیت قلمداد می‌کنند. اما این استان با همه ظرفیت هایی که دارد، آب آشامیدنی آن از کوه‌های «چهل چشمه» کردستان تأمین می‌شود!
محدوده جغرافیایی گیلان نیز یک استثنا در جهان بوده و محل تخلیه همه ابرهای منطقه است. با تراز 28 متر پایین‌تر از سطح دریای آزاد، به مانند چاله‌ای سبز است که در شرایط ترآبی 7/3 میلیارد مترمکعب آب استان‌های همجوار به آن می‌ریزد. گیلان با دارا بودن فقط 5/3 درصد جمعیت ایران، بیش از 7 میلیارد مترمکعب آب تجدید شونده دارد که معادل 5/8 درصد ظرفیت آب تجدید شونده کشور است. اما به دلیل اینکه بیشتر بارش‌های این استان در فصول پاییز و زمستان است، آب 52 رودخانه کوچک و بزرگ آن‌که دائماً پر آب است، بدون بهره برداری به دریای خزر سرازیر می‌شود. از طرفی،  به‌دلیل نبود زیرساخت‌های کافی و مناسب، حتی 50 درصد از ظرفیت آبی گیلان نیز استفاده نمی‌شود.ظرفیت‌های باور نکردنی، ظاهری سرسبز، جنگل‌های انبوه، دریای زیبا و هوای پر باران دست در دست هم داده‌اند تا کمبود آب در استان‌های شمالی همواره جدی تلقی نشود. در حالی که تاریخ گیلان شاهد سال‌های خشک زیانبار با خسارت جانی و مالی فراموش ناشدنی است. چشمان نگران کشاورزان گیلانی از سرانجام یک دوره فعالیت زراعی، هر سال، از تداوم تهدید شوم کم آبی و تکرار تردیدها برای سرانجام خوش تأمین قوتی که حداقل معیشت ایشان باشد، حکایت می‌کند.
بارش‌های خارج از فصل زراعی، پراکنش نامناسب باران، سیلاب‌های مخرب، هرز رفتن آب‌ها که بدون بهره کشاورزی به دریا می‌ریزد،6 هزار هکتار آب‌بندان‌های بی‌آب مانده‌ محتاج کمترین توجه، شالیزارهای تشنه در نقاط انتهایی شبکه‌های زهکشی، نهرهای کم بازده، شالیزارهای نیازمند تسطیح و یکپارچه شدن، به‌علاوه کاهش نزولات درسال‌های اخیر همزمان با سدسازی‌های فراوان در بالادست سفیدرود و ابهام در حقابه استان، مجموعه‌ای از عوامل تشدید بحران‌ است. عواملی که با همدستی، اسباب بروز مشکل کم آبی و خاطر نگران شالیکاران زحمتکش و فعالان آبرسانی این استان را رقم زده‌ است.
مطالعات نشان داده که این پرباران‌ترین استان کشور با نبود بارش حتی فقط یک ماه، دچار خشکسالی می‌شود. برای جبران این کاستی‌ نه چندان غیرمترقبه، تدبیر جامع برای منابع و مصارف آب و استفاده از همه ابزارهای موجود و امکانات بالقوه از جمله توجه به الگوی مصرف و دانش نوین حاصل از تحقیقات، کم هزینه‌ترین را‌هکارهاست.
تحقیقات نشان داده که توجه به اعتبارات لازم، برنامه‌های فراگیر آبخیزداری، تعیین حقابه مناسب به منظور بهبود ذخیره آبی سد سپیدرود، اصلاح روش‌های سنتی آبیاری با برخورداری از نتایج روزآمد تحقیقات، مدرن‌سازی شبکه آبرسانی و بتونی کردن کانال‌های آبرسان که می‌تواند تا 50 درصد کاهش مصرف آب را به تنهایی تأمین کند. همچنین احیای آبگیرها، کف تراشی آب‌بندها برای بالا بردن ظرفیت ذخیره، ایجاد زهکش‌های مناسب و هدفمند همراه با ساخت ایستگاه‌های پمپاژ قوی در انتهایی‌ترین نقاط زهکش برای استفاده دوباره از منابع آبی، توجه به ساخت سدهای کوچک با هزینه‌اندک به‌جای سدهای پرهزینه لاستیکی، همزمان با توجه جدی به تجهیز و یکپارچه‌سازی شالیزارها نیز می‌تواند گیلان را ازخطر هر ساله خشکسالی رهایی بخشیده و از نگرانی‌ها بکاهد.
گفتنی است، امسال با همه زحماتی که دست اندرکاران متحمل شده‌اند، تنش آبی زمین‌های کشاورزی به زیر 5 درصد رسیده است.