1394/4/9 ۱۲:۲۸
بسیاری از اساتید بنام معاصر در حوزه ادبیات کلاسیک از شاگردان ادیب بوده‌اند، از آن جمله است عباس اقبال آشتیانی، بدیع الزمان فروزانفر، مجتبی مینوی و ...
نهم تیرماه سالروز درگذشت سید احمد ادیب پیشاوری، شاعر عارف مسلک ایرانی است. سید احمد ادیب پیشاوری در سال ۱۲۶۰ق/۱۸۴۴م در پیشاور به دنیا آمد و به سال ۱۳۴۹ق/۱۹۳۰م در ۸۹ سالگی در ری درگذشت.
او در طول دوران زندگی‌اش در بخش‌های مختلفی - به خصوص در خراسان آن زمان- روزگار گذراند: پیشاور، هرات، مشهد، سبزوارو تهران. پیشاوری را از شاگردان ملاهادی سبزواری می‌دانند که به صورت مستقیم با او در ارتباط بوده است. از طرفی بسیاری از اساتید بنام معاصر در حوزه ادبیات کلاسیک از شاگردان ادیب بوده‌اند، از آن جمله است عباس اقبال آشتیانی، بدیع الزمان فروزانفر، مجتبی مینوی و ...
خود او درباره عهد خردگی می‌گوید:
به هنگام خردیم، فرخ‌پدر/که بادش روان شاد، مینوی در
به یک پرهنر پارسایم سپرد/چو مه گشت نو، ماهیانه شمرد
که تا جان به دانش برافروزدم/ز هرگونه دانش بیاموزدم
ز خورشید دانش چو پرتو گرفت/هیولای جان، صورت نو گرفت
چنان چون‌که تن، زنده گردد به جان/به دانش فروزند جان و روان
پس آموزگارت مسیحای توست/دَم پاکش افسون احیای توست
پدر ادیب به سید شاه بابا معروف بود و نیاکان ادیب همه از بزرگان صوفیه به حساب می‌آمدند و خود ادیب نیز به همین واسطه گرایش بسیاری به این نحله فکری داشت. پیشاوری‌ها سیر و سلوک خود را منسوب به شهاب الدین سهروردی می‌دانستند.
پدر و تمامی بستگان ادیب در جنگ با انگلیسی‌ها جان خود را از دست دادند. ماجرا اینگونه بود که پیشاور زادگاه سید احمد در سال ۱۲۶۶ق/۱۸۴۹م به دست انگلیس از افغانستان جدا شد و به هندوستان پیوست. همین امر سبب شورش مردم پیشاور و مبارزات طولانی آنها با نیروهای انگلیسی شد. ادیب نیز همراه پدر و بسیاری از بستگان خویش در یکی از جنگ‌ها یی که پیش از ۱۲۸۰ق روی داد و تنها خود از این مهلکه جان به در برد.
در تهران
در ۱۳۰۰ق، ادیب به پیشنهاد میرزا سعید خان گرمرودی وزیر خارجه که در آن روزگار تولیت آستان قدس را برعهده داشت، راهی تهران شد و به سفارش میرزا سعید خان در منزل محمد علیخان قوام الدوله که گویا دارای کتابخانه‌ای ارزشمند نیز بود، اقامت کرد.
ادیب تا پایان زندگانی تأهل اختیار نکرد و پس از مرگ قوام الدوله در منزل دیگر دوستداران خود چون میرزا حسن خان محتشم السلطنه، علیرضا خان قراگوزلو بهاءالملک و اعتماد الدوله روزگار گذراند و سرانجام در منزل بهاء الملک درگذشت و در شهر ری به خاک سپرده شد.
احاطه ادیب بر بسیاری از علوم زمان خود و تبحر فراوان در لغت پارسی و تازی و نیز برخورداری از حافظه بسیار قوی، او را از برجسته‌ترین ادیبان عصر خویش ساخت.
فروزانفر شاعری را از کمترین هنرهای او شمرده، و ادیب را پس از خواجه نصیر الدین طوسی، در تاریخ علم و ادب ایران بی‌همتا دانسته است.
سیاست در نگاه ادیب
ادیب در زندگی طولانی خود شاهد رویدادهای فراوانی در ایران، منطقه و جهان بود که در بسیاری از آنها نقش و تأثیر انگلیس دیده می‌شد و او به سبب رویدادهای پیشاور، از کودکی کینه‌ای عمیق نسبت به انگلیس داشت؛ از این رو در برابر هر آنچه که نقش انگلیس در آن نمودار بود، از خود واکنش نشان می‌داد. بازتاب این امر در آثارش به ویژه دیوان و قیصرنامه به چشم می‌خورد که خود نموداری روشن از اندیشه سیاسی و اجتماعی ادیب است.
از مهم‌ترین حوادثی که در دوره زندگی ادیب در ایران روی داد، انقلاب مشروطیت، سرنگونی حکومت قاجار و به قدرت رسیدن رضاخان بود که در این میان، حوادث انقلاب مشروطیت بازتاب فراوانی در دیوان او یافته است. او انقلاب مشروطه را فتنه‌ای از جانب انگلیس می‌پنداشت و مرثیه‌ای به عربی در سوگ بردار شدن شیخ فضل الله نوری و قطعه‌ای در رد مشروطه و ذم مجلس نشینان نیز سروده است.
اروپا بی اروپا
اشغال افغانستان، هند، عراق و مصر از سوی انگلیس نیز از رویدادهای دیگری است که بر اندیشه و ذهن ادیب تأثیر گذاشت و باعث شد که او با بینشی ضداروپایی در دیوان خود بارها از غفلت و ناآگاهی مردم خاورزمین یادکند. او همیشه از هندوستان که در جوانی ناگزیر به ترک آن شده بود، با اندوه بسیار یاد می‌کرد و سبب سلطه استعمار را، بی‌کفایتی امیران، ناآگاهی مردم و دوری مسلمانان و هندوها از کتاب‌های دینی خویش می‌دانست. او بر آن بود که ایجاد حرکتی عظیم و مردمی، تنها در پرتو اتحاد مسلمانان و هندوها میسر است.
بر آمد زلندن یکی گَندِه پیر/ندیده جهانش به جادو نظیر
به جز عِرقِ دینی که در تَنت نیست/رهایی از این زال جوزَنت نیست
بگیر ای پسر، محضر دین به دست/که آری در این دیو ساحر شکست
جنگ جهانی اول
از دیگر حوادثی که در زمان زمدگی ادیب اتفاق افتاد می‌توان به جنگ جهانی اول اشاره کرد. در طول جنگ گرایشی شدید به پشتیبانی از آلمان و تنفر از سیاست انگلستان در میان ایرانیان پدید آمده بود که از آن به "آلمان دوستی" تعبیر کرده‌اند. ادیب نیز با زمینه‌ای که از پیش در او مهیا شده بود، با این اندیشه همسو شد، چنانکه افزون بر بخش عمده‌ای از اشعار دیوانش ، اثری مستقل نیز به نام قیصرنامه به این موضوع اختصاص داد.
در آن زمان هر چیزی که می‌توانست ضد انگلیسی باشد، کسانی همچون ادیب را به خود ترغیب می‌کرد.
آثار
"قیصرنامه"،"تصحیح تاریخ بیهقی و حواشی و تعلیقات بر آن"، " رساله نقد حاضر در تصحیح دیوان ناصر"، " رساله در بیان قضایای بدیهیات اولیه"، " ترجمه اشارات ابن سینا"، "جنگ یونان و عثمانی" ،"داستان دختر نقاش"، "حکایت تاجر"، " منظومه‌ای درباره قرارداد ایران و انگلیس"، "قصه یوسف و زلیخا" و دیوان اشعار آثار مطرح این شاعر به شمار می‌آید.
هنرآنلاین
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید